ارازداسقان اۋەزوۆ پەن مۇسىرەپوۆتى كىم تاتۋلاستىردى؟
ارالارىندا ءبىر ادام جۇرمەگەندە وكپەلەرى ولە ولگەنشە كەۋدەلەرىندە كەتەر مە ەدى؟! سوناۋ پاتشا زامانىندا ساياحاتشى سەمەنوۆ تيان-شانسكي «قازاقتاردى قارۋدىڭ كۇشىمەن جەڭە الماعان جاۋلارى ولاردى اراسىنا ىرىتكى سالىپ جەڭىپ وتىردى» دەگەن ەدى. ەندى ونداي ىرىتكىنى سىرتقى اڭدۋشىلار عانا ەمەس، ءوزىمىزدىڭ قازاق ءتىلدى سايتتار سالىپ وتىرعانى وكىنىشتى.
مىسال كوپ. ءبىر-ءبىرىن كوزبە-كوز كورمەسە دە الىستان ءسوز سويىلىن سەرمەسىپ، سالعىلاسىپ جاتقان جۇرتتى كورەسىڭ. ارينە اۋزىنان بالاعات شىقسا، جازعانىندا بەيپىل ءسوز كەتسە سوتقا جۇگىنۋگە بولادى. ءبىراق، ونىڭ ءوزى اينالىپ كەلگەندە سارىجاعال سايتتاردىڭ قىرمانىن قىزدىرا تۇسەدى.
وسىنداي جاعدايدا ازاماتتاردىڭ اراسىن شاعىستىرۋشى ەمەس، ەكى ورتانى تابىستىرۋشى كەرەك ەكەنى داۋسىز. جاقسى ۇلگىنى تاۋىپ، سونى ناسيحاتتاۋ ءلازىم دەپ بىلەمىز.
جاقىندا وسىنداي سيرەك مىسالدىڭ ءبىرىن كوزىمىز شالدى. اقىن نەسىپبەك ايت ۇلىنىڭ ومىردەن وتكەنىنە قىرىق كۇن بولۋىنا وراي بەرىك ءۋالي ماقالا جازدى. جالپى جۋرناليستيكانىڭ جايلاۋىن تاستاپ، مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ قىستاۋىنا كوشىپ العاندار ماقالا جازۋ ماشىعىن قوياتىن. ءتاۋىر ءتىلشى مەملەكەتتىك ورگانداعى باسپا ءسوز حاتشىسى، قوعاممەن بايلانىس مامانى سياقتى جۇمىسقا اۋىسسا، ايدالادا وتىرىپ «قاپ، جازۋى قالىپ قويادى-اۋ» دەپ ۋايىمدايتىنبىز.
جوق، بەرىك ءۋالي قالامدى قاڭتارماپتى. ونىڭ ماقالاسىنان باسقاسىن ايتپاعاندا تۇلعالاردى تاتۋلاستىرۋدىڭ تاماشا مىسالىن كوردىك. بەرىكتىڭ جازۋىنشا ءبىر-بىرىمەن ءبىراز جىل قىرباي بولعان قابدەش جۇمادىل مەن نەسىپبەك ايت ۇلى اقىرى داۋدى قويادى. ءبىراق كەزىندە ولاردىڭ مۇيىزدەسۋىنە مولىنان مۇمكىندىك بەرگەن باسپا ءسوز اتاۋلى داۋدىڭ تىنىپ، قالامگەرلەردىڭ تۇسىنىسكەنى تۋرالى جاق اشپايدى. ولار جازباعان سوڭ البەتتە، قوعام دا تارتىستىڭ سوڭى قالاي تىنعانىنان حابارسىز قالماق.
كەشىكپەي قازاق ادەبيەتىنىڭ قارا نارى قابدەش اعا ومىردەن وتكەن. تۋرا سول كۇندەرى نەسىپبەك اعانىڭ نەمەرەسىنىڭ تويى وتپەك تە، توپىراق سالۋعا بارا المايدى. مىنە، وسى ساتتە بەرىك ءۋالي بەلسەنە شىعىپ، نەسىپبەك اعاسىن قابدەشتى اقتىق ساپارعا اتتاندىراتىن قالىڭ قاۋىمنىڭ ورتاسىندا بولۋعا كوندىرىپتى. ءسويتىپ ەكى قالامگەردىڭ باۋىرلىق بايلانىسى ءبىرىنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن جەتكەنىنە بۇكىل ەل كۋا بولعان.
بىزگە وسىنداي تابىستىرۋشى تۇلعالار كوپ كەرەك. ازاماتتار اراسىندا الاۋىزدىق تۋىنداعانى بايقالعاندا ولاردىڭ ەكى جاقتى تۇسىنىستىككە شاقىرۋعا دايىن تۇرۋى - بۇكىل قازاقتىڭ بىرلىگىنىڭ ءبىر ۇيىتقىسى.
بەرىدە بەرىكتىڭ ارەكەتى ۇلگى بولسا، ارعى تاريحىمىزدان ءبىر مىسال كەلتىرەيىك. اتاقتى جازۋشىلار مۇحتار اۋەزوۆ پەن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ اراسىنان الا مىسىق ءوتىپ كەتكەندە ەكەۋىن تاتۋلاستىرۋعا، ەڭ بولماسا تۇسىنىستىرۋگە وكشەلەرىن باسىپ كەلە جاتقان ءالجاپپار ابىشەۆ كىرىسكەن. بۇل تۋرالى ءوزىنىڭ «ايتپاي كەتتى دەمەسىن ارتتاعىلار» ەستەلىك كىتابىندا جازىپتى.
ءبىر-بىرىنە وكپەلى ەكى الىپتى ارىلۋعا، ياعني كوكەيدەگى وكپەلەرىن ايتۋعا كەلىستىرەدى. ەكەۋى كەزەك- كەزەگىمەن ءتورت جارىم ساعات سويلەپتى. ءبىراق ارىلۋدىڭ وزىندە مۇحاڭنىڭ قاباعىندا كىربىڭ، بويىندا ءزىل قالعانداي بولادى.
ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە ماسكەۋدەن مۇحتار اۋەزوۆكە مەملەكەتتىك ءبىرىنشى دارەجەلى سىيلىق بەرىلگەنى تۋرالى حابار جەتەدى. ادەبيەت پەن ونەردىڭ قايماعى تۇگەل قالامگەردى قۇتتىقتاۋعا اعىلادى. عابيت قانا قوزعالعىسى كەلمەي جاتىر ەكەن. سول كەزدە ءالجاپپار عابيتتىڭ ۇيىنە بارادى. ونىڭ «بۇل سىزگە جاراسپايدى، عابە» دەگەن سوزىنەن سوڭ «سولاي ما» دەپ كيىنە باستايدى. ارى قاراي ەستەلىكتىڭ وزىنەن ءۇزىندى كەلتىرەيىك:
ءبىز كىرگەن كەزدە «عابەڭ كەلدى، عابەڭ كەلدى» دەگەن سوزدەر ەسىكتەن ورلەپ، توردەگى مۇقاڭا دا جەتتى. باسقانىڭ ءبارىن توردە قابىلداپ وتىرعان مۇقاڭ كوريدورداعى اينانىڭ الدىندا شاشىن تاراپ تۇرعان عابەڭدى بار ەكپىنىمەن قۇشاقتاي الدى. ەكەۋىنىڭ دە قۇشاقتارى ايقاسا كەتتى. ءالى ءۇن جوق، تەك ارقا قاعىسقان الاقاندار عانا باياۋ قاعىلعان قۇس قاناتىنا ۇقسايدى. ءبىر كەزدە بارىپ مۇقاڭ ءۇن قاتىپ «راحمەت» دەدى. «ەندىگى ايتىلار راحمەتتىڭ ءبارى ساعان» دەدى عابەڭ. مۇقاڭ عابەڭدى قۇشاعىنان بوساتپاستان ءوزى وتىرعان تورگە قاراي الا جونەلدى. ءۇزىندىنىڭ سوڭى.
مىنە، تۇلعالار قايتادان وسىلاي تابىسقان. ەگەر ەكەۋىنىڭ اراسىنا دانەكەر بولار ءبىر ادام جۇرمەگەندە وكپەلەرى ولە ولگەنشە كەۋدەلەرىندە كەتەر مە ەدى؟!
ادامداردىڭ اراسىن شاعىستىرۋشىلار، «قاي جەڭگەندەرىڭ مەنىكى» دەيتىندەر ايارلىقتان ارىلسا دەيمىز. ولار دا بارشانى تاتۋ تۇرىپ، باۋىر بولۋعا ۇندەيتىن تابىستىرۋشىلار توبىنا قوسىلسا دەيمىز. سول وي قولعا قالام العىزعان.
قاينار ولجاي
