ارال تەڭىزىنىڭ احۋالى، ويران ەتكەن ورمان ءورتى، ءتۇتىن مەن قوقىس
استانا. KAZINFORM - ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق احۋالىنا الاڭدايتىندار از ەمەس. ەكولوگتەر بىلاي تۇرسىن، قاراپايىم تۇرعىنداردىڭ ءوزى زاۋىت مۇرجاسىنان شىققان قويۋ تۇتىننەن-اق قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ بارىن باعامداپ وتىرادى.
بۇل رەتتە، وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ەلىمىزدە ەكولوگيالىق كودەكس قابىلدانىپ، تۇيتكىلدەردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋعا نىق قادامدار جاسالعان بولاتىن. وسى ۋاقىتقا دەيىن قانداي جۇمىستار اتقارىلدى؟ وڭ ناتيجەلەر بار ما؟ قانداي ماسەلەلەر شەشىمىن تاپپاي كەلەدى؟ وسى جانە وزگە دە ساۋالدارعا ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى ەرلان نىسانبايەۆ جاۋاپ بەردى.
- ەرلان نۇرالى ۇلى، ارال تەڭىزىنىڭ قازىرگى احۋالى قانداي؟ عالىمدار تارتىلىپ بارا جاتقان تەڭىزدىڭ تابيعاتىن زەرتتەپ، «بۇل - بۇكىل الەمدە بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن ەكولوگيالىق اپات» دەپ باعا بەرگەنى بەلگىلى. تەڭىزدىڭ جاعدايىن رەتكە كەلتىرۋ بويىنشا ناقتى قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر؟
- مينيسترلىك ءوز قۇزىرەتى اياسىندا قىزىلوردا وبلىسىنىڭ جەر ءۇستى سۋلارىنىڭ ساپاسىنا مونيتورينگ جۇرگىزەدى. اتاپ ايتساق، وبلىس اۋماعىندا ورنالاسقان 2 سۋ نىسانىنداعى (سىرداريا وزەنى جانە ارال تەڭىزى) 7 تۇستامادا ءتيىستى سىنامالار الىنادى. جەر ءۇستى سۋلارىن زەرتتەۋ كەزىندە سىنامالاردان سۋ ساپاسىنىڭ 35 فيزيكالىق جانە حيميالىق كورسەتكىشتەرى انىقتالادى. بۇل رەتتە، 2022-جىلمەن سالىستىرعاندا سىرداريا وزەنىندەگى سۋ ساپاسى ايتارلىقتاي وزگەرمەگەنىن اتاپ وتكەن ءجون.
قازىرگى تاڭدا ارال تەڭىزىنىڭ قۇرعاعان ءتۇبىنىڭ جالپى اۋدانى - شامامەن 6 ميلليون گەكتار. ونىڭ 2,8 ميلليون گەكتارى - قازاقستان اۋماعىندا. ارال ءوڭىرىنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن جاقسارتۋ ماقساتىندا ارال تەڭىزىنىڭ قۇرعاعان تابانىندا اگروتەحنيكالىق تالاپتاردى ورىنداۋ ارقىلى سۋارۋسىز جانە تۇزدالعان توپىراققا بەيىم گەكتارلوفيتتى وسىمدىكتەردى (سەكسەۋىل، سارسازان، قاراباراق، جىڭعىل) وتىرعىزۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر.
2021-جىلى مەملەكەت باسشىسى ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ ماقساتىندا 2025-جىلعا دەيىن ارال تەڭىزىنىڭ قۇرعاعان تۇبىندە سەكسەۋىل ەكپەلەرىن وتىرعىزۋ جولىمەن جالپى اۋدانى 1,1 ميلليون گەكتار ورمان مەليوراتسيالىق جۇمىستاردى جۇرگىزۋ مىندەتىن قويعان بولاتىن. وسى رەتتە، عالىمدار تۇزى از توپىراقتاردا سەكسەۋىل ەگۋدى، نەعۇرلىم تۇزدى توپىراقتاردا گەكتارلوفيتتى وسىمدىكتەردىڭ (قاراباق، سارسازان) تۇقىمدارىن سەبۋدى ۇسىندى.
2021-جىلدان باستاپ 2023-جىلعا دەيىن 544,5 مىڭ گەكتار القاپتا ورمان مەليوراتسيالىق جۇمىستار ورىندالدى. بيىل 275 مىڭ گەكتار اۋماقتا، ال 2025-جىلى 280 مىڭ گەكتار جەردە جۇرگىزىلەدى. ورمان وتىرعىزۋ جۇمىستارى شاڭدى جانە تۇزدى داۋىلدارعا، ايماقتاعى ەكولوگيالىق جاعدايدىڭ بۇزىلۋىنا توسقاۋىل بولادى. سونىمەن قاتار، توپىراق ەروزياسىنىڭ الدىن الۋ، ونىڭ قۇنارلىلىعىن ارتتىرۋ، ارال تەڭىزىنىڭ قۇرعاعان تۇبىندەگى وسىمدىكتەردىڭ بيوارتۇرلىلىگىن ارتتىرۋ جانە كەڭەيتۋگە ءوز سەپتىگىن تيگىزەدى.
قولمەن شاشىلعان گەكتارلوفيتتى وسىمدىكتەردىڭ تۇقىمى ارى قاراي وزدىگىنەن، تابيعي جولمەن تارالا بەرەدى دەگەن تۇجىرىم بار. مۇنىڭ ءبارى ونداعى ارال وڭىرىندەگى ميكروكليماتتىڭ، سانيتارلىق-گيگيەنالىق جاعدايدىڭ جاقسارۋىنا اسەر ەتۋگە ءتيىس.
- ەلىمىزدە ارا-تۇرا تۇرمىستىق قالدىقتارعا قاتىستى ماسەلەلەر تۋىنداپ جاتادى. الەمدە قوقىستى قايتا وڭدەۋ تابىستى بيزنەس ەكەنى بەلگىلى. ال، بىزدە بيزنەس بىلاي تۇرسىن، قوقىس تاستاۋ مادەنيەتى قالىپتاسا قويماعانىن جاسىرا الماسپىز. بۇل جايىندا نە ايتاسىز؟
- قالدىقتارمەن جۇمىس ىستەۋ مارجينالدى بيزنەس ءارى الەۋمەتتىك سيپاتقا يە. ال كاسىپورىنداردىڭ نەگىزگى تابىسى تاريفكە بايلانىستى. وسى ورايدا، كاسىپورىنداردىڭ اتالعان سالادا جۇمىس ىستەۋگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن قوسىمشا قولداۋ شارالارى تالاپ ەتىلەدى.
بيىل 5-اقپاندا قالدىقتاردى باسقارۋ سالاسىنداعى مامانداندىرىلعان كاسىپورىندارعا تولەمدەر بەرۋ تەتىگى قايتا ىسكە قوسىلدى. سونداي-اق، وڭىرلەردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاعدايىن جاقسارتۋ ماقساتىندا كادەگە جاراتۋ تولەمىنىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى (قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ، قايتا وڭدەۋ) جەڭىلدىكپەن قارجىلاندىرۋ مەحانيزمىنە قاتىستى ق ر ۇكىمەتىنىڭ قاۋلى جوباسى قابىلداندى. ونىڭ سىياقى مولشەرلەمەسى 3 پايىزعا تەڭ. «ونەركاسىپتى دامىتۋ قورى» اق ارقىلى قارىز جاساسۋ مەرزىمى 3 جىلدان 15 جىلعا دەيىن، جوبالارعا بولىنەتىن قاراجاتتىڭ جالپى مولشەرى 3 جىلعا شامامەن 200 ميلليارد تەڭگە بولدى.
جالپى، ق ر ەكولوگيالىق كودەكسىنىڭ 365-بابىنا سايكەس قالدىقتارمەن جۇمىس ىستەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا تۇسىندىرمە جۇمىستارىن جۇرگىزۋ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگەكتارندارعا جۇكتەلگەن.
بۇدان بولەك، بۇگىنگى تاڭدا وقۋ- اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىمەن ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق دەڭگەيلەرىندەگى وقۋشىلارعا ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرۋ بويىنشا كەشەندى ءىس-شارالاردى قامتيتىن 2023-2029-جىلدارعا ارنالعان ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرۋ جانە تاربيەلەۋ ءىس-شارالارىنىڭ جوسپارى بەكىتىلدى. جوسپارعا سايكەس بالاباقشادان باستاپ ۋنيۆەرسيتەتكە دەيىنگى وقۋ باعدارلامالارىنا قالدىقتاردى باسقارۋ مادەنيەتى ماسەلەلەرىن ازىرلەۋگە جانە ەنگىزۋگە قاتىستى جۇمىستار جۇرگىزىلەدى.
- قوقىس دەگەننەن شىعادى، ەلىمىزدە جىل سايىن زاڭسىز پوليگوندار سانى ارتپاسا، كەميتىن ءتۇرى جوق. ايىپپۇل ماسەلەنى شەشپەيتىنىنە كوز جەتتى. قايتپەك كەرەك؟
- 2018-جىلدان باستاپ ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى «عارىش ساپارى» ۇلتتىق كومپانياسىمەن بىرلەسىپ، ەل اۋماعىنداعى رۇقسات ەتىلمەگەن قوقىستاردى انىقتاۋ جانە جويۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلەدى.
قۇقىق قورعاۋ ورگەكتارندارىمەن جانە اكىمدىكتەرمەن بىرلەسكەن جۇمىس ناتيجەسىندە سوڭعى 3 جىلدا رۇقسات ەتىلمەگەن قوقىس ۇيىندىلەرى سانىنىڭ ازايۋ ءۇردىسى بايقالادى. ماسەلەن، 2020-جىلى – 8884، 2021-جىلى – 7328، 2022-جىلى - 5683 ءۇيىندى تىركەلدى. بيىل 29-اقپانعا دەيىنگى عارىشتىق مونيتورينگ دەرەكتەرىنە سايكەس، 5533 رۇقسات ەتىلمەگەن قوقىس ۇيىندىلەرى انىقتالدى. ولاردىڭ 86 پايىزى نەمەسە 4733 ءى جويىلدى.
قالدىقتاردى جيناقتاۋ، جيناۋ، تاسىمالداۋ، ەسەپكە الۋ، قالپىنا كەلتىرۋ، جويۋ جانە زالالسىزداندىرۋ جونىندەگى ەكولوگيالىق تالاپتاردى بۇزعانى ءۇشىن 2022-جىلى جالپى سوماسى 17864819 تەڭگەگە 194 لاۋازىمدى تۇلعا (اكىمدەر مەن اكىمدەردىڭ ورىنباسارلارى)، 2023-جىلى جالپى سوماسى 17293125 تەڭگەگە 152 لاۋازىمدى تۇلعا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى.
ۆەدومستۆوارالىق ءوزارا ءىس-قيمىل شەڭبەرىندە مينيسترلىك اۋماقتىق دەپارتامەنتتەرمەن قالدىقتاردى رۇقساتسىز ورنالاستىرۋدىڭ جولىن كەسۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىن ازىرلەدى. وسى جوسپاردى ورىنداۋ شەڭبەرىندە اپتا سايىن رەيدتىك ءىس- شارالار جۇزەگە اسىرىلادى.
قازىرگى ۋاقىتتا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ ماقساتىندا مينيسترلىك ق ر «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋ ماسەلەسىن پىسىقتاپ جاتىر. وندا بەلگىلەنگەن ورىنداردان تىس جەرلەردە قوقىس شىعارعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتى 50 ا ە ك- تەن (172,5 مىڭ تەڭگە) 200 ا ە ك- كە (690 مىڭ تەڭگە) دەيىن ۇلعايتۋ كوزدەلەدى. قايتا بۇزۋشىلىق ارەكەت تىركەلسە 2 ەسە مولشەردە ايىپپۇل سالىنادى.
بىلتىرعى دەرەككە سايكەس، رەسپۋبليكا بويىنشا 3016 پوليگون بار. ونىڭ ىشىندە ەكولوگيالىق جانە سانيتارلىق تالاپتارعا 624 ءى (20,7 پايىز) عانا سايكەس كەلەدى.
- كەيىنگى جىلدارى ەلىمىزدە ورمان ءورتى جيىلەپ كەتتى. زاڭسىز اعاش كەسۋ تاعى بار. بۇل رەتتە، ورماندى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنىڭ بارىسى قالاي؟
- 2023-جىلى مەملەكەتتىك ورمان قورى اۋماعىندا 810 ورمان ءورتى تىركەلدى. جالپى اۋدانى 116 801 گەكتار جايىلعان ورتتەن كەلتىرىلگەن زالال مولشەرى 163,2 ميلليارد تەڭگەگە تەڭ.
بىلتىر مەملەكەتتىك ورمان شارۋاشىلىعى مەكەمەلەرىندە جانە تابيعات قورعاۋ مەكەمەلەرىندە تەكسەرۋ كەزىندە انىقتالعان زاڭسىز اعاش كەسۋ كولەمى 3205 م3 بولدى. ريەۆيزيا جاسالعان كەزەڭدە حاتتاماعا تۇسكەن زاڭسىز كەسۋدەن الىنعان سۇرەكتىڭ سانى ولاردىڭ جالپى كولەمىنىڭ 95 پايىزى ەكەنى انىقتالدى.
بىلتىر ورمان اينالىمدارىنىڭ ريەۆيزياسىن تالداۋ شىعىس قازاقستان (1268 م3) جانە قوستاناي (546 م3) وبلىستارىنىڭ مەملەكەتتىك ورمان شارۋاشىلىعى مەكەمەلەرىندە ورماندى زاڭسىز كەسۋگە ۇلكەن كولەمدە جول بەرىلگەنىن كورسەتتى.
قازىرگى ۋاقىتتا مينيسترلىكتىڭ قۇرىلىمدىق بولىمشەلەرىنىڭ تەحنيكالىق جاراقتاندىرىلۋى - شامامەن 70 پايىز.
ورمان القاپتارىندا ءورت قاۋپىن بولدىرماۋ ءۇشىن سيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ، پيلوتسىز ۇشۋ اپپاراتتارىمەن قامتاماسىز ەتۋ جانە تاعى باسقا شارالار كەشەنى قابىلدانادى. ماسەلەن، 2023-جىلى «كوكشەتاۋ» مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركى (182,1 مىڭ گەكتار) جانە «ەرتىس ورمانى» مەملەكەتتىك ورمان تابيعي رەزەرۆاتى (278 مىڭ گەكتار) اۋماعىندا ورمان ورتتەرىن ەرتە انىقتاۋ جۇيەلەرى ورناتىلدى.
الماتى قالاسىندا «مەدەۋ» موقك اۋماعىنداعى قول جەتپەيتىن جەرلەردە تابيعي ورتتەردىڭ الدىن الۋ مەن ەرتە انىقتاۋ ماقساتىندا 250 ميلليون تەڭگەگە 3 وپتيكالىق-سەنسورلىق جانە جىلۋ بەينەلەۋ قوندىرعىلارى ساتىپ الىندى.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 12 ورمان شارۋاشىلىعى مەكەمەسىنىڭ 11 ىندە 16 ينتەراكتيۆتى بەينەباقىلاۋ كامەرالارىنىڭ كەشەندەرىمەن تۇراقتى مونيتورينگ جۇرگىزىلەدى.
بيىل «سەمەي ورمانى» موتر» ر م م- دا ءورتتى ەرتە انىقتاۋ جۇيەسىن ورناتۋ ماقساتىندا قارجى مينيسترلىگىنە قارجىلاندىرۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتى ناقتىلاۋ شەڭبەرىندە ءوتىنىم دايىندالدى.
توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنىڭ اۋماقتىق بولىمشەلەرىن جاراقتاندىرۋ ماقساتىندا رەسپۋبليكالىق بيۋجەت قاراجاتى ەسەبىنەن 12 پيلوتسىز ۇشۋ اپپاراتىن جەتكىزۋگە ەكى جىلدىق شارت جاسالدى.
سونىمەن قاتار، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ شەڭبەرىندە 71 پيلوتسىز ۇشۋ اپپاراتىن ساتىپ الىندى. ازاماتتىق قورعاۋ ورگەكتارندارىنىڭ 80 قىزمەتكەرى «پ ۇ ا وپەراتورى» سەرتيفيكاتىن الا وتىرىپ، پۇا پيلوتتاۋ جانە پايدالانۋ بويىنشا وقۋدان ءوتتى.
جالپى، ازاماتتىق قورعاۋ سالاسىنداعى 2023-2027-جىلدارعا ارنالعان ءبىرىنشى كەزەكتەگى شارالاردىڭ كەشەندى جوسپارى شەڭبەرىندە تابيعات قورعاۋ مەكەمەلەرىن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋگە 68,6 ميلليارد تەڭگە قاراجات بولىنەدى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.
سونداي-اق، 2023-جىلعى 22-قىركۇيەكتە پرەزيدەنت جانىنداعى سيفرلاندىرۋدى ەنگىزۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى كوميسسيا وتىرىسىندا «ورمان ورتتەرىن ەرتە انىقتاۋ جۇيەسى» جوباسىن ىسكە اسىرۋ ماقۇلداندى. وسى جوبا شەڭبەرىندە ەلدىڭ ورمان قورى اۋماعىندا ءورت كەزىندە جەدەل شەشىمدەردى قابىلداۋ جانە ەرتە انىقتاۋ مونيتورينگى ءۇشىن ءبىرىڭعاي احۋالدىق ورتالىق قۇرۋ كوزدەلىپ وتىر.
- تۇرعىندار ءىرى زاۋىتتاردىڭ مۇرجاسىنان تارايتىن قويۋ ءتۇتىندى كورىپ دەنساۋلىعىنا الاڭداپ جاتادى. وسى ورايدا، كاسىپورىندار سۇزگىلەر ورناتۋ سياقتى ەكولوگيالىق تالاپتى قانشالىقتى ورىنداپ ءجۇر؟ زاۋىت ايماعىندا جاسىل جەلەك وتىرعىزۋ ءىسى قانداي دەڭگەيدە جۇزەگە اسادى؟ بىلتىر ەكولوگيالىق ەرەجەلەردى بۇزعانى ءۇشىن قانشا زاۋىتقا ايىپپۇل سالىندى؟
- زاۋىتتارعا قورشاعان ورتاعا شىعارىندىلاردىڭ تەحنولوگيالىق نورماتيۆتەرىن اسىرعانى ءۇشىن، اتموسفەرالىق اۋانى قورعاۋ جانە سۋ وبەكتىلەرىن لاستانۋدان، بىتەلۋدەن قورعاۋ جونىندەگى تالاپتاردى بۇزعانى ءۇشىن 2023-جىلى 239770888 تەڭگە سوماسىنا 40 اكىمشىلىك ايىپپۇل سالىندى.
جالپى، ءار زاۋىتتىڭ ەكولوگيالىق تالاپتاردى جۇيەلى ورىنداۋى - باستى نازاردا. شالىس باسسا، ايىپپۇل ارقالايتىنىن تۇسىنگەن كاسىپورىن باسشىلارى تالاپتاردى قاتاڭ ساقتاۋعا تىرىساتىنى انىق.
- كيىك ماسەلەسى قوعامدا ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتىلىگىن جويعان جوق. «ەت پەن ءمۇيىزدى، جانۋاردىڭ تەرىسىن كادەگە اسىرۋ ءۇشىن ءوندىرىس اشۋ كەرەك. وعان ارنايى توڭازىتقىش، ەتىن مۇشەلەپ بولەتىن ارنايى سويۋ تسەحى قاجەت» دەگەن پىكىرلەر ايتىلادى. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟
- 2023-2024-جىلدىڭ كۇز-قىس مەزگىلدەرىندە كيىكتەر پوپۋلياتسياسىن رەتتەۋ شارالارىن وتكىزۋدى ارنايى مامانداندىرىلعان ۇيىم «وحوتزووپروم» ءو ب» ر م ق ك جۇزەگە اسىرادى.
اۋلانعان كيىكتەردىڭ ۇشاسى، سونىمەن قاتار تەرىسى كەلىسىمشارتقا قول قويعان ەت كومبيناتتارىنا تاپسىرىلىپ وتىرادى. ال كيىكتىڭ ءمۇيىزى «وحوتزووپروم» مەكەمەسىنىڭ يەلىگىندە ساقتاۋدا بولادى.
نارىقتىق زاماندا كيىكتىڭ ەتى مەن ءمۇيىزىن، تەرىسىن كادەگە اسىرۋ ءۇشىن جاڭا ءوندىرىس اشۋ - بيزنەستىڭ ءبىر باعىتى. جاڭا ءوندىرىستى اشۋ جەكە نەمەسە زاڭدى تۇلعانىڭ قۇقىعىندا. ال كيىك سانىن رەتتەۋشى ورگەكتارن جانۋار ەتىن تاپسىرۋ بويىنشا كەلىسىمشارتتاردى رەتتەيدى.
- 2019-جىلى Numbeo ستاترەسۋرسى قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋ دەڭگەيى بويىنشا الەم ەلدەرىنىڭ رەيتينگىسىن جاريالادى. وندا قازاقستان الەمدەگى 109 ەلدىڭ ىشىندە 25-ورىنعا تۇراقتادى. بۇل - ەلىمىزدە تومەن ەكولوگيالىق احۋال قالىپتاسىپ وتىرعانىن كورسەتەتىنى انىق. وسى رەتتە، ەلىمىزدە جاڭا ەكولوگيالىق كودەكس قولعا الىنعاننان بەرى نە وزگەردى؟
- جاڭادان قابىلدانعان ەكولوگيا كودەكسىنە سايكەس قورشاعان ورتا ساپاسىنىڭ نىسانالى كورسەتكىشتەرى ازىرلەنىپ، بەكىتىلدى.
قورشاعان ورتا ساپاسىنىڭ نىسانالى كورسەتكىشتەرى دەپ - قورشاعان ورتانىڭ جەكەلەگەن قۇرامداستارى جاي-كۇيىنىڭ ساندىق جانە ساپالىق سيپاتتامالارىنىڭ جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە بەلگىلى ءبىر ۋاقىت كەزەڭىندە قول جەتكىزىلۋگە ءتيىس قالدىقتاردى ءتيىمدى باسقارۋ جونىندەگى شارالاردىڭ قامتاماسىز ەتىلۋ دەڭگەيىن سيپاتتايتىن وزگە دە كورسەتكىشتەردىڭ جيىنتىعىن اتايمىز.
وبلىستاردىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ، استانانىڭ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگەكتارندارى ءاربىر بەس جىلدىق كەزەڭگە ارنالعان ساپانىڭ نىسانالى كورسەتكىشتەرىن ازىرلەۋگە مىندەتتى.
جاڭا ەكولوگيا كودەكسى قولدانىسقا ەنبەي تۇرىپ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ جونىندەگى ءىس-شارالارعا قورشاعان ورتاعا جاعىمسىز اسەر ءۇشىن تولەم سومالاردى ماقساتتى جۇمساۋ مىندەتى بولماعان. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگەكتارندار اتالعان قاراجاتتىڭ ورتاشا ەسەپپەن تەك 45 پايىزىن عانا قورشاعان ورتانى قورعاۋعا بولگەن.
قازىرگى تاڭدا قورشاعان ورتانى قورعاۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جەرگىلىكتى بيۋجەتكە تۇسكەن، قورشاعان ورتاعا جاعىمسىز اسەر ءۇشىن تولەم سومالارىنان كەم ەمەس كولەمدە بيۋجەت قاراجاتى ەسەبىنەن ىسكە اسىرىلادى. بۇل نورما بيۋجەت كودەكسىندە دە كورىنىس تاپقان.
جاڭا ەكولوگيالىق كودەكستىڭ «لاستاۋشى تولەيدى جانە تۇزەتەدى» دەگەن قاعيداسى بار. مەملەكەت تابيعاتتى پايدالانۋشىعا ەكولوگيالىق ايىپپۇل تولەتكەنشە، قورشاعان ورتاعا زيان كەلتىرۋگە جول بەرمەيتىن شارالار قولدانۋى كەرەك. بۇدان بولەك، ەكولوگياعا زيان كەلتىرگەن لاستاۋشى قورشاعان ورتانى باستاپقى قالپىنا كەلتىرۋگە مىندەتتى.
كەلەسى ماسەلە ەميسسيا تولەمىنە قاتىستى. ۇزدىك قولجەتىمدى تەحنولوگيالاردى ەنگىزگەن كومپانيالار ەميسسيادان بوساتىلادى. ال جالپى ەميسسيادان تۇسكەن قارجى 100 پايىز ەكولوگيالىق شارالارعا جۇمسالادى. بۇرىن ەميسسيادان تۇسكەن قاراجات قالالاردىڭ بيۋجەتىنە ءتۇسىپ، جولدىڭ جاسالۋى سىندى ەكولوگيادان تىس سالالارعا جۇمسالاتىن. جاڭا كودەكستىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى قالدىقتاردى ءوندىرۋ مەن باسقارۋعا قاتىستى. ەندى ايىپپۇل كولەمى 10 ەسەگە ارتادى. قالدىقتاردى قايتا وڭدەپ، جوياتىن كاسىپورىندار ليتسەنزيالانىپ جاتىر.
- ەلىمىزدە ەكوتۋريزمدى دامىتۋ باعىتىندا قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر؟ «قولدا بار التىننىڭ قادىرى جوق» دەگەننىڭ كەرى بولىپ، بارىمىزدى باعالاي الماي جاتقان جوقپىز با؟
- جىل سايىن مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركتەر اۋماعىنا كەلۋشىلەردىڭ سانى ارتىپ جاتىر. 2022-جىلى 2 ميلليون ادام تىركەلسە، 2023-جىلى 2,4 ميلليون جۋىق ادامنىڭ جولى تۇسكەن.
وسى ورايدا، پارك اۋماقتارىندا ەكوتۋريزمدى دامىتۋ جۇمىستارىنا باسا ءمان بەرىلىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتار سالاسىنداعى زاڭنامانى وزەكتەندىرۋ، جاڭا مارشرۋتتار قۇرىپ، ولاردى اباتتاندىرۋ، ۆيزيت-ورتالىقتار سالۋ، ەكولوگيالىق اعارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، سيفرلاندىرۋ جانە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم (جولدار، ەلەكتر بەرۋ جەلىلەرى، قۇبىرلار) سالۋ - باستى نازاردا.
سونىمەن قاتار حالىقتى جانە وسكەلەڭ ۇرپاقتى ەكولوگيالىق ساۋاتتاندىرۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركتەر اۋماعىندا تابيعاتتى قورعاۋ اكتسيالارى وتكىزىلەتىنىن اتاپ وتكەن ءجون.
- مينيسترلىك تۇرعىندارمەن قانشالىقتى بايلانىس ورناتقان؟ قازاقستاندىقتار كوبىنە قانداي ماسەلەمەن جۇگىنىپ جاتادى؟
- ەكولوگيا ماسەلەسى ءاردايىم حالىقتىڭ نازارىندا ەكەنى راس. بىزدەر ۇنەمى جەكە قابىلداۋلار، وڭىرلەردە حالىقپەن كەزدەسۋلەر وتكىزىپ تۇرامىز. تۇرعىنداردىڭ پىكىرى ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى. وڭىرلەردە كوتەرىلەتىن ماسەلەلەر ءارتۇرلى. اسىرەسە، زاڭسىز قالدىقتار پوليگوندارى، ءار ءوڭىردىڭ ەكولوگيالىق احۋالى، قولدانىستاعى زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ، ەكولوگيالىق جوبالار، جەرگىلىكتى مەكەندەردى كوگەكتارلداندىرۋ سياقتى ماسەلەلەر ءجيى كوتەرىلىپ تۇرادى.
ءبىر اتاپ وتەرلىگى، ازاماتتاردىڭ ەكولوگيالىق احۋالدى وزگەرتۋگە باعىتتالعان كوپتەگەن جوبالارى بار ەكەنى قۋانتادى. ەكوۆولونتەرلەر دە كوپ ارامىزدا. «نوۋ- حاۋ» ۇسىنىستارىمەن دە مينيسترلىككە جۇگىنەتىندەر از ەمەس. اسىرەسە، جاستاردىڭ ۇسىنىستارى باسىم. ولاردىڭ ەكوسانانى وزگەرتۋگە قوسار ۇلەسى زور، سول سەبەپتى ءوز تاراپىمىزدان بارىنشا قولداۋعا تىرىسامىز.
اۆتور ورالحان قوجانوۆ
