ماحامبةت ءوتةمئس ذلئ

6) - ءئيساتاي تايمان ذلئ باستاعان كوتةرئلئستئث كوسةمئ ءارئ جالئندئ جئرشئسئ، حالقئنئث ازاتتئعئن كوكسةگةن كذرةسكةر، ةل باستاعان باتئر، قازاقتئث ءور رؤحتئ اقئنئ
None
None

باتئس قازاقستان وبلئسئنئث جانئبةك اؤدانئندا تؤعان. بالا كةزئنةن مذسئلمانشا، ورئسشا بئلئم الدئ. اكةسئ وتةمئس ةلگة ئقپالدئ بي بولعان. 1824-1828 جئلدارئ ورئنبور قالاسئندا جاثگئر حاننئث ذلئ زذلقارنايئننئث قاسئندا بولدئ. 1829 جئلئ ماحامبةت ئشكئ ورداعا جايئقتان جاسئرئن ءوتتئ دةگةن ايئپپةن ذستالئپ، كالمئكوأ بةكةتئندةگئ اباقتئعا 2 جئلداي قامالدئ. 1831 جئلئ تذرمةدةن قاشئپ شئقتئ، ءبئراق ارتئنشا اقتالدئ. 1834 جئلئ ءئيساتاي باتئرمةن بئرئكتئ. وسئ جئلئ ماؤسئمنئث 9-ئندا جاثگئر حان ماحامبةتتئ ءوز جاعئنا تارتؤ ماقساتئندا ستارشئن لاؤازئمئن ذسئندئ.

جةر ماسةلةسئ، جايئلئمنئث تارلئعئ، ورئس ءئيمپةريياسئنئث قازاق حاندئعئن جويؤ ماقساتئنداعئ ءئس-قيمئلدارئ، سونداي-اق جاثگئر حاننئث جةردئ تؤعان-تؤئستارئنا ءبولئپ بةرؤئ مةن ةل بيلئگئندة قايئن اتاسئ قاراؤئلقوجاعا ءذستةمدئك بةرگةن استامشئلئق ءارةكةتتةرئ كوتةرئلئستئث تؤؤئنا سةبةپشئ بولدئ. قاراؤئلقوجا مةن ءئيساتاي-ماحامبةت اراسئنداعئ تارتئس ءورشئپ، نارازئلئق ءذلكةن قوزعالئسقا اينالدئ. ءئيساتاي اتئنان جازئلعان «ءاي، ماحامبةت، جولداسئم!» اتتئ اقئن تولعاؤئ، ونداعئ «حان بالاسئ جئلادئ-اي، جانئمدئ قي دةپ سذرادئ-اي» دةگةن جولدار حان ورداسئن قورشاؤعا العان سوعئس كذندةرئنئث شئندئعئن سيپاتتايدئ. وسئ جئلدئث قاراشا ايئندا كوتةرئلئسشئلةر بةكةتاي قذمئندا ءوزدةرئنةن كذشئ ءالدةقايدا باسئم كةلگةن ءاسكةرئمةن سوعئسئپ، جةثئلئس تاپتئ. بذل وقيعالار اقئننئث «سوعئس» جئرئندا بةينةلةنسة، «جابئعؤ»، «ةرةؤلئ اتقا ةر سالماي» تؤئندئلارئندا جةثئلئستئث كذيزةلئستئ كذيئ شةرتئلةدئ.

1838 جئلئ شئلدةنئث 12-ئندة اقبذلاق بويئنداعئ شايقاستا ءئيساتاي قازاعا ذشئراپ، ماحامبةت حيؤا جاقتا 2 جئلداي جاساق جيناؤعا ءارةكةت جاسادئ. بذل نيةتئنةن ناتيجة شئقپاعان سوث بوكةي ورداسئنا جاسئرئن ءوتئپ، ةل ءئشئن پانالادئ. اقئن ءومئرئندةگئ اؤئر دا سذرگئندئ جئلدار جالعاسئپ، 1841 جئلئ ناؤرئزدئث 4-ئندة بةلگئسئز بئرةؤلةردئث كورسةتؤئمةن تئلةكوأ دةگةن قازاقتئث ءذيئندة وتئرعان جةرئندة قولعا تذستئ. ورال ءاسكةرئنئث 40 ادامنان قذرالعان جاساعئ ءذي ءئيةسئ مةن ماحامبةتتئ تذتقئنداپ، كالمئكوأ بةكةتئندة 2 اپتا تذرمةدة ذستادئ، كةيئن ورئنبورعا ايدادئ. ورئنبور گةنةرال-گؤبةرناتورئ ماحامبةت ءئسئن ءاسكةري سوتتئث قاراؤئنا تاپسئردئ. سوت 1841 جئلئ شئلدةنئث 7-ئندة «بذلئنشئلئككة» تاعئ ارالاسسا، قاتاث جازالاناسئث دةگةن ءذكئممةن تذتقئننان بوساتئپ، شةكارادان ءوتپةؤدئ قاتاث ةسكةرتتئ.

1841-1845 جئلدار ارالئعئنداعئ ماحامبةت ءومئرئ تؤرالئ دةرةكتةر تئم از. 1845 جئلئ ول بالاسئ نذرسذلتاندئ وقؤعا ورنالاستئرماق نيةتپةن ورئنبوردا بولدئ. شةكارادان ءوتؤئنة بايلانئستئ گةنةرال-گؤبةرناتور ءئستئ قايتا قوزعاسا، كئشئ جذزدئث باتئس بولئگئنئث ءاكئمئ ب.ايشؤاقوأ تا اقئندئ قؤدالاؤئن قويمادئ. ول اقئننئث باسئنا 1000 سوم تئگئپ، ونئ ذستاؤ ءذشئن ارنايئ ادامداردان قذرالعان قارؤلئ جاساق جئبةردئ. ماحامبةت حورؤنجيي تذرئم ذلئنئث قولئنان قازا تاپتئ.

ماحامبةت شئعارمالارئ - بذقارا ءومئرئنئث رؤحاني-پوةتيكالئق شةجئرةسئ، شارؤالار قوزعالئسئنئث شئنايئ بةينةسئ. ول جئراؤلئق پوةزييانئث كوركةمدئك ءالةمئن بايئتئپ، شئعارمالارئندا ذلت-ازاتتئق ءئيدةيالارئن كوتةردئ، ةلدئكتئ ساقتاپ قالؤعا شاقئردئ. «مذنار كذن» جئرئندا ةل باسئنا تذسكةن اؤئرتپالئقتئ اشئنا ايتتئ. «ذلئ ارمان»، «جايئقتئث بويئ كوك شالعئن»، «اتادان تؤعان ارداقتئ ةر» جئرلارئندا اقئن الداعئ كذندةرئنة ءذمئتپةن، زور سةنئممةن قارادئ. «بئرتئندةپ ساداق اسئنباي»، «ارعئماقتئث بالاسئ»، «قارا نار كةرةك ءبئزدئث بذل ءئسكة»، «ةمةننئث تذبئ - سارئ بال»، «جالعان دذنية»، «ةرئسكةدةي ةر بولسا»، ت.ب. شئعارمالارئندا ذلت-ازاتتئق قوزعالئس رؤحئ، ةل تاعدئرئ مةن ارمان-مذددةسئ تةرةث ءارئ شئنايئ سؤرةتتةلگةن. «حالئق قوزعالسا، حان تذرمايدئ تاعئندا» دةيدئ ول وتتئ جئرلارئندا.

اقئن ءولةثدةرئنئث باستئ قاهارمانئ - ءئيساتاي تايمان ذلئ. «يساتاي دةگةن اعام بار»، «يساتاي ءسوزئ»، «ارعئماققا وق ءتيدئ»، «تارلانئم»، ت.ب. ءولةثدةرئندة ءئيساتاي باتئردئث كوركةم تذلعاسئ، ادامگةرشئلئك، قايسارلئق، تاپقئرلئق قاسيةتتةرئ جان-جاقتئ سيپاتتالدئ.

ونئث «جاثگئرگة»، «بايماعامبةت سذلتانعا» ارنالعان ءولةثدةرئ پاتشانئث جةرگئلئكتئ بيلةؤشئ ءوكئلدةرئ - حان-سذلتاندارعا قارسئ جازئلعان، ولاردئث بةت پةردةسئن اشاتئن جئرلار بولدئ.

اقئن ءولةثدةرئن داستذرلئ ءذلگئگة نةگئزدةي وتئرئپ، ءتذر، مازمذن، جاعئنان بايئتا، جةتئلدئرة تذستئ. ليريكالئق ءولةثدةرئ كوبئنة تولعاؤ، جئر، تةرمة تذرئندة جازئلدئ. ءئيساتايعا ارنالعان ءولةثدةرئندة جوقتاؤ سارئنئ باسئم. ونئث شئعارمالارئ قازاق پوةزيياسئنئث ساتيرا، ةلةگييا، مونولوگ، ارناؤ جانرلارئنئث قالئپتاسؤئنا، ءستيلئنئث دارالانئپ، پوةتيكالئق ءتئل قذرالدارئنئث ارتؤئنا، فيلوسوفييالئق تةرةثدئكتئث ورنئعؤئنا ءذلةس قوستئ. حالئق ناقئلئنا قذرئلعان فيلوسوفييالئق تولعاؤلارئ مةن جئگةرگة تولئ ةرلئك جئرلارئ، جاؤئنگةر رؤحتئ بيئك ءولةثدةرئ ونئث شئعارماشئلئعئن جوعارئ دةثگةيگة كوتةردئ. ماحامبةت جئرلارئ ءداؤئر شئندئعئن بةينةلةپ، كوتةرئلئس ايناسئ بولئپ قانا قويعان جوق، اسقاق رؤح پةن بولاشاققا دةگةن سةنئمنئث ةرةكشة ءذلگئسئن كورسةتتئ. اقئن جئرلارئ ورئس، اراب، پارسئ سوزدةرئنئث كوپ كةزدةسئپ، شاعاتاي تئلئندة جازئلؤئمةن ةرةكشةلةنةدئ. ول جئراؤلئق پوةزييا داستذرئن شةبةر دامئتا وتئرئپ، قازاق ءولةثئنئث تابيعاتئن جاثارتتئ.

ماحامبةت اقئندئعئنا قاتار شةبةر كذيشئ بولدئ. ونئث 11 كذيئ 1982 جئلئ «شاشاقتئ نايزا، شالقار كذي» دةگةن اتپةن جارئق كوردئ.

اقئن ءولةثدةرئنئث حالئق اراسئنا تاراؤئنا ش.جارئلعاپذلئ، قؤان اقئن، كئشكةنة قوبئلاندئ، قؤبالا، لذقپان، مذرات، ئعئلماندار كوپ ةثبةك ءسئثئردئ. العاش 1908 جئلئ قازان قالاسئندا جارئق كورگةن «مذرات اقئننئث عذمار قاجئ وعلينا ايتقانئ» اتتئ جيناقتا ماحامبةتتئث 100 جولدان استام 2 تولعاؤئ باسئلدئ. ع.مذشتاق قذراستئرعان «شايئر ياكي قازاق اقئندارئنئث باستئ شئعارمالارئ» جيناعئندا ماحامبةت تولعاؤئنان ءذزئندئلةر بةرئلدئ. 1939 جئلئ ق.جذماليةأ اقئن ءولةثدةرئنئث جيناعئن شئعاردئ. 2003 جئلئ ماحامبةت ءوتةمئسءذلئنئث 200 جئلدئق مةرةيتويئ يؤنةسكو شةثبةرئندة كةث تذردة اتالئپ ءوتئلئپ، 4 تومدئق جيناعئ جارئققا شئقتئ. ءئينتةرنةتتة ماحامبةت سايتئ اشئلدئ. استانا قالاسئنداعئ وقؤشئلار سارايئنا اقئن ةسئمئ بةرئلدئ. رةسةيدئث «أئبورگ كةمة جاساؤ زاؤئتئ» ا.ا.ق قازاقستاننئث تاپسئرئسئ بويئنشا «ماحامبةت» اتتئ مذناي قذيؤ تانكةرئن جاساپ شئعارئپ، سؤعا تذسئردئ. اتئراؤ وبلئسئندا ماحامبةت اتئنداعئ اؤدان، اؤئل، كوشة بار. اقئن قايتئس بولعان اتئراؤ وبلئسئنئث ءئيندةر اؤئلئنان 40 شاقئرئم جةردة كةسةنةسئ تذرعئزئلدئ. بةلگئلئ انتروپولوگ نوةل شاياحمةتوأ ماحامبةتتئث بةت-بةينةسئن جاساپ شئعاردئ.

دةرةك كوزئ:

قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 6 توم

«تاريحي تذلعالار» كئتابئ

 

 

سوڭعى جاڭالىقتار