قابانباي قوجاقذل ذلئ

بوز (1692-1770) - قازاق باتئرئ، جوثعارلارعا قارسئ ازاتتئق سوعئستئث داثقتئ قاهارماندارئنئث ءبئرئ
None
None

شئعئس قازاقستان وبلئسئنئث ءذرجار اؤدانئندا تؤعان. ازان شاقئرئپ قويئلعان ةسئمئ - ةراسئل. نايمان تايپاسئ ئشئندةگئ قاراكةرةي رؤئنئث بايجئگئت تارماعئنان شئققان. قابانبايدئث جةتئ جاسئندا اكةسئ قوجاقذل باتئر جاؤ قولئنان قازا تاؤئپ، ارتئنان ةسةن امان، ةسةنباي، ةراسئل اتتئ ءذش ذل قالعان. ون التئ جاسئندا اعاسئ ةسةنباي جوثعار بارئمتاشئلارئ قولئنان قازا تاپقان. اعاسئ ةسةنبايدئث كةگئن الؤ ءذشئن ئرگةلةس توقتا تاؤئن جايلاعان قالماق كذرةنئنة جالعئز ءوزئ اتتانئپ، قذنئكةر ءولجا جئرعال نوياندئ قاپئسئن تاؤئپ ولتئرگةن. مئنة سول كذننةن باستاپ قازاق جةرئ قاشان جاؤدان تازارعانشا قئلئشئن قئنابئنا سالماعان.

وسئدان كةيئن ةراسئل 5-6 جئل زايسانداعئ كةرةي ئشئنة كةتئپ، اپكةسئ مةرؤةرت پةن جةزدةسئ بةرداؤلةتتئث قولئندا بولعان. وسئندا ءجذرئپ جئلقئعا شاپقان جابايئ قابانداردئ جايراتئپ، «قابان باتئر» اتانعان.

ونئث العاشقئ قاتئسقان اؤقئمدئ سوعئستارئنئث ءبئرئ - 1718 جئلعئ اياگوز شايقاسئ. وسئ ذرئستا نايمان قولئن باسقارعان قابانباي اسقان ةرلئگئمةن كوزگة تذسكةن. 1723 جئلئ تذركئستان قورعانئسئنا، 1726 جئلئ بذلانتئ شايقاسئنا، 1730 جئلئ اثئراقاي-الاكول شايقاسئنا، كةيئن شئثعئستاؤ، ةرتئس بويئنداعئ شايقاستارعا قاتئسئپ، ابئلاي حاننئث باس باتئرلارئنئث بئرئنة اينالعان. 1741 جئلئ شئثعئستاؤداعئ شاعان شايقاسئندا اقبوز اتپةن توپ جارئپ، جاؤعا شاپقانئ ءذشئن «دارابوز» اتانعان. 1751 جئلئ ارقادان ةكئ تذمةن قولمةن وثتذستئك قازاقستانعا قابانباي - حانبابا (باراق سذلتاننئث ذلكةن ذلئ) جورئعئ جاسالعان. ذلئ ءجذز جاساعئن وزئنة قوسئپ الئپ، سئر بويئ، شئمكةنت، سايرام، تاشكةنت قالالارئن جوثعارلاردان تازارتئپ، تاشكةنتتة تولة بيدئث بيلئككة كةلؤئنة كومةكتةسكةن. شئرشئق وثئرئندة جوثعاريياعا ايدالئپ بارا جاتقان بئرنةشة مئث قاراقالپاقتئ قذتقارئپ قالعان. 1752-1754 جئلدارئ جةتئسؤ، تارباعاتاي، التاي ولكةلةرئن جوثعارلاردان ازات ةتؤ جورئقتارئندا قابانباي باسقارعان قازاق اسكةرئ الدئمةن ئلة، بالقاش، قاراتال وثئرلةرئن جاؤدان تازارتؤعا قاتئسقان. وسئدان كةيئن قازاق جاساقتارئ تارباعاتايدئث كذنگةيئ مةن تةرئسكةيئندة 2 باعئتتا شابؤئلعا شئققان. كذنگةيدةگئ اسكةر توبئن باسقارعان قابانباي ساربازدارئمةن قاراقول مةن نارئندئ، ءذرجار مةن قاتئنسؤدئ، الاكول مةن بارلئقتئ ازات ةتئپ، تةرئستئك باعئتتاعئ بوگةنباي اسكةرئنة قوسئلعان. باسپان-بازار، شورعا، ماثئراق شايقاستارئندا قاتئسئپ، زايسان، مارقاكول، كذرشئم وثئرلةرئن ازات ةتتئ.

قازاق جةرئ باسقئنشئلاردان ازات بولعاننان كةيئن قابانباي 1756 جئلئ جوثعار بيلةؤشئسئ ءامئرسانانئ قؤئپ كةلگةن قئتاي اسكةرئنئث بةتئن قايتارؤعا ات سالئسقان. شئعئس ايماقتارعا ةل كوشئرؤ، قونئس ءبولؤ ئسئنة ارالاسقان. جوثعار ذستةمدئگئ كةزئندة قولدان شئعئپ كةتكةن شونجئ، نارئنقول، كةگةن وثئرلةرئن قئرعئزداردان قايتارئپ الؤعا قاتئسقان. قئتايمةن ءبئتئم جاسالعاننان كةيئن، 1758 جئلئ قئركذيةكتة بارلئقتان ءذرئمجئ قالاسئنا 300 جئلقئ ايداپ بارئپ، قازاق-قئتاي ساؤداسئن باستاپ بةرگةن. اكةسئ اتةكة جئرئقتئث كةگئن الؤ ءذشئن 500 ادامدئق قولمةن كةلگةن قئرعئز باتئرئ قارابةككة اؤئرئپ جاتقانئنا قاراماستان قول باستاپ، قارسئ شئعئپ، قابانباي جةكپة-جةكتة قارابةكتئ ولتئرگةن. سول ساتتة ءوزئ دة ات ذستئنةن قذلاپ ءتذسئپ، قازاعا ذشئراعان. قابانبايدئث 2 ايةلئنةن جةتئ ذل تؤعان.

الماتئ وبلئسئنداعئ بذرئنعئ اندرةةأ اؤئلئنا، شئعئس قازاقستان وبلئسئ ءذرجار اؤدانئ جاربذلاق اؤئلئنا، الماتئ، سةمةي، وسكةمةن، تالدئقورعان قالالارئنداعئ ءبئر-بئر كوشةگة، سونداي-اق، اياگوز قالاسئندا ورنالاسقان تانك ديأيزيياسئنا قابانباي ةسئمئ بةرئلگةن. الماتئ وبلئسئ الاكول اؤدانئنئث ورتالئعئ ءذش ارال قالاسئندا باتئرعا ةسكةرتكئش ورناتئلعان. 1992-1993 جئلدارئ بذرئنعئ تالدئقورعان جانة سةمةي وبلئستارئندا قابانباي باتئردئث 300 جئلدئعئ اتالئپ ءوتئلئپ، ذلكةن اس بةرئلگةن. باتئر تؤرالئ جئر-داستاندار، زةرتتةؤ ةثبةكتةرئ از ةمةس. قابانبايدئث ءومئرئ مةن ةرلئك كذرةسئ بذحار، اقتامبةردئ، ذمبةتةي، دؤلات، تاتئقارا، ت.ب. حالئق اقئندارئ جئرلارئنا ارقاؤ بولعان. قازاقستان رةسپؤبليكاسئ ذلتتئق عئلئم اكادةميياسئنئث كونة قولجازبالار بولئمئندة قابانبايعا ارنالعان جئرلاردئث 4 نذسقاسئ، قئتاي قازاقتارئندا 10-عا تارتا نذسقاسئ ساقتالعان. بذل جئرلاردئ جيناؤ ئسئنة ش.ؤاليحانوأ، س.تورايعئروأ، ق.حاليدذلئ، قئتايدا تذراتئن قازاق عالئمدارئ ز.سانئك، ب.سادئقان، ت.ب. كوپ ةثبةك سئثئرگةن. جازؤشئ ق.جذمادئلوأ «دارابوز» تاريحي رومانئن جارئققا شئعاردئ.

ذرپاقتارئنئث ايتؤئ بويئنشا باتئردئث سذيةگئ جوثعار قاقپاسئنئث سول قاپتالئنا، سارئ بةل اسؤئنا جةرلةنگةن دةگةن مالئمةت بار. بئراق 1998 جئلئ استانادان 30 شاقئرئم جةردةگئ قازئرگئ قابانباي باتئر اؤئلئنئث تذبئنةن زيراتئ تابئلئپ، كةسةنةسئ تذرعئزئلعان.

دةرةككوزئ:

 (قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ 5 توم

سوڭعى جاڭالىقتار