كلاسسيك نةمةسة مذحتار ماعاؤيننئث ماثگئلئك كذيئ
وسئ اتالعان جانة اتالماعان الاش رؤحانياتئنئث الئپتارئمةن ارقاؤلاس، القاؤلاس ءهام رؤحتاس تا باؤئرلاس مذحتار ماعاؤين الةمئنئث دة ئلكئدة سوناؤ ةل اناسئ «ةدئلدةن اققان سئزاشئقتاي» بئرتة-بئرتة جئلعالانا ارنا تارتئپ، ذلتتئق رؤح كةثئستئگئن مئث جئلدئق قوبئز ذنئندةي اؤةلةتة كةرنةپ، بذرقانعان بذلتتئ اسپاندا قاراكوكتةنة مذنارتئپ كةلئپ، اقتئعئندا الاش بالاسئنئث توقسان تولعاؤلئ جان كذيئن تولعاعان الاساپئران ذلئ سارئنعا ذلاسقانئ دا كذن سايئن اتار تاثداي اقيقاتقا اينالعالئ قاشان. اتا-بابا ارؤاقتارئنان امانات ارقالاعان الداسپان جازؤشئنئث ماثگئلئك كذيئ دة وسئ ماعاؤين الةمئنئث ايناسئنداعئ الاش رؤحتئ الاساپئران سارئن ةكةندئگئن زيالئ قاؤئمنئث قذيما قذلاق، زةرةن كوكئرةكتةرئ قاپئسئز اثعارئپ، ذققانئنا جانة كذمانئمئز جوق.
ءجا، مةنئث مذحتار ماعاؤينئم قاشان باستالدئ؟ كةزئندة مذحاثمةن استئرتئن-اشئق، ةركئنسئپ ةركةلةي ءبئلئم جارئستئرؤعا ءدات-باتئلئ جةتكةن جذرةگئ تذكتئ جذرتبايةأ تذرسئننئث كةيئپكةرگة اينالؤ كةبئن كيمةسةك تة، جاستايئمئزدان ذلگئ تذتئپ كةلة جاتقان ارداقتئ اعامةن ئشكئ ءبئر ذندةستئگئمئز، ءاردايئم تولقؤلئ جذرةر كوثئلدةگئ ورتاق يئرئمدةرئمئز، ءسئرا، بار بولار دةپ شامالايمئز.
اعانئ العاش كورؤئم 1970 جئلدئث شئلدةسئ. تولئق 17-گة دة تولماعان قاؤئرسئن قانات قارا بالامئن. الماتئعا وقؤعا تذسؤگة كةلگةم، ءبئراق باسقا ةشقايدا بذرئلماستان اؤةلئ جازؤشئلار وداعئنا كئرگةم. ءبئرئنشئ قاباتتئث سول قاناتئنداعئ "جالئن" جؤرنالئنئث رةداكسياسئنئث تابالدئرئعئنان يمةنبةسةم دة، ذياث اتتاعانئم كذنئ بذگئنگئدةي كوز الدئمدا. كوزئ قؤاقئ نذرمةن كذلئمدةگةن قياق مذرتتئ جئگئت اعاسئ جئلئ شؤاق سذراقتاردئ باستئرمالاتا توگئپ تاستادئ. قايدانسئث؟ قاي وقؤعا كةلدئث؟ بذدان بذرئن ءبئر جةرگة باردئث با؟ ولةث اكةلدئث بة؟.. كوكشةتاؤدا قازاق قالئپ پا ةدئ ءوزئ؟.. (مذحاثنئث قانداي ساپاداعئ قازاقتئ ايتئپ تذرعانئن كةيئن بئلدئك قوي!) كوكشةگة ءسوز كةلگةنگة نامئستاندئم با: «كوكشةتاؤدا قازاق بار بولعاسئن كةلئپ تذرمئن عوي!» دةپ سالئپپئن. وسئ ساتتة قياق مذرتتئث كوزئندةگئ قؤاقئ كذلكئ جالت-جذلت قايشئلاسا وينادئ دا، سول جاقتا وتئرعان قاعئلةز قارشئعا بويلئعا قاراتا: «ءاي، جاراسقان، مئنا بالانئث الماتئدا ءبئرئنشئ اتتاعان تابالدئرئعئ ءبئز ةكةنبئز. تالابئ قايتپاسئن. تاؤانئ شاعئلماسئن. انا داپتةرئنئث ئشئندة جارايتئن ءبئر ولةث بولماؤئ مذمكئن ةمةس. ئشئنةن بئرةؤئن تاثداپ ال دا، وسئ قازئر كةتئپ بارا جاتقان نومئرگة سالئپ جئبةر» دةگةنئ. بولعانئ سول. ءذش اي وتكةندة كؤرستاستارئم "جالئن" جؤرنالئنا قورعانبةكتئث ولةثئ شئعئپتئ دةپ سذيئنشئلةگةن كةزدة سول ولةثدئ شئعارعان كئسئنئث مذحتار ماعاؤين ةكةندئگئن مةن تولئق ءتذيسئنئپ، ءتذسئنئپ، سانالئ تذردة زةردةلةي الئپ ةدئم دةپ ءالئ كذنگة دةيئن ايتا المايمئن. جاراسقان اقئنعا ات ءئزئن سالئپ جذرسةم دة، رةسپؤبليكالئق ادةبي جؤرنالدا بوزوكپة بالانئ العاش جارياعا شئعارعان مذحاثا ءبئر اؤئز راحمةت ايتؤ ويئمئزعا كئرمةپتئ.
ءبئراق مذحتار اعامةن جولئمدئ قيئلئستئرا بةرگةن ءتاثئردئث جازؤئ شئعار دةمةسكة دة لاجئم جوق. 1984 جئلئ كوكشةتاؤدا ءجذرئپ، ءبئر جاعئنان ول جاقتا دا «قازاقتئث بار ةكةنئن» ءبئلدئرئپ، "الاساپئران" رومانئ تؤرالئ ماقالا جازئپ باستئرئپپئن. بذل تؤئندئنئث قازاق تاريحي روماندارئنئث ذزدئك ذلگئلةرئن ةسكة تذسئرةتئنئن، ءوزئنئث وراز-مذحامةدئن م.ماعاؤين ئستئق سذيئسپةنشئلئگئمةن ايالاي جئرلاپ، پاراساتتئ پارئز ارقالاتئپ، تاريحي بيئككة كوتةرة بئلگةنئن اتاپ ايتئپپئن. الايدا، اأتور مةنئث بذل ئنئلئك ئزةتئمنةن بةيحابار قالعانئنا كذمانئم جوق. دةگةنمةن دة، قاراپ جذرمةي، كةيئنئرةك "جذلدئز" جؤرنالئنا «ةرتة ويانعان بذلاقتار» اتتئ ءبئر اثگئمةمدئ جولدامايمئن با. سوندا تاعئ دا جاثاعئ كوپ جاساعئر تذرسئن جذرتبايدئث اقكويلةك دانةكةرشئلئگئمةن مذحتار اعا جؤرنالعا اثگئمةنئ شئعارؤدان بذرئن،ءاؤةلئ قيانداعئ كوكشةتاؤدان مةنئ "جذلدئزعا" جذمئسقا شاقئرتئپ الدئرتئپ ةدئ. بذل، ةندئ 1989 جئلدئث قاثتار-اقپانئ، سوأةتشئل ةمةس، قارا تئرناعئنا دةيئن قازاقشئل جازؤشئ م.ماعاؤيننئث كوكشةتاؤ قازاعئنئث دا قازاقشئلدئعئن مويئنداعان جئلئ ةدئ.
سونان بةرگئ جيئرما جئلدا نةگئزئنةن اعانئث اينالاسئنان تابئلدئق. ءبئراز شئعارمالارئن، ماقالا تولعامدارئن قولجازبا، تةرئمدةگئ كذيئندة العاش وقؤ، ءتئپتئ، وزئنة پئكئر ايتؤ باقئتئنا دا ية بولدئق. مئنةز-قذلئق، مانةر-ماشئقتارئنا قانئقتئق. قاسئنداعئ جئگئتتةردئث قاي-قايسئن دا جاقسئ كورئپ، قامقور بولدئ. باسقا گازةتتة ئستةپ جذرگةن كةزئمنئث وزئندة انام قايتقاندا تاثةرتةثنةن كةشكة دةيئن مةنئث تالعارداعئ ذيئمدة بولئپ، جالعئزسئراتپاي، ذلكةن باسئمةن قايعئمدئ كوتةرئسكةنئن قالاي ذمئتارمئن. ءباز بئرةؤلةر ءدئنئ قاتتئ دةپ ساناسا دا، ءار ساعاتئ ساناؤلئ قالامگةردئث ئزگئ جذرةكتئ، كئسئلئك مةيئرئمئ ةدئ بذل. ءوز باسئم مذحاثنان اسقان الدئ كةث، جذمساق باستئقتئ كورگةن ةمةسپئن. نة نارسةنئ بولسئن كئسئنئث ءوز ار-ذياتئنا سالادئ. وسئنداي ازدئ-كوپتئ جاعدايلاردئ ةسكةرة كةلگةندة، ءبئر زاماندا قارت شئثعئستئث سئرتئنداعئ سايات قورادا سايا تاپقان عذلاما شاكارئم اتاسئنداي بذگئندة قازاق رؤحئنئث پئراعئنداي بولئپ حالقئ الدئنداعئ قالام سةرتئن قاپئسئز اتقارئپ جذرگةن جازؤشئ، ادةبيةتتانؤشئ ايگئلئ عالئم، تانئمال تاريحشئ مذحتار مذقان ذلئ ماعاؤين حاقئندا ءبئر اؤئز ءسوز ايتؤعا ءبئزدئث دة حاقئمئز بار شئعار دةپ ويلاپ ةدئك.
جوعارئدا العاش كورؤئم شئلدة ايئ دةدئم عوي. ءيا، ءدال وسئ ؤاقئت م.ماعاؤيننئث دة اؤةلگئ قادامداردئث قياپاتتئ بولسا دا اسا ناتيجةلئ بةل-بةلةستةرئنةن ءوتئپ، العاشقئ زاثدئ اسؤ-قامالداردئ الئپ، ةندئ ءوزئنئث «كوكوراي شالعئن بايشةشةگئ» قاؤلاپ تا قاپتاي وسةر، ذزارئپ تولئسار كةمةل شئلدةسئنة اياق باسقان، شالقار ايدئنعا كةمة سالعان شاپاعاتتئ شاعئ ةكةن-اؤ. جازؤشئ شئعارماشئلئعئنئث قؤانئشئ مول ءجازيرالئ جازئ جاثا باستالعان. ءومئرئنئث ءهام قالامگةرلئگئنئث قئزؤئ قايتپاس تامئزئنا دةيئن، قازاق ةلئنئث ةكئ ءجذز نةشة جئلعئ قذلدئقتان قذتئلؤئنا جول اشقان تامئز بذلئگئنة دةيئن ءالئ جيئرما جئلدان استام ؤاقئت بار بولاتئن.
ءبئراق جاس ماعاؤين وسئناؤ كةمةل شئلدةسئنة دةيئن-اق ادةبيةت تانؤ عئلئمئندا ءوزئنئث العاشقئ رومانئ «كوك مذنارداعئ» ةركئن ويلئ، بيئك كةؤدةلئ، ءور مذراتتئ كةيئپكةرئ ةدئگة اثسايتئن، ةلدئكتئ بئرلةگةن ةرلئكتةردئ جاساپ-اق تاستاپ ةدئ. اؤلية شال، ذلتشئل ذستازئ بةيسةنباي كةنجةبايةأتئث شيرةك عاسئر بويئ جئپتئكتةي ساؤلةلةنگةن اسئل ءذمئتئن اقتاپ، سوأةتتئك سولاقاي ساياسات پةن وزئمئزدةگئ جاندايشاپ سانانئث تاسقامالئن بذزئپ، ادةبيةتئمئزدئث تاريحئن ءيت مذرئنئ باتپاس ءذش عاسئردان كوكتةي وتكئزة، ارعئ زاماندارعا شةگئندئرؤ تةك مذحتار ماعاؤين سئندئ جانكةشتئمئزدئث عانا قولئنان كةلدئ. عئلئمنئث ماشاقاتتئ قيا جولدارئندا سونئث زارئن دا تارتئپ، قؤانئشئنا دا بولةنة ءجذرئپ، اؤئر ةثبةكتئث ميعا شةكتئرگةن مةحناتئنا شئداپ، ءذمئت پةن سةنئمنةن ايرئلماعان جاس عالئم، قازاق ؤنيأةرسيتةتئنئث اسپيرانتئ « XV-XVІІІ عاسئرلاردا جاساعان قازاق اقئن، جئراؤلارئ» دةگةن تاقئرئپتاعئ ئرگةلئ دة باتئل مونوگرافيالئق زةرتتةؤ ةثبةگئن قورعاپ ءپاش ةتؤ ارقئلئ قازاق ادةبيةتئنئث قالئپتاسقان تاريحئنا قانشاما جاثالئق، تذبةگةيلئ دة تذبئرلئ وزگةرئس اكةلؤمةن بئرگة ءتول ادةبيةتئمئزدئث باستاؤ تذماسئن XV عاسئرعا، قازاق مةملةكةتتئلئگئ مةن قازاق حاندئعئنئث باعزئداعئ ءئلكئ داؤئرئنة الئپ بارئپ ةدئ. وسئنئث ءوزئ مةن دةگةن دئراؤ عالئمنئث ءومئر-باقي ماقتانئش ةتئپ، ءناپاقا قئلارعا تاقياسئنا تار كةلمةس تولاعاي تاريحي ةثبةك-تئن. ءبئراق سونئمةن توق مةيئلسئپ توقتاپ قالؤ ماعاؤيندئك مذرات مانةر، ءماندئ مئنةزبةن ةش سئيئسپايتئن.
ونئث اؤةل باستانعئ اثسار-زارئ: جان-جذرةگئنة ذزئلمةس كئندئكتةي بايلانعان جازؤشئلئقتئث ماثگئلئك شةمةن كذيئ ءبئر ساتكة دة توقتاؤ، تولاس تاپپاعانئن كورةمئز. ةث ءبئر عاجاپ نارسة، ول اؤةل باستان-اق قازاق جازؤشئسئ، تؤعان جذرتئنئث تذلعاسئ بولؤدئ ارتئق باقئت سانادئ، ادةبيةتتئ - كيةلئ ئس، قالامگةردئ - ذلتتئث ذلئ مذراتئن جذزةگة اسئرؤشئ، ئقئلئمنان بةرگئ اتا-بابالار ارمانئن العا اپارؤشئ جانة ارؤاقتار اماناتئن ارقالاؤشئ دةپ ءبئلدئ. قاسيةتتئ قالام ذشئندا اينئماس سةرت ذستاندئ. ادةبيةتتة ذستانار التئن قازئعئن دذرئس ايقئنداپ الدئ. ول - الاش مذراتئ ةدئ. ادةبيةتكة ءتاثئر بذيرئعئمةن، تاعدئردئث پةشةنةلئ جازؤئمةن وسئلايشا سانالئ تذردة كةلگةن ةكئ جازؤشئ بولسا ءبئرئ، بئرةؤ بولسا ءدال ءوزئ مذحتار ماعاؤين دةپ ايتؤعا ونئث جارتئ عاسئرلئق قات-قابات قالامگةرلئك جولئ، ابئلاي اسپاستاي ادةبي اسؤلارئ كامئل سةنئمدئلئك بةرةتئندةي.
زامانئنئث ءتئرئ كلاسسيگئ سانالعان عابيت مذسئرةپوأ اقساقال م.ماعاؤيندئ كةزئندة «ايةل ماحابباتئ» جانة باسقا دا العاشقئ اثگئمةلةرئنئث وزئمةن قازاق ادةبيةتئنئث الدئثعئ قاتارئنا شئعئپتئ دةپ باعالاؤئ تةگئن ةمةس. «ايةل ماحابباتئ» دةگةن وسئ ءبئر جذمباق سيپاتتئ اثگئمة. وقئعان كةزدة ادامدئ ماگنيتتةي باؤراپ تارتادئ. ادةمئ مذثعا بولةيدئ. 1961 جئلئ ءبئر-اق كذندة جازئلعان، سةگئز جئل بويئ ةشبئر باسپا ورنئ قابئلداماي قويعان وسئ اثگئمةسئندة اأتور شئن مانئسئندة ةؤروپالئق بيئك ادةبي مادةنيةت ورةسئنة جةتكةن دةر ةدئك. وسئ ورايدا جانة ءوزئنئث سوعان دةيئنگئ قازاق ادةبيةتئنة توسئن، وزگةشة مئنةزئمةن بذل شئعارما مذحتار اؤةزوأتئث العاشقئ اثگئمةلةرئ مةن ماعجاننئث «شولپاننئث كذناسئن» ةسكة تذسئرگةندةي، سولارمةن تاعدئرلاسا ذندةسئپ تذرعانداي اسةر قالدئرادئ. سول اثگئمةدة ماحاببات شةرئ دة، زامان تئنئسئ دا، الةؤمةتتئك سالماق تا بار. كينوعا كةرةمةتتةي سذرانئپ تذر. ءبئر عانا بذل ةمةس. مذحاثنئث باسقا دا تالاي-تالاي شئعارمالارئ. وزئنة كةرةگئن اثدامايتئن قازاق كينوگةرلةرئنة وسئندايدا قايران قالاسئث.
«ايةل ماحابباتئنداعئ» بيئك ادةبيةت مادةنيةتئ ستؤدةنتتئك باستاؤ كةزةثئندة جازئلعان، ةكئ-ذش جئل بويئ گازةت-جؤرنالدارداعئ بةلگئلئ اعالارئ «بارةكةلدئ!» دةؤدئث ورنئنا ءوزئن كذستانالاپ سوككةن «كةشقذرئم» اثگئمةسئندة دة بار. بذل اثگئمةنئ 1964 جئلئ العاش "جذلدئز" جؤرنالئنا باستئرئپ باعئن اشقان قادئر مئرزاليةأ ةكةندئگئن مذحاث قاشاندا العئسپةن ةسكة الادئ. ءبئر قئزئعئ، ءوز مئقتئلارئمئزدان سوگئس ةستئگةن سول اثگئمة كوپ ذزاماي ورئس تئلئندة وتكةلةكسئز جاريالانئپ، بذكئل وداقتئق "وگونةك" جؤرنالئنئث سئيلئعئن ةنشئلةگةنئنة نة ايتارسئز. وكئنئشكة وراي، بولماي قالماعان مذنداي-مذنداي قئساستئقتار تالانت جولئنئث اؤئر كةشؤلةرئن تانئتسا كةرةك.
سول شئتئرمان جولداعئ جازؤشئنئث تارتقان جان ازابئ رؤحاني ةركئندئككة ذمتئلدئرئپ، تاؤةلدئ زاماندا تاؤةلسئز ءسوز ايتؤعا جةتةلةيدئ. الپئسئنشئ جئلداردئث اياعئندا «قارا قئز» بةن «تازئنئث ءولئمئ» حيكاياتتارئنداعئ ذلتتئق ماسةلةگة پةيئل مةن بةيئل بةرگةن كةيبئر جاعداياتتار سونشالئق باتئلدئقپةن، شئعارماعا تابيعي كئرئكتئرئلئپ قالاي جازئلعاندئعئنا قازئردئث وزئندة جاعاثدئ ذستاعاندايسئث. بايقاپ وتئرساثئز، سودان بةرگئ ؤاقئتتا م.ماعاؤين شئعارماشئلئعئندا از دا بولسا ذلتتئق يدةيامةن تذزدئقتالماعان نةمةسة تذتاستاي سوعان قذرئلماعان تؤئندئ كةزدةستئرؤئثئز قيئن. سوسياليستئك قوعامنئث ئشتةن ءئرئتئپ، ازدئرئپ-توزدئرعان، جةگئدةي جةگةن جذلئنقذرت دةرتتةرئ ءار شئعارماسئنان دةرلئك كورئنئس تاؤئپ وتئردئ. ءبئر قاراعاندا بةيكذنا كورئنةتئن «تذلئمحاننئث باقئتئ» اثگئمةسئندة ايةلئ ءذي كةثةيتؤ ةسةبئمةن، بالكئم، باسقاداي دا ءبئر تويئمسئزدئقتارئن قاناعاتتاندئرؤ ءذشئن الماتئدا الشاثداعان ارميان باستئعئمةن اشئنا بولئپ، ءوزئ كومانديروأكادان ارتئلعان بةس-ون تيئندئ ولجا ساناؤمةن كوثئلسئز دة كذيبةث تئرلئك كةشكةن توعئشار دا ماؤباس، ئنجئق قازاق ينتةلليگةنتئنئث باقئتئنئث سيقئن باجايلاعاندا ادامنئث ءئشئ كذثئرةنئپ ذلئپ قويا بةرمةؤشئ مة ةدئ. ءيا، ناق وسئ تذرعئدان كةلگةندة، جةتپئسئنشئ جئلداردئث باسئندا ماعاؤين جازؤشئنئث جةتة مةثگةرگةن ءبئر دارا قاسيةت-ساپاسئ تاپ سول كذندةردةگئ ءومئر شئندئعئن ساناعا ءسئثئرئپ، وي قازانئندا قورئتؤعا ذزاق-سونار ؤاقئت وتكئزبةي، بئردةن نانئمدئ دا سةنئمدئ، شئنايئ قالپئنداعئ كوركةم شئندئققا اينالدئرا ءبئلؤئ بولاتئن.
قالاي دةسةك تة، شئعارماشئلئق شئلدةسئنة قادام باسار الدئنداعئ، اؤةلگئ كةزةثنئث سوثئنداعئ ةث بيئك تؤئندئ - «تازئنئث ءولئمئ» حيكاياتئ قئرئق جئل بويئ ادةبيةتشئلةر قاؤئمئنئث ءاربئر تولقئنئن ايرئقشا شابئتپةن بالقئتا قذيئلعان مانةرلئ مئنسئزدئگئمةن تاث قالدئرؤدان جازباي كةلةدئ. سذلؤ مذسئندةلگةن، شئنايئ تذزئلگةن، كذردةلئ سومدالعان، تةرةث شئمئرلاعان وسئناؤ تارتئمدئ حيكايات قالامگةردئث كلاسسيكالئق ورةگة كوتةرئلگةنئن ايعاقتادئ. ودان كةيئنگئ ؤاقئتتا، ذلئ ءاؤةزوأ: «ة، ءبالئ، اتئ دا، فاميلياسئ دا جاقسئ ةكةن» دةپ سذيسئنئس بئلدئرةتئن مذحتار ماعاؤين ةسئمدئ جازؤشئنئث سول دةثگةيدةن تومةندةگةنئن تالعامپاز جذرتشئلئق بئلگةن دة، كورگةن دة ةمةس. كةرئسئنشة، سول دةثگةيدةن الدةقايدا بيئك شئرقاپ شارئقتاعانئنا، اقان سةرئنئث قذلاگةرئنئث كةيئنگئ كوزئندةي ماعاؤيا اتاسئنئث نارقئزئلئنشا كوسئلة شاؤئپ، ونةر بايگةسئندة وزعانئنا ءبارئمئز كؤا-دذرمئز.
جةتپئسئنشئ جئلدارداعئ ماعاؤين قازاقئ بولمئس-ءبئتئمدئ كوركةم كةيئپتةپ تاثبالاؤدئ سانالئ تذردة ماقسذت تذتقان ذلتتئق ءدئلدئث ذرانشئسئنا اينالا باستايدئ. ءومئردئ تابيعي نانئمدئ تذردة شئنايئ ءارئ شئنشئل سؤرةتتةؤدئث شةبةرلئك ماشئقتارئن جان-جاقتئ يگةرةدئ. اؤةلگئ اثگئمة-حيكاياتتاردا سئزدئقتاپ باستالئپ، شئم-شئمداپ شئجئمدالعان ذلتتئق يدةيانئث شةرلئ شامئرقانئسئ تذثعئش رومان «كوك مذناردا»، اسئرةسة وسئنداعئ جاس كةيئپكةر جازئپ جاتقان رومان ذزئكتةرئندة، ياعني رومان ئشئندةگئ روماندا تذركئلةردئث كةث ساقاراسئنداعئ ذلئ سارئن، جويقئن دذبئرگة ذلاسادئ. «مةنئث بويئمدا ةلتةرئس، ةستةميلةر، كذلتةگئندةر زامانئنداعئ كوشپةندئلةردئث قانئ بار!» دةپ كةثةستئك كةر زاماندا «كوك مذناردئث» بةتتةرئنةن ءور داؤئسپةن جئگةرلةنة دة تةبئرةنة جار سالعان ةدئگة دةگةن ءور مئنةزدئ جاس قازاق، شئنئنا كةلسةك، ءتئرئ سؤرةتئ كةيئپتةلئپ كئتاپقا تذسكةن مذحتار ماعاؤيننئث ءوزئ بولاتئن. قازاقتئث جاس عالئمئنئث باسئنا تذسكةن تاؤقئمةتتئ ارمان-زارئن، العاشقئ ءتالايسئز ماحابباتئن مولدئرةتة، تاثعئ تذنئق اؤانئث سارقئراعان اعئنئنداي جان سارايئن اشا توگئلدئرگةن «كوك مذنار » 70- جئلداردئث باسئندا وقئرمان قاؤئمنئث، اسئرةسة سول كةزدةردةگئ الابوتةن كئتاپقذمار ستؤدةنت جذرتشئلئعئنئث كوزايئمئنا اينالعانئن بئلةمئز. سويتة تذرا، ادةبيةت سئنشئلارئنان سوگئس ةستئگةن، تذسئنئستئك تاپپاعان. بذعان تاثدانؤعا دا بولماس. سةبةبئ، ءوز ؤاقئتئنان، ءوز كةلةسئنةن موينئ وزئق جذيرئكتةردئث ماثدايئنا جازئلعان تيةسئلئ سئباعا ةكةن-اؤ بذل دةگةنئثئز. دةسة دة، مذحاثنئث ءوزئ بار تذنئعئنئث باستاؤئندا تذرعان، سول تذستاعئ قوعامدئق وي مةن ذلتتئق سانانئث ايعاقتئ ذلگئسئ بولعان «كوك مذناردئ» كذنئ بذگئنگة دةيئن ماقتان تذتؤئ ورئندئ ءهام زاثدئ دةپ بئلسةك كةرةك.
جازؤشئنئث سؤرةتكةرلئك دارا قولتاثباسئن ايقئنداي تذسةر ءبئر ةرةكشةلئك سول، تذتاستاي العاندا، ونئث تؤئندئلارئ كةثةستئك كةزةثدةگئ قازاق قوعامئنئث جالپئ كةسكئن-كةلبةتئن، ئشكئ ءئيئرئم-اعئستارئن، سونداعئ دالا قازاعئنئث دا، قالا قازاعئنئث دا زامان ئرقئمةن وزگةرئپ جاتقان مئنةز-قذلقئ مةن پسيحولوگياسئن كوز الدئمئزعا اينئتپاي كةلتئرةدئ. جانة وسئنئسئندا ءبئر ماقساتتئ جذية بارداي كورئنةدئ بئزگة. وسئعان قاراعاندا، جازؤشئنئث باعزئدان كةلة جاتقان قازاق ونةرئ مةن ذلتتئق ءدئل-ءداستذردئث ءاربئر سالاسئنا ءبئر-ءبئر سذيةكتئ شئعارماسئن ارناؤئ تةگئن ةمةس. ءيت جذگئرتؤ مةن اثشئلئق جايئ كوركةم باياندالا وتئرئپ، «تازئنئث ءولئمئ» حيكاياتئندا كةثةستئك قئسپاق پةن قؤعئن-سذرگئننئث ءسذرئ، ءتئپتئ، استارلاپ تا ةمةس، اشئق ماتئنمةن كورسةتئلةدئ. ذلكةن اكةسئ ماعاؤيا باپتاعان نارقئزئل دةگةن ةرةكشة ءبئتئستئ، وزگةشة مئنةزدئ كذلئكتئث بايگة جولئنداعئ عالاماتتارئ مةن اقئرئنداعئ قايعئلئ تاعدئرئ، قازاقتئث اتبةگئلئك ونةرئ ورنةكتةلگةن "جذيرئك" اتتئ حيكاياتئ دا ذلتتئق سيپاتتاعئ عاجاپ دذنية بولعاندئعئن ةشكئم جوققا شئعارا الماس. تذلپار تاعدئرئن عانا ةمةس، جالپئ ادام زاتئنداعئ دارئن-تالانت يةلةرئنئث جازمئشتئ پةشةنةسئن نئشانداپ مةگزةيتئن وسئ "جذيرئك" شئعارماسئنداعئ نارقئزئلدئث ازاپتئ قاسئرةتئ اقان سةرئ قذلاگةرئنئث تراگةدياسئنا پارا-پار قذدئرةتپةن جان اؤئرتاتئنئ دا انئق. بذل رةتتة م.ماعاؤين حيكاياتئن ءئلياس جانسذگئروأتئث قازاق قانئنا قذيئلعان "قذلاگةرئمةن" ءبئراز ورايلاردا تةثدةس تة، شةندةس شئعارما ةكةندئگئن مويئنداعانئمئز لازئم. ويئمئزدئ ودان ءارئ جذلگةلةي تذسسةك، قازاقتئث عاسئرلار بويئ جاساپ كةلة جاتقان قازئنالئ كذي ونةرئنئث كةؤدةدةن يتةرگةن كةثةس زامانئنداعئ تاعدئر-تالايئ، تالاپايعا ءتذسؤئ، نةءبئر قيئن-قئستالاثداردا بولاشاققا جول تابؤئ ماعان قازاق كذيئنئث مةرةكةسئندةي بولئپ كورئنةتئن "كوكبالاق" رومانئندا ايرئقشا زور شابئتپةن، تةرةث تولعانئسپةن بايان ةتئلدئ. تاعئ دا قازاق جئرئنئث قذلاگةرئ ءئلياستئث "كذيشئسئنةن" كةيئن كذيدةگئ سئرلئ سةزئمدةردئ قيلئ تاعدئرلارمةن توعئستئرا، ناق مذنداي شةبةر تولعاعان شئعارما نةكةن-ساياق ةكةندئگئ جانة كذمانسئز.
جازؤشئ شئققان كةمةل بيئككة ةشكئم شاك كةلتئرمةيتئن شذباسئز شاقتا جازئلعان "شاقان-شةرئ" رومانئ، البةتتة، م.ماعاؤيننئث ةث شوقتئعئ بيئك، عاجايئپ تؤئندئلارئنئث ئشئندة دة وزگةشة بئتئمئمةن وقشاؤ تذراتئن سةرةك شئث. ئلة-بالقاش ءوثئرئنئث شةرلئ تابيعاتئ، جازمئشئ كةؤدةسئنة كةك تولتئرعاننان سول ءوثئردئث جولبارئس اتاؤلئسئن جويؤعا سةرت ذستاعان نالالئ باتئر، ورئس وتارشئلئعئنداعئ ةل تراگةدياسئ وسئناؤ تذرپاتتئ تؤئندئدا كةمةل كوركةمدئكپةن، قايران قالدئرار ادةبي تاسئلدةرمةن ايشئقتالا كورئنگةنئن ةسكة الايئقشئ، اعايئن. كوپ جذرت م.ماعاؤيننئث "شاقان-شةرئسئنئث" كوركةمدئگئ ونئث اباي اتئنداعئ مةملةكةتتئك سئيلئقتئ يةلةنگةن "الاساپئران" تاريحي رومان-ديلوگياسئنان دا اسئپ ءتذستئ دةگةن الئپ-قاشپا ءسوزدئ ءالئ كذنگة ايتئپ قالئپ جذرةدئ. ءبئراق مذنداي سوزدةرگة جازؤشئنئث ءوزئ باسپا جذزئندة توقتاؤ سالعانئن دا بئلةمئز.
وسئ ارادا ايتايئق، م.ماعاؤيننئث الاش مذراتئ اتتئ ذلتتئق يدةيانئ التئن قازئق ةتكةن اتاؤلئ شئعارمالارئنئث ئشئندةگئ ةث تولاعايئ، اؤقئمئ كةثئ، كولةمئ دة زورئ، كةمةثگةرلئگئ دة مولئ ذلت تاريحئنا تةرةث بويلاپ، عاسئرلار تذثعيئعئنان ءئنجؤ-مارجاندئ سئر تارتقان، حالقئمئزدئث رؤحاني مادةنيةتئندةگئ ايتؤلئ وقيعا بولعان "الاساپئران" رومانئ ةكةندئگئ داؤسئز. مذحتار اؤةزوأكة بذكئل ءومئرئن سارپ ةتكةن «اباي جولئ» قانداي اياؤلئ بولسا، مذحتار ماعاؤينگة بابا جئراؤلاردئث باهادذر پوةزياسئنان ةلةس بةرگةن، بوزبالا شاعئنان ارمان ةتكةن "الاساپئرانئ" دا سونداي قئمبات. "ءومئرئمنئث باستئ شئعارماسئ "الاساپئران" - دةپ اأتوردئث ءوزئ ايتئپ تذرسا، دذرئسئ دا سول. سونئمةن بئرگة مذحتار اعانئث: "الاساپئرانعا" مةنئث ءومئر بويئ قاستةرلةپ جيناعان تابيعات ةسكيزدةرئم، تاثداؤلئ سلايدتارئم مةن ةث جاقسئ كذنگة ساقتاعان ءتذرلئ-ءتذستئ، دةرةكتئ تاسپالارئم تذگةل كةتسة كةرةك. جاندئ سؤرةت عانا ةمةس، كوثئل تذكپئرئندةگئ سئرلئ، مذثدئ سةزئمدةر، ميدئث بارلئق قاتپارئنداعئ وي-تولعام، پاراسات-پايئم - تابيعات بةرگةن، تاعدئر سئيلاعان ةث اسئل، ةث قئمبات قازئنامئزدئ وسئ كئتاپتئث بةتئنة توكتئك» - دةپ "مةن" اتتئ مةمؤارلئق رومانئندا ةلجئرةي اقتارئلؤئندا دا كوپ ءمان بار سياقتئ. «سوناؤ التئن وردا، نوعايلئ داؤئرئنةن بةرگئ قازاق حاندئعئنئث تاريحئن تةرةث زةرتتةگةن مذحتاردئث مول ءبئلئمئ مةن سؤرةتكةرلئك شةبةرلئگئ "الاساپئراندا" جاقسئ ذيلةسئم تاپقان» دةي كةلة، قاس شةبةردئث قولئنان شئققان وسئناؤ جاؤهار دذنيةنئ ХХ عاسئردئث ذلئ رومانئ دةپ ورنئمةن باعالاعان دارابوز جازؤشئمئز قابدةش جذمادئلوأتئث ءادئل پئكئرئنة ءبئزدئث باسقاداي الئپ قوسارئمئز جوق. تةك ايتارئمئز: كةنةن تاريح تا، ذلت مذراتئ دا، وي شذراتئ دا، شئلدة كوك ورايئنداي ءتئل مايةگئ دة وسئندا. بذدان 26 جئل بذرئن جازعان جوعارئدا ايتقان ماقالامئزدا ءبئز وسئ رومان-ديلوگيادا كونة جادئگةر سوزدةردئث كوپتئگئنة نازار اؤدارعان ةكةنبئز. ول كةزدة "الاساپئراننان" جازؤشئ نذرقاسئم قازئبةكتئث 600-دةي سونئ ءسوز تئركةگةنئن، انا ءتئلئن ءبئر كئسئدةي تانيتئن تذرسئن جذرتباي وزئنة بةيمالئم 800 ءسوز جازئپ العانئن، ال ايتؤلئ عالئم اقسةلةؤ سةيدئمبةك 200 شاماسئندا ةسكئ ءسوز اثداعانئن بئلگةن جوق ةدئم. ال ةندئ قازئرگئ تاثدا مذحتار ماعاؤين ءتئلئنئث تذسئندئرمة سوزدئگئن جاساؤدئث قاجةتتئگئنة، ونئث ذلت مادةنيةتئ ءذشئن يگئلئكتئ ءئس بولارئنا كوزئم ابدةن جةتةدئ.
قازاق ءتئلئنئث شالقار ايدئنئندا ةركئن جذزگةن، رؤحاني ةركئندئكتئث زةثگئر كوگئندة شارئقتاي سامعاعان سامالا تؤئندئ 1991 جئلعئ تامئز بذلئگئنةن ءذش كذن بذرئن "جذلدئز" جؤرنالئندا باسئلئپ شئققان «سارئ قازاق» رومانئ بولدئ. قازاققا قارا جةردةن دة اؤئر قاسئرةت-قايعئ اكةلگةن زذلمات زامانعا، تاسباؤئر قوعامعا اتاؤكةرةسئن ئشكئزةر، كةرةز سوزئن ايتقئزار قارعئسپةن اياقتالعان، كوممؤنيستئك جذيةنئث حالقئمئزدئث باسئنا تذسئرگةن باقئتسئزدئعئنئث ءبئر پاراسئن اياؤسئز اشكةرة تذردة ءپاش ةتكةن ةث ءبئر شامئرقانئستئ، تاثداؤلئ شئعارماسئنئث ءبئرئ دة وسئ «سارئ قازاق». قازاق ادةبيةتئنئث كةثةستئك كةزةثئنئث سوثعئ شئعارماسئ. ؤاقئتتئق تذرعئدان العاندا دا، باسقاداي جونئمةن كةلگةندة دة. قايران قالارلئق نارسة سول، قارعئس ايتئلئپ، تاسقا باسئلئپ شئققان كةزدة كةثةس وكئمةتئ ءالئ قذلاماعان، "سذيئكتئ" كومپارتيا ءالئ ورنئندا تذرعان بولاتئن. ءسويتئپ، «سارئ قازاق» شئنئمةن-اق قاپاس قابئرعا قذلار الدئنداعئ قاتال ذكئمدةي، كةثةستئك قذرئلئستئث جانازاسئنداي ةستئلئپ ةدئ. سونئث ءوزئ-اق كوركةمدئك قؤاتئ زور بذل روماندئ ماعاؤيننئث ادةبي ءهام ازاماتتئق ةرلئكتةرئنئث قاتارئنا قوسؤعا حاقئلئ ةتةتئندةي.
ةرلئك دةمةكشئ، قازاق باسپاءسوزئنئث بةلگئلئ قايراتكةرئ سابئرجان شذكئر ذلئ مذحتار ماعاؤيننئث ةرةكشة ءذش ةرلئگئن اتاپ كورسةتةدئ. ءبئرئنشئ ةرلئگئ، ارينة، ءبئز جوعارئدا ايتقان، ةجةلگئ جئراؤلار پوةزياسئن جاثعئرتا تئرئلتكةن، ادةبيةتئمئزدئث تاريحئن ءذش عاسئر ارئگة الئپ بارئپ تةرةثدةتكةن «قوبئز سارئنئ». ةكئنشئ ةرلئگئنة قازاق كوركةم ادةبيةتئنئث بئرةگةيئنة اينالعان، مذحاثنئث ءوز سوزئمةن ايتقاندا، مةملةكةتتئك سئيلئقتئث ساحيبئ اتاندئرعان "الاساپئران" رومانئن جاتقئزادئ. ساكةثنئث ايتؤئنشا، تاعئ ءبئر ةرلئگئ - «پوةتئ كازاحستانا» كئتابئ، باعزئ زامان جئراؤلارئ مةن ماعجان جذمابايةأتارداي ءالئ «حالئق جاؤئ» دةگةن اتتان ارئلماعانداردئث كةثةستئك ساياساتقا ةش سئيئسپايتئن ذلتشئل، ءور داؤئستئ سوزدةرئن لةنينگراد قالاسئنان ورئس تئلئندة شئعارؤئ بولعان. ءيا، دذرئس ايتادئ. سوناؤ سئرةؤ مذزدئ 1978 جئلئ بذل كئتاپ م.ماعاؤيننئث جانكةشتئلئكپةن ماشاقاتتانؤئ ارقاسئندا ورتاعاسئرلئق ذلئ پوةزيامئزدئ الةمدئك اينالئمعا شئعاردئ. كةرتارتپا شورتانباي مةن مذرات، الاشورداشئل عذمار مةن نارمانبةت، ءدئندار اقموللا مةن ءماشهذر ءجذسئپ... اتئن اتاؤدئث وزئنة تئيئم سالئنعان شاكارئم! ءبارئ سول كئتاپتئث ئشئندة ةدئ.
ءبارئ دذرئس. ءبئراق بئزگة مذحتار اعامئزدئث ةرلئگئ ذشتةن الدةقايدا كوپ سياقتئ كورئنةدئ. انتيكالئق زاماننئث اثئزداعئ الئبئ گةراكل جاساعان ةرلئكتةردئث سانئ 12 بولاتئن. مةنئثشة، م.ماعاؤيننئث بذكئل ءومئرئ ادةبي، عئلئمي ءهام ازاماتتئق ةرلئكتةردةن تذزئلگةندةي، قايتپاس ذلتشئلدئقپةن، قايئسپاس كذرةسكةرلئكپةن ايشئقتالعانداي. ءاربئر قادامئ، ءاربئر قايرات-قارئمئ ءبئر-ءبئر ةرلئك. حالقئنئث كادةلئ يگئلئگئنة جاراماعانئ جوق. ذلتئ مةن جذرتئنئث كوسةگةسئن كوگةرتتئ. «قوبئز سارئنئنا» ئلةسة، جذيكةگة تيگةن قيعئلئق كذرةس ذستئندة شئققان م.ماعاؤيننئث وزئنة عانا تيةسئلئ ءتول پةرزةنتئ - ةجةلگئ قازاق پوةزياسئنئث انتولوگياسئ «الداسپان» شئن مانئندة دة قازاق رؤحئنئث الداسپانئنداي جارقئلدادئ ةمةس پة. سول شاقتاردا جالئنداعان جاس مذحتاردئث ءوزئ دة الاشتئث ارؤاق قولداعان الداسپانئنا اينالا باستاعانئ انئق بولاتئن. ودان كةيئنگئ «كوك مذناردئث» شئرقئراعان شئندئعئ. ودان بذرئن الپئسئنشئ جئلدارئ قاؤلاعان «جاثا الاششئلدار» قوزعالئسئنئث رؤح قايسارلئعئن ومئرلئك مذراتئنا اينالدئرؤئ. سول مذراتتان اينئماعان «كوك بالاعئ»، «شاقان-شةرئسئ»، «سارئ قازاعئ»، كةثةستةر ةزگئسئندةگئ قازاق حالقئنئث رؤحانياتئندا عالامات سةرپئلئس جاساعان «بةس عاسئر جئرلايدئ» جانة «ءاي زامان-اي، زامان-اي» اتتئ انتولوگيالئق ذلئ كئتاپتارئ - ءبارئ ءبئر-ءبئر ةرلئك ةدئ.
م.ماعاؤيننئث بارلئق ةرلئكتةرئن ةجئكتةي سانامالاپ شئعؤ ماقسات تا ةمةس جانة ءبئزدئث بذل ماقالامئزدئث اؤقئمئنا دا سئيماس. تةك تاؤةلسئزدئك جئلدارئندا، ءوزئنئث بايسال تامئزئندا اعامئز ارعئ تاريحتئ قوپارا قازئپ تذگةندةگةنئن، بذگئنگئ كذننئث بار بولمئسئن تالماي تالداپ تةكسةرگةنئن ايتساق دةيمئز. بذل ورايداعئ ءبئر ةلةؤلئ دذنيةسئ - «قازاق تاريحئنئث الئپپةسئنة» قوعامدئق سذرانئستئث كةرةمةت بولعاندئعئن كوزئمئزبةن كوردئك. ذلتئن ذلئقتاعان جازؤشئ قاجةت بولسا تاريحشئعا دا اينالادئ ةكةن! مينيستر التئنبةك سارسةنبايةأ سول كئتاپتئ 40 مئث دانا تارالئممةن ةكئنشئ مارتة شئعارتقئزعانئ ةسئمئزدة. توقسانئنشئ جئلداردئث ورتا تذسئ ءذشئن، قازئرگئ كةزئمئز ءذشئن دة مذنداي تارالئم قيال-عاجايئپپةن بئردةي-اؤ. سول قيال-عاجايئپ مذحاثداي مئقتئنئث قولئنان كةلدئ. قذندئ تاريحي ةثبةكتئ ءوزدةرئ تئلةنئپ ورئسشاعا اؤدارؤشئلار دا كةشئكپةگةن. ول دا وقئرمانعا 5 مئث دانامةن جةتكةن. سؤساؤلئ جذرتقا قازاق تاريحئنئث ساؤات اشؤ ساباعئن تاريحشئلاردئث ةگئنئنة تذسكةن جازؤشئ م.ماعاؤين وسئلاي جذرگئزئپ ةدئ. كةيئن «ذلتتئث كذرة تامئرئ» كئتابئنا توپتاستئرئلعان ماقالالارئ، "جذلدئز" جؤرنالئندا جاريالانئپ، باسقا ءبئرسئپئرا باسئلئمدار كوشئرئپ باسقان «ذلتسئزدانؤ ذرانئ» اتتئ زارلئ تولعاؤ جاثاعئ تاريح ساباعئنئث سئلكئنئستئ سةنساسياسئن ودان ءارئ جالعاستئردئ. قوعامنئث ءتذرلئ سالالارئنداعئ كةسةلدةردئ اشكةرةلةگةن، بذكئل ذلتئمئزدئث سان قيلئ ومئرلئك مذددةلةرئن زةردةلةگةن پايئمدئ كوسةم سوزدةر مةن تولعاؤ-ةسسةدة كوتةرئلگةن ماسةلةلةر مةن ذستئندئ تذجئرئمدار جالپئ جذرتشئلئقتئث كوكةيئنةن عانا شئعئپ قويعان جوق، ذلتتئق مذرات تذرعئسئنداعئ بذل تولعامداردئ سول تذستا پرةزيدةنت اپپاراتئنئث باسشئسئ بولئپ ئستةيتئن ةلجاندئ ازامات يمانعالي تاسماعامبةتوأ تولئعئمةن ماقذلداپ، قوستاپ قولدادئ. سئرتقئ ئستةر ءمينيسترئ قاسئمجومارت توقايةأتاي ابزال ءئنئسئ اأتورعا ارنايئ حات جولداپ، ذلتتئق رؤحتئ قايتا جاثعئرتؤ، قازاق حالقئنئث قذندئلئقتارئن (ونئث ئشئندة قازاق ءتئلئ دة بار) قذرمةتتةؤ ورايئنداعئ پئكئرلةرئ مةن سئن-ةسكةرتپةلةرئن ءوز أةدومستأوسئندا باسشئلئققا الاتئنئن مالئمدةي كةلة، جازؤشئنئث ءوزئ ايتقانداي، "ةشقاشان ةسكئرمةيتئن، ماثگئلئك كاتةگورياعا جاتاتئن حالقئمئزدئث قاجةتئنة جارايتئن قايتالانباس تؤئندئلاردئ جازا بةرؤئنة يگئ تئلةكتةستئگئن بئلدئرگةن ئزةتتئلئگئن ءبئز دة كؤالاندئرا الامئز.
ءوزئ دة تةكتئ جازؤشئنئث ذلئ - قاسئمجومارت ءئنئسئ ايتسا ايتقانداي، قايتالانباس تؤئندئلاردئ جازؤدا مذحتار اعاسئ ةلئ-جذرتئ ةركئن تئنئس العان كةزةثدة تئث سةرپئن، وزگةشة قؤات تانئتتئ. قذدايدئث قذدئرةتئ، قازئرگئ كوركةم ادةبيةتئمئزدة تاؤةلسئزدئك تالاپتارئنا ساي بذگئنگئ كذن تاقئرئبئن ئزدةگئشتةر قالامگةردئث "پودونوك"، "كذمبةز"، "وثعاق"، «قيسئق اعاش»، «ذلتارالئق جانجال» سئندئ تؤئندئلارئن نةگة كورمةيتئنئنة تاثئم بار. نارقئزئل تذلپارداي قارئشتاي شاپقان قارقئندئ جاثا ذدةرئس جازؤشئنئث ءالئ تاؤسئلماعانئن ءهام قيال الةمئنئث الةمةت كةثدئگئن ايعاقتاعان، ادةمئ استارلئ، ذلت بئرلئگئن اثسايتئن "قذمئرسقا-قئرعئن" اثگئمةسئنةن باستاؤ الئپ ةدئ. بذدان سوث كوركةمدئك ادئستةردئث، ادةبي تاسئلدةردئث، سؤرةتكةرلئك شةبةرلئكتئث شئنايئلئق پةن شئنشئلدئقتان اؤئتقئماس مذلدةم جاثا قيالارئ بوي كورسةتتئ. تاجئريبة كةمةلدةنئپ، ماشئقتئ قولتاثبا شيرئعئپ شئمئرلانا ءتذستئ. ءسويتئپ، قازاق ادةبيةتئنة جاثا زامانعا ساي تئثنان قالئپتانعان، توسئن مئنةزدئ، ذلتتئق سئر-سيپاتقا مةيلئنشة باي، الةمدئك ورةدةگئ اسةم ذلگئلةر قوسئلدئ. وسئ تذرعئدان كةلگةندة، «قئپشاق ارؤئ»، «كةسئك باس - ءتئرئ تذلئپ»، "جارماق" سئندئ جاثا تذرپاتتئ حيكايات-روماندارئ مذحتار ماعاؤيننئث ايرئقشا جامالدئ، بئرةگةي ءبئتئمدئ، ءجاهاني شئعارماشئلئققا بةت بذرعانئن، بذرئنعئدان دا بيئگئرةك كوركةم سؤرةتكةرلئك ورئسكة شئققانئن ايگئلةدئ. اسئرةسة، بذگئنگئ كذندةر سؤرةتئن سذلبالاعان، ذلتتئق ءدئلئمئزدئث قاق جارئلعان قاسئرةتئن تاثبالاعان "جارماق" رومانئ ذلتتئق پروزامئز ذمتئلار زاماني مةجةنئ مةثزةيتئندةي.
وسئ ويئمئزدئ اكادةميك سةيئت قاسقاباسوأتئث وتكةن جئلدئث اقپانئندا بئزگة بةرگةن سذحباتئندا: «تاؤةلسئزدئك تذسئنداعئ ادةبيةتئمئزدئث اياق الئسئ جامان ةمةس. جاثا لةپ، جاثاشئل كوزقاراستار بارشئلئق. پوستمودةرنيزم نئشاندارئ بايقالؤدا. مئسالئ، جاثا ادةبيةتتئث ذلگئسئ دةپ مذحتار ماعاؤيننئث "جارماق" رومانئن ايتار ةدئم» - دةگةن سوزدةرئ ايقئنداي قذپتاماي ما. «باسقالار ءسال-ءپال توقئراپ توساثسئپ قالعان وتپةلئ ؤاقئتتا ХХІ عاسئرداعئ جاثا پروزانئث ذلگئسئن جاساپ جذرگةن بئردةن-ءبئر جازؤشئ مذحتار ماعاؤين. مذنداي جاثا سيپاتتئ وزئق دذنيةلةر الةم تاجئريبةسئندة دة سونشالئقتئ كوپ بولماسا كةرةك» دةپ الدئثعئعا ورايلاس پئكئردئ وسئ ماقالانئ جازؤعا تاپسئرما بةرئپ تذرئپ، «ةگةمةن قازاقستان» گازةتئنئث باسشئسئ، بةلگئلئ ادةبيةتتانؤشئ ساؤئتبةك ابدراحمانوأ تا ايتتئ. بذل ايتقانداردئ قالامگةردئث ستؤدةنتتئك شاقتان بةرگئ قاناتتاس دوسئ، ادةبيةتئمئزدئث تاعئ ءبئر اسقار الئبئ ءابئش كةكئلبايةأتئث سوزئمةن ءبئر ءتذيئپ قويساق، "مذحتار ماعاؤين ساياسي وزبئرلئق، رؤحاني ءارئ-سارئلئك، كاسئبي بالاثدئق جابئلا قيناپ، داعدارئس تئعئرئعئنا قامالعان ادةبيةتئمئزدئث ودان ءارئ دامؤئنا جاثا قارقئن بئتئرؤگة تئرئسقان الپئسئنشئ جئلدارداعئ سةرپئلئستة ايرئقشا كوزگة ءتذسئپ، سول قارقئنئن ءالئ كذنگة ذدةتپةسة، باسةثدةتپةي، جانقيارلئق تانئتئپ كةلة جاتقان كةسةك تذلعامئز» بولئپ شئعادئ.
وسئلاي دةي تذرساق تا، اقباس الاتاؤدئث اثعارلارئنا كةشئگئپ جةتةتئن قئس سياقتئ، اسقار التايدئث قيالارئنا زارئقتئرئپ جةتةر كوكتةم سياقتئ، ناعئز ماعاؤين تانؤ كةشةؤئلدةپ جاتئر. ءوزئنئث ةسكئلئكتئ دوسئ، جازؤشئ أالةريي بؤرةنكوأتئث كؤالاندئرؤئنا جذگئنسةك، مذحاث جاس كةزئندة ايتادئ ةكةن: «مةن عئلئمدا جاثالئق اشام، ءبئراق اكادةميك بولمايمئن؛ كلاسسيكالئق شئعارمالار جازام، ءبئراق جازؤشئلار وداعئنئث باسشئسئ بولمايمئن؛ مةن "جذلدئز" جؤرنالئنا رةداكتور بولامئن» دةپ... بئزدئثشة، وسئ ءذش ارمان-ماقسات تا ورنئنا كةلدئ. عئلئمدا جاثالئق اشئلدئ. تؤعان حالقئ حان كوتةرگةن كلاسسيكالئق شئعارمالار جازئلدئ. ةلئمئزدئث باس ادةبي جؤرنالئ "جذلدئزدئ" تابانئ كذرةكتةي جيئرما جئل بويئ باس رةداكتور بولئپ باسقاردئ. جؤرنالدئ جاثارتئپ، جاثعئرتئپ، جذلدئزدئ شاقتارئنا، قانشاما جاس تولقئنعا جول اشتئ. سول تذستا اقتالعان ارئستاردئث كوپتةگةن شئعارمالارئ العاش وسئ باسئلئمدا جاريالاندئ. اشارشئلئق اقيقاتتارئن، باسقا دا اقتاثداقتاردئث جايئن 1989 جئلدان باستاپ العاش ايتئپ، ذزبةي جذيةلئ جازئپ تذرعان دا "جذلدئز". مذرات، شورتانباي، نارمانبةت، عذمار قاراش، نئسانباي اقئندار جئرلادئ "جذلدئزدئث" بةتتةرئنةن. احمةت بايتذرسئنوأتئث «ادةبيةت تانئتقئشئ»، جذسئپبةك ايماؤئتوأتئث "اقبئلةگئ"، ماعجاننئث «باتئر بايانئ» مةن «وقجةتپةستئث قياسئنداسئ»، «ةر ةدئگة» جئرئ، جامبئلدئث كةنةسارئنئث ذلئ سئزدئق سذلتانعا تولعاعان ولةثئ... قايسئبئرئن ايتارسئث. قايتكةندة دة "جذلدئز" م.ماعاؤيننئث باسشئلئعئمةن قئستالاث جئلداردان امان ءوتئپ قانا قويماي، بذكئل قازاق ادةبيةتئنئث، ياعني الاش رؤحئنئث مةرةيلئ كورئنئسئنة اينالئپ، بولاشاعئنا قادام باستئ. وتكةلةكتةردةن الئپ شئعئپ، اياؤلئ "جذلدئزئن" العئ عاسئرعا مذحاث اسئردئ. تاعئ ءبئر وي سورابئنا تذسسةك، جاثاعئ ايتقان كلاسسيكالئق ورةدةگئ شئعارمالاردئ جازؤ، ارينة، تةك كلاسسيك جازؤشئنئث عانا قولئنان كةلمةك. جازؤشئلئققا ءبئرجولا بةت قويعان مذحاثا 1963 جئلئ "وليمپيا" جازؤ ماشئثكةسئن تاثداپ اپةرئسكةن، ماعان جؤئردا بةرگةن سذحباتئندا: «ادةبيةتكة مئقتئ دايئندئقپةن كةلئپ، اؤةلدةگئ تةمئرقازئق نئساناسئنان بذرئلئپ بذلتاقتاماي، ءوز پوزيسياسئن ذستاپ قالعان جازؤشئ - مذحتار» دةپ ةرةكشة باعالاعان قازاقتئث قادئر اقئنئ: «ماشئثكةث بار، ةندئ كلاسسيك بولؤ عانا قالدئ» دةيدئ. سالتانات جةثگةي دة قذتتئ بولسئن ايتئپ، «ةندئ ذيلةنؤ عانا قالدئ» دةيدئ. وسئ ارادا جةثگة لةپةسئن ئزةرلةي كةتسةك، مذحتار اعا بذل جاعئنان دا باقئتتئ. سؤرةتئن كورئپ عاشئق بولئپ، سوناؤ سةمةيدةن ئزدةپ تاؤئپ قوسئلعان جار قوساعئ باقئت جةثگةي وتباسئ بةرةكةسئنئث ذيئتقئسئ، جانئنا مةدةت، قالامئنا قايراق. ذلدارئنئث اتتارئ ةدئگة، ماعجان، ماديار، نةمةرةلةرئنئث ةسئمدةرئ باتؤ، ايشةشةك بولئپ كةلةدئ. ءتورت اتادان بةرئ جالعئزدئق زارئن تارتقان مذحتار مذقان ذلئنئث جاپئراعئ جايقالئپ، ءذرئم-بذتاعئ كوكتةي قاؤلاپ كةلةدئ. ءتئل-كوزدةن ساقتاي گور، قذدايئم.
كلاسسيك اثگئمةسئنئث جاي-جاپسارئنا قايتادان ورالساق، ءبئر جاعداي ةسكة تذسةدئ. قازاقتئث ذلكةن جازؤشئسئ ساكةن جذنئسوأ اعامئز ماسكةؤدةگئ جازؤشئلار سيةزئنةن كةلة جاتئپ، كوكشةتاؤعا سوقتئ. قولئندا سيةزدةن تابارئك - "كلاسسيك" دةگةن بةدةرلئ جازؤلئ ادةمئ ديپلوماتئ بار. «ةندئ، كلاسسيكتةرگة بةرئلةتئن سئي ديپلوماتتئث اتئ "كلاسسيك" بولماعاندا قايتةدئ!» دةپ كوتةرئلة سويلةؤ ساكةن سةرئگة جاراسئپ تا تذراتئن. ءبئراق ساكةث ءبئر مةزگئلدة بايسالدانا قالئپ: «ءوزئن كلاسسيك سانامايتئن جازؤشئ جوق قوي. ايتسة دة مةن وسئ جولئ ماسكةؤدةگئ جازؤشئ دوستارئما ايتتئم. ماقتاؤدئ جةك كورمةيتئن قازاق جازؤشئلارئنئث اراسئندا، مئسالئ، مذحتار ماعاؤين شئن مانئندةگئ كلاسسيك دةدئم» دةگةنئ كذنئ بذگئنگئدةي قذلاعئمدا. ساكةن سةرئنئث ءوزئ مويئنداعان قالامگةر، ءسئرا، كلاسسيك بولسا بولار.
تاعئ دا وسئ ساكةن سةرئ بئردة جازؤشئلار وداعئندا تاريحي روماندار جونئندةگئ جيئلئستا ءسوز سويلةپ تذرئپ، ءبئر ؤاقئتتا سذق ساؤساعئن العا قاراي شوشايتا: «انة، انا وتئرعان ةكةؤئ...» دةگةنئ. جذرت جاپئرلاي مويئندارئن ارتقا بذرئپ، زالدئث ورتاسئندا جايماشؤاق قاتار وتئرعان ءابئش كةكئلبايةأ پةن مذحتار ماعاؤيندئ كوردئ. ءسوزئن ءارئ قاراي جالعاعان ساكةن سةرئ: «... ءابئش پةن مذحتار بار عوي، مةن بذل ةكةؤئنئث بئلئمئنة تالاسپايمئن. ءبئراق مةن كوركةمدئكپةن ذرامئن عوي» دةپ القئنا توقتادئ. جذرت دؤ كذلئسئپ، دذركئرةتة قول سوعئپ جئبةردئ. ءابئش پةن مذحتار اعالار ورئندارئنان كذلئمدةي كوتةرئلئپ، الاقاندارئن جايلاپ سوعئپ قولپاش جاسادئ. «اقان سةرئنئ» جازعان ادامنئث «كوركةمدئكپةن ذرامئن» دةپ ةركةلةي ةركئندةگةنئن ةشكئم ةرسئ دة كورمةدئ. قازاق ادةبيةتئنئث ءذش بئردةي ارئس ازاماتئنئث ءماز-مةيرام جاراسقان جادئرا كوثئلدةرئنئث مةرةكةلئ ساتئنة كوپپةن بئرگة مةن دة قؤانئپ وتئردئم.
ال ةندئ مذحتار ماعاؤينمةن ساكةن سةرئ عانا ةمةس، باسقا دا كوپتةن-كوپ كئسئلةر ءبئلئم تالاستئرا المايتئنئ كوپشئلئك مويئنداعان اقيقات. تةگئندة، مذحاثنئث: «مةنئث بئلمةيتئنئم جةر استئندا» دةيتئنئ راس بولار. بذل كذندة جالپئ ذلكةن-كئشئ قئزئعئپ وقئعان، اسئرةسة جاس ادةبي قاؤئمنئث وقؤلئعئنا اينالعان «مةن» اتتئ مةمؤارلئق قوس كئتابئنئث ءوزئ دة ذشان-تةثئز ءبئلئم مةن جازؤشئلئق تاجئريبةنئث قويماسئ سياقتئ. ءوزئ قازاق پروزاسئنئث اتاسئ سانايتئن مذحتار اؤةزوأ دانالئعئن باجايلاعان سوزدةرئن وزئنة قاراتا ايتساق، م.ماعاؤيننئث باتئس پةن شئعئستئ، كونة مةن جاثانئ - ءتورت تاراپتئ بئردةي تانئعان تةرةث ةرؤديسياسئنا، قازاقشا ايتقاندا، ءوزئن اسقارالئ بيئككة كوتةرگةن عذلامالئعئنا دةن قويماؤ مذمكئن ةمةس. «كةيبئرةؤلةر مةنئث مادةنيةتتئلئگئمدئ جؤاستئعئم ةكةن دةپ ويلايدئ. جوق، مةن جؤاس ةمةسپئن، مادةنيةتتئمئن» دةپ وتئراتئن ماعاؤيندئك ئشكئ زور مادةنيةتتئث دة نةگئزئ وسئ ءبئلئمدارلئقتا جاتئر. «سةن تيمةسةث مةن تيمةن بادئراق كوز» دةيتئن سئثايداعئ تئمئرسئق تئنئشتئقتئ قالامايتئن كذرةسكةر ماعاؤين ءپرينسيپتئ تذرعئداعئ پئكئرتالاس، پولةميكا، ايتئستان جالتارمايدئ، تايساقتامايدئ. ويتكةنئ، ول دا ابئز الكةي مارعذلانشا، بئلگةن سوث ايتپاي تذرا المايدئ.
ءبئراق كئمنئث كئم ةكةنئن ةلئ ةمةؤرئننةن بئلةدئ عوي، حالئق قالت ةتكئزبةي قاپئسئز تانيدئ عوي. وسئ جوننةن كةلگةندة: «مذحتار ماعاؤين دارئندئلاردئث اراسئنان العا قادام باسقان ءارئ تةگئنة تارتقان تةكشئل جازؤشئ، جذرةگئ تؤعان جةرئم دةپ سوعادئ. ونئث تاماشا تؤئندئلارئنئث ةكپئنئن حان ءتاثئرئ شئثئنان قذلاپ كةلة جاتقان تاسقئن سؤدئث ةكپئنئندةي سةزئنةسئث. ارناسئ سارقئلمايتئن نة دةگةن عاجاپ دذنية!» دةپ جازعان توقساننان اسقان ارداگةر جؤرناليست، ابئز قارت سالامات حايدارذلئ مذحاثا دةگةن بارشا وقئرماندارئنئث ءئلتيپاتئن ءبئلدئرئپ تذرعانداي بولئپ كورئنةدئ.
وسئ بةكزات بولمئستئث نار مةن قذنار العان تامئرلارئ قايدا دةسةك، كوز الدئمئزعا اباي رؤحئ تذنئپ تذرعان شئثعئستاؤ ءوثئرئ، باقاناس پةن كوپبةيئت كةلةدئ. اباي رؤحئنا، الاش مذراتئنا ادالدئعئنان جازباعان حالئق جازؤشئسئ، مةملةكةتتئك سئيلئقتئث جانة «تذرئك دذنيةسئنة قئزمةت» سئيلئعئنئث لاؤرةاتئ مذحتار ماعاؤين شئعارمالارئنئث ماثگئلئك كذيئ تؤعان حالقئنا قئزمةت ةتپةك، قازاق رؤحانياتئنئث كوسةگةسئن كوگةرتپةك. ول دةگةنئثئز - قالئث-قالئث 13، سودان كةيئن ءتورت كئتاپپةن ذستةمةلةنگةن، جالپئ جيئنئ 17 توم. ءبارئ دة العئ بولاشاققا كذمانسئز وتكةن مايةكتئ اسئل قازئنا. يدةولوگيالئق كذرةسئندة قالعانئ جوق.
ذلتئن سذيةر ذلكةن جذرةكپةن ذدةرة جازئلئپ جاتقان ادامزات تاريحئنئث ءئرئ تذلعاسئ، قازاق مةملةكةتتئلئگئنئث ءبئر باستاؤ كوزئندةي شئثعئس حان تؤرالئ رومان قولئمئزعا تيةر قؤانئشتئ كوزايئم كذنگة تةز جةتسةك ةكةن دةگةن اق تئلةكتةن ةلئث دة جازباس، جاثئلماس، ارداقتئ اعا. كذثفؤدزئ عاقليالارئن رةتئنة كةلتئردئثئز عوي، ةندئ ةجةلگئ تذرئك بابالارئمئزدئث ورحون ةسكةرتكئشتةرئن بذگئنگئ قازاق ذلگئسئنة يكةمدةؤ، قاسيةتتئ قذران كارئمدئ قازاقشالاؤ ورايئنداعئ ارمان-مذراتتارئثئز ورئندالؤئنا اللا جار بولعاي. ولاي بولسا، تولعانئستئ ماقالامئزدئ وزئثئزگة ارنالعان مئنا ولةث شؤماقتارئمةن تذيئندةيئك.
مةن!.. دةگةندة الئس جاتئر قانشاما.
مةن!.. دةگةندة جاقئن جاتئر قانشاما.
مةن-جذرةكتئث قيامةتئن كةشؤگة -
جةتؤ - دوزاق...
قانشا جاقئن بولسا دا.
مةن!.. بولماسا - بولمايدئ ةردئث قارئمئ،
الاؤلاماس "مةن!"-ءسئز جذرةك جالئنئ.
مةن!.. بولماسا، ةستئلمةيدئ مئث جئلدئق
قازاعئمنئث قوبئزئنئث سارئنئ.
بولار وعلان "مةن!"-مةن عانا قارجاسقان،
مةن!-قذدئرةت قارا نارداي العا اسقان.
مةن!. بولماسا جاسالمايدئ عاجايئپ،
«مةن!»-ءسئز، ءسئرا، سؤئرئلماس الداسپان.
قؤ دذنيةنئث الدانئش قئپ تةزةگئن،
«مةن!» -ئ جوقتار شئرئتةدئ وزةگئن.
مةن!.. - تةكتئلئك،
مةن!.. - دانالئق،
مةن!.. - نامئس،
مةن!-مذحتارلار كوگةرتةدئ ءوز ةلئن.
ارقاسئنا اؤئرلاردئ تةثدةگةن،
قذم نارئندا شولدةگةندة ولمةگةن،
ولمةگةندئ بئلاي قويئپ...
ةرلةگةن...
قايسارلئقتئث وزةگئندة مةن!.. دةگةن.
«مةن!»-ءسئز، ءسئرا، وركةن جايماس
ةل دةگةن.
«مةن!»-ءسئز قانئ قئزا ما ةكةن
ةر دةگةن؟!
مةنئث مذحتار اعاتايئم، ماثگئلئك
وزئثئزگة جاراسادئ مةن!.. دةگةن.
اأتورئ: قورعانبةك امانجول.
(«ةگةمةن قازاقستان» گازةتئ. اقپاننئث 2سئ. 2010 جئل).