تورةقذلوأ نازئر
![None None](/static/img/plug.webp)
ول قوقانداعئ جاديدتئك مةكتةپتة جانة ةكئ جئلدئق ورئس-تذزةم مةكتةبئندة باستاؤئش ءبئلئم الدئ. 1913 جئلئ سونداعئ كوممةرسييا ؤچيليششةسئن ءبئتئرئپ ماسكةؤدةگئ كوممةرسييا ءئينستيتؤتئنا وقؤعا تذسكةن. 1916 جئلعئ ماؤسئمنئث 25-ئندةگئ پاتشا جارلئعئ بويئنشا مايداننئث قارا جذمئسئنا الئنعان جةرلةستةرئنة كومةك كورسةتؤ ماقساتئمةن وقؤئن تاستاپ، باتئس مايدانعا بارعان. مينسكئدة زةمستأو وداعئنا نذسقاؤشئ بولئپ جذمئسقا كئرئپ، ءتئل جذمئسئنا الئنعاندارعا ءتئلماشتئق قئزمةت كورسةتئپ، ولاردئث مذددةسئن قورعاؤ باعئتئنداعئ ءئس-شارالارعا بةلسةنة ات سالئستئ. سوندا ءجذرئپ قازاق جاستارئنئث «ةركئن دالا» اتتئ استئرتئن ذيئمئن قذرؤعا جةتةكشئلئك ةتتئ. 1917 جئلعئ اقپان توثكةرئسئنةن كةيئن ورئنبورعا ورالئپ، «ةركئن دالا» ذيئمئنئث العاشقئ قذرئلتايئن ذيئمداستئردئ. 1918 جئلئ ساؤئردئث 16-ئندا «قازاق مذثئ» گازةتئن شئعارؤدئ قولعا الدئ. وسئ جئلئ جازدا قوقانعا ورالئپ، سوندا جذمئسشئ، ديقان جانة سولدات دةپؤتاتتارئ كةثةسئنة قئزمةتكة تذرئپ، ونئث ورگانئ بولئپ تابئلاتئن «حالئق گازةتئن» جانة تذركئستان ك پ ورگانئ «ينقيلوب» (رةأوليؤسييا) جؤرنالئن شئعارؤعا ارالاستئ.
ن.تورةقذلوأ وسئ كةزةثدةردة رةسةي وتارشئلدئعئنئث تذركئستان حالئقتارئنا قانشالئقتئ قاسئرةت الئپ كةلةتئنئن جان-جذرةگئمةن سةزئندئ. بذل تؤرالئ ويلارئن ول تاشكةنتتة، ماسكةؤدة شئعاتئن باسئلئمداردا جارييالانعان ماقالالارئ مةن باياندامالارئندا بذكپةسئز ايتقان. پاتشالئق رةسةي مةن بولشةأيكتةر ئيلةگةن رةسةي تذركئستاندئ شيكئزات ءوندئرةتئن ةل رةتئندة ساناپ، ونئث مادةني وركندةؤئنة مذددةلئ بولماعانئن، قايتا حالئقتئث ءوسئپ-وركةندةؤئن تةجةپ، كةدةرگئ كةلتئرئپ وتئرعانئن تذثعئش رةت اشئپ، اياؤسئز اشكةرةلةگةن.
قوعام قايراتكةرئ كوپ ذلتتئ تذركئستان رةسپؤبليكاسئنئث ساياسي تئنئسئندا پارتييالئق جانة مةملةكةتتئك جوعارئ بيلئك تذتقالارئن ذستادئ. جةرگئلئكتئ ذلت وكئلدةرئنئث العاشقئلارئ قاتارئندا تذركئستان كومپارتيياسئ ورتالئق كوميتةتئنئث ءبئرئنشئ حاتشئلئعئنا سايلاندئ. ودان كةيئن دة تذركئستان رةسپؤبليكاسئ ورتالئق اتقارؤ كوميتةتئن، وقؤ-اعارتؤ حالئق كوميسسارياتئن باسقاردئ. وسئ كةزةثدة ول كورنةكتئ قوعام قايراتكةرلةرئ ت.رئسقذلوأ، س.قوجانوأ، م.تئنئشباةأ، ح.دوسمذحامةدوأتارمةن بئرگة وقؤ-اعارتؤ ئسئنة اسا ءمان بةرئپ، تاشكةنتتة تذثعئش قازاق جوعارئ وقؤ ورنئن اشؤعا ذيئتقئ بولدئ. لاؤازئمدئ قئزمةتتةر اتقارا ءجذرئپ ءدئن ماسةلةسئنة دة كوپ كوثئل بولدئ. تذركئستان و ا ك-نئث ءتوراعاسئ رةتئندة بارلئق مةكةمةلةردة دةمالئس كذنئن جةكسةنبئدةن جذماعا اؤئستئرؤ تؤرالئ جانة قذربان ايتتئث ءذش كذنئن دةمالئس كذندةرئ دةپ جارييالاؤ تؤرالئ قاؤلئلارعا قول قويدئ. 1921 جئلئ «قئزئل بايراق» جؤرنالئندا «ءيسلام جانة كوممؤنيزم» اتتئ ماقلا جارييالاپ، وندا ءئيسلامنئث قوعامداعئ اتقارئپ وتئرعان رولئنة وث باعا بةردئ.
1922-1928 جئلدارئ ماسكةؤدة ك س ر و و ا ك جانئنداعئ ورتالئق باسپا باسقارماسئنئث ءتوراعاسئ قئزمةتئن اتقاردئ. بذل قئزمةتكة كئرئسكةننةن كةيئن أ.لةنيننئث قابئلداؤئندا بولئپ، اأتونومييا العان حالئقتاردئث ءتئلئن مةملةكةتتئك تئلگة اينالدئؤ ماسةلةسئن كوتةردئ. تذركئ تئلدةس حالئقتاردئث ورتاق ءالئپبيئن جاساؤ جونئندةگئ كوميسيياعا ءتوراعالئق ةتئپ، اراب الئپبيئنةن لاتئن الئپبيئنة كوشؤدئ جاقتادئ. اتالعان باسقارما ءتوراعاسئ رةتئندة قازاق تئلئندة «تةمئرقازئق» اتتئ جؤرنال شئعارؤدئ ذيئمداستئرئپ، وعان ءا.بوكةيحانوأ، ا.بايتذرسئنوأ، م.جذماباةأ سةكئلدئ قازاق زييالئلارئن تارتتئ. شئعئس ةثبةكشئلةرئنئث كوممؤنيستئك ؤنيأةرسيتةتئندة ءدارئس وقئپ، ءبئراق ؤاقئت وسئ وقؤ ورنئندا پرورةكتورلئق قئزمةت اتقاردئ.
1928 جئلئ نةبارئ 36 جاسئندا ول حيدجاز (ساؤد ارابيياسئ)، ءارئ قوسئلعان ايماقتارداعئ ك س ر و-نئث وكئلةتتئ ؤاكئلئ بولئپ تاعايئندالدئ. ول كةزدة مذنداي جاؤاپتئ جاس ادامنئث تاعايئندالؤئ ديپلوماتييالئق تاجئريبةدة وتة سيرةك كةزدةسةتئن جايت بولاتئن. 1932 جئلئ نازئر تورةقذلوأ ك س ر و-نئث ساؤد ارابيياداعئ وكئلةتتئ ةلشئسئ بولئپ تاعايئندالدئ. جاثادان ءئرگةسئ قالانئپ، الةمدئ تةك مذنايئمةن عانا ةمةس، رؤحاني بايلئعئمةن دة اؤزئنا قاراتقان ساؤد ارابيياسئنا ك س ر و-نئث ةلشئسئ بولؤ كةزةكتئ قئزمةت ةمةس ةدئ. بذل ةلگة ةلشئ تاثداؤدئث ءوزئ ذلكةن ساياساتتئث جةمئسئ بولاتئن. تاعايئنداؤ الدئندا مذسئلماندئعئ، قابئلةتئ، ءبئلئم دارةجةسئ، قازاق حالقئنئث وكئلئ ةكةندئگئ ةسكةرئلگةن.
ن.تورةقذلوأتئث 1932 جئلئ ماؤسئمدا ساؤد ارابيياسئ كورولئنئث مذراگةرئ فةيسال ءال-ساؤدتئث ك س ر و-عا 10 كذندئك ساپارئن ذيئمداستئرؤئ ةلشئلئك قئزمةتئندةگئ ذلكةن تابئسئ، ايرئقشا قايراتكةرلئگئ ةدئ. ول ةلشئ بولعان جئلدارئ اراب تئلئن جةتئك مةثگةرئپ، بئرنةشة مارتة كئشئ جانة ذلكةن قاجئلئق راسئمئن ورئندادئ. ةلشئلئك قئزمةتئن اياقتاعاننان كةيئن ك س ر و ذلتتار كةثةسئنئث جانئنداعئ ورتلئق ءتئل جانة جازؤ عئلئمي-زةرتتةؤ ءئينستيتؤتئند قئزمةتكة ورنالاستئ.
كورنةكتئ قوعام قايراتكةرئ 1937 جئلئ «الاشورداشئلاردئ» قامقورلئعئنا الئپ، قولداؤ كورسةتكةنئ ءذشئن ذلتشئل دةگةن ايئپپةن تذتقئندالئپ، اتؤ جازاسئنا كةسئلدئ. 1958 جئلئ قاثتاردئث 28-ئندة ك س ر و جوعارعئ سوتنئث شةشئمئمةن اقتالدئ. بذگئندة الماتئ، شئمكةنت، قئزئلوردا قالالارئندا تورةقذلوأ ةسئمئمةن اتالاتئن كوشةلةر بار. ونئث ةسئمئ شئمكةنتتةگئ، تذركئستانداعئ جانة شولاققورعانداعئ ورتا مةكتةپتةرگة بةرئلگةن. تذركئستان قالاسئندا مذراجايئ ئستةيدئ.
دةرةككوزئ:
قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 8 توم
«تاريحي تذلعالار» كئتابئ