جەڭىل ەسىرتكىگە بالاناتىن «كۇلكى شارى» قاۋىپتى مە
استانا. KAZINFORM - سوڭعى ۋاقىتتا جاستار اراسىندا ازوت توتىعىن، كوپشىلىككە «كۇلكى تۋدىراتىن شار» اتاۋىمەن تانىلعان زاتتى تۇتىنۋ الاڭداتارلىق دەڭگەيدە بەلەڭ الىپ وتىر. ماماندار ءۇردىستى ناشاقورلىققا باستايتىن باسپالداقتىڭ ءبىرى دەپ باعالايدى.
جەڭىل ەسىرتكىنىڭ جولىنا دەر كەزىندە توسقاۋىل قويۋ نەگە ماڭىزدى؟ Kazinform اگەنتتىگىنىڭ اناليتيكالىق شولۋشىسى ماسەلەنى سالا ماماندارىمەن بىرگە تالداپ كوردى.
ەمگە ارنالعان گازدىڭ ەركىن اينالىمى
ازوت توتىعى نەگىزىنەن مەديتسينادا قىسقا مەرزىمدى حيرۋرگيالىق وتا كەزىندە، اسىرەسە بوسانۋ بارىسىندا ناركوز رەتىندە قولدانىلادى. ول ناۋقاسقا ەشقاشان تازا كۇيىندە بەرىلمەيدى. گاز وتتەكپەن ارالاستىرىلىپ، قاتاڭ بەلگىلەنگەن مولشەردە قولدانىلادى. الايدا سوڭعى جىلدارى بۇل زاتتىڭ قولدانىلۋ اياسى مەديتسينا شەڭبەرىنەن شىعىپ وتىر. ازوت توتىعىن شار ىشىنە تولتىرىپ، قىسقا ۋاقىتتىق ەيفوريا الۋ ءۇشىن جۇتۋ جاستاردىڭ ادەتىنە اينالدى. مەديتسينا ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، گاز سىرت كوزگە زيانسىز كورىنگەنمەن، سالدارى الدەقايدا كۇردەلى.
- ول شەكتەن تىس قۋانىش سەزىمىن، سەبەپسىز كۇلكىنى تۋدىرادى، قولدانعاننان كەيىن كوڭىل كوتەرۋگە دەگەن ىقىلاس پايدا بولادى. سونداي- اق مازاسىزدىق پەن اشۋشاڭدىقتى باسىپ، ەيفوريا اسەرىن بەرەدى. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى ەڭ كوبى 10-15 مينۋتقا عانا سوزىلادى. سول سەبەپتى بۇل كۇيدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ءجيى قولدانۋعا تۋرا كەلەدى، - دەپ تۇسىندىرەدى دارىگەر- پسيحوتەراپيەۆت، ناركولوگ توقتار قويشىبەكوۆ.
ماماننىڭ سوزىنشە، العاشقى اسەر الدامشى. شىن مانىندە ازوت توتىعىن جۇتۋ كەزىندە گيپوكسيا، ياعني ميدا وتتەگى جەتىسپەۋشىلىگى ورىن الادى. گاز قانعا ءسىڭىپ، قان اينالىمى ارقىلى ميدىڭ بەلگىلى ءبىر ايماقتارىنا اسەر ەتەدى. پروتسەسس اعزانىڭ تابيعي قورعانىس مەحانيزمدەرىن السىرەتىپ، جۇيكە جۇيەسىنە سالماق تۇسىرەدى.
- ونى ءجيى قولدانۋ اۋىر سالدارعا اكەلەدى. باس اينالۋ، قوزعالىس ۇيلەسىمىنىڭ بۇزىلۋى، ءتىپتى ەستەن تانۋعا دەيىن اپارۋى مۇمكىن. ەستە ساقتاۋ قابىلەتى السىرەپ، ەموتسيالىق تۇراقسىزدىق پايدا بولادى. «كۇلكى شارىن» كوبىنە الكوگولمەن جانە باسقا دا پسيحواكتيۆتى زاتتارمەن بىرگە قولدانادى، ال ول ۋلانۋ قاۋپىن بىرنەشە ەسە ارتتىرادى. مۇنداي تاجىريبە ەسىرتكىگە اپاراتىن قاۋىپتى باسپالداققا اينالۋى مۇمكىن، - دەپ ەسكەرتەدى دارىگەر.
بارلىعىن الاڭداتاتىن سۇراق: تاۋەلدى ادام قاۋىپتى زاتتان باس تارتا الا ما؟
- وزدىگىنەن قيىن. ەڭ ءتيىمدى جانە دالەلدەنگەن جول - رەابيليتاتسيا. تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋ - ۇزاق ءارى كۇردەلى پروتسەسس جانە ول كوبىنە جارتى جىلدان دا ارتىق ۋاقىت الادى، - دەيدى ناركولوگ.
الەمدىك تاجىريبە نە دەيدى؟
ا ق ش- تا وسى گازدىڭ كەسىرىنەن ءولىم-ءجىتىم التى ەسە ارتقان. بۇل دەرەكتەر JAMA Network Open عىلىمي جۋرنالىندا جاريالانعان زەرتتەۋدە كەلتىرىلگەن.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ازوت توتىعىن تۇراقتى تۇردە تۇتىنۋ اعزادا ۆ12 دارۋمەنىنىڭ تاپشىلىعىنا اكەلىپ، سونىڭ سالدارىنان قاتتى باس اۋرۋى، دىبىستىق گالليۋتسيناتسيالار، ەستەن تانۋ، سال اۋرۋى جانە وزگە دە اۋىر نيەۆرولوگيالىق اسقىنۋلار تۋىنداۋى مۇمكىن. بۇدان بولەك، جۇرەك قىزمەتىنىڭ بۇزىلۋى مەن ءولىم ءقاۋپى جوققا شىعارىلماعان.
- 2010 -جىلى ازوت توتىعىنىڭ سالدارىنان ولىمگە اكەلگەن ۋلانۋلار وتە سيرەك كەزدەسەتىن. الايدا كەيىنگى 13 جىل ىشىندە كۇرت ءوسىم بايقالدى. مۇنداي جاعدايلاردىڭ سانى 2023 -جىلعا قاراي 23 تەن 156 عا دەيىن ارتقان. وسى كەزەڭدە بارلىعى 15 پەن 74 جاس ارالىعىنداعى 1240 ادام قايتىس بولعان، - دەلىنگەن مالىمەتتە.
عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، كورسەتكىشتىڭ كۇرت وسۋىنە ينتەرنەتتەگى ساتىلىم سەبەپ. ويتكەنى پسيحوتروپتى دۇنيە كوپتەگەن ەلدە قاۋىپتى زات رەتىندە باقىلاۋعا الىنباعان.
قازاقستانداعى احۋال دا وسىعان ۇقساس. ازوت توتىعى ەلىمىزدە ەسىرتكى نەمەسە پسيحواكتيۆتى زاتتاردىڭ تىزىمىنە ەنگىزىلمەگەن. 2023 -جىلى ول كۇشتى اسەر ەتەتىن زات رەتىندە تانىلعانىمەن، ونى قولدانۋعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنعان جوق. مۇنداي شەشىم كاسىپكەرلەرگە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ەركىندىك بەردى.
بۇگىندە گاز تولتىرىلعان شارلاردى تۇنگى كلۋبتاردان، سونداي-اق Telegram-ارنالار، Instagram جانە TikTok سياقتى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ەش قيىندىقسىز تابۋعا بولادى. ال ءبىر شاردىڭ ورتاشا باعاسىنىڭ شامامەن 2000 تەڭگە بولۋى ونى كەز كەلگەن وقۋشى نەمەسە ستۋدەنت ءۇشىن قولجەتىمدى ەتەدى.
الايدا ۇلى بريتانيا 2023 -جىلى ازوت توتىعىن ەسىرتكى زاتتارى قاتارىنا قوسىپ، زاڭسىز ساتقاندارعا ەكى جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىن بەكىتكەن ەلدەردىڭ قاتارىندا. نيدەرلاندى بولسا، بۇل گازعا تولىق تىيىم سالدى. كورشىلەس رەسەي مەملەكەتى 2021 -جىلى ونىڭ زاڭسىز اينالىمىنا تولىق توسقاۋىل قويدى.
جاڭا جىلدان باستاپ زاڭ قاتاڭدايدى
ماسەلە بيلىكتەگىلەردىڭ نازارىنان تىس قالعان جوق. ءماجىلىس دەپۋتاتى تەمىر قىرىقبايەۆ دابىل قاعىپ، باقىلاۋدى كۇشەيتۋ جونىندە پرەمەر- مينيستر ولجاس بەكتەنوۆكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان بولاتىن. سودان كەيىن جاقىندا كۇشتى اسەر ەتەتىن زاتتاردىڭ اينالىمىن قاتاڭ رەتتەۋ ماقساتىندا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى كوزدەيتىن زاڭ قابىلداندى. اتالعان زاڭ 2026 -جىلعى 1- قاڭتاردان باستاپ كۇشىنە ەنەدى.
- كەلەر جىلدان باستاپ ازوت توتىعى زاڭ جۇزىندە تولىق باقىلاۋعا الىنادى. ونى زاڭسىز ساقتاۋ، ساتۋ جانە تاراتۋ ەندى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتەن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە اۋىسادى. ناقتىراق ايتقاندا، ق ر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 301 -جانە 303-باپتارى كۇشتى اسەر ەتەتىن زاتتاردىڭ زاڭسىز اينالىمى مەن ولارمەن جۇمىس ىستەۋ قاعيدالارىن بۇزعانى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى، ال ق ر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنىڭ 440-1-بابى ەسىرتكى قۇرالدارىن، پسيحوتروپتىق زاتتاردى، ولاردىڭ انالوگتەرىن، سونداي- اق كۇشتى اسەر ەتەتىن زاتتاردى مەديتسينالىق ەمەس ماقساتتا قولدانعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتى كوزدەيدى، - دەدى دەپۋتات.
سونىمەن قاتار، 2026 -جىلدان باستاپ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جەدەل-ىزدەستىرۋ ءىس- شارالارى اياسىندا ازوت توتىعىن زاڭسىز پايدالانۋ دەرەكتەرى بويىنشا مەكەمەلەرگە جوسپارلى تەكسەرۋلەر جۇرگىزەتىن بولادى. ال ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الدىن الۋ شارالارى ايتارلىقتاي كۇشەيتىلەدى. مەكتەپتەردە بيولوگيا ءپانىنىڭ بازالىق مازمۇنىنا ءتيىستى تاقىرىپتار ەنگىزىلىپ، وقۋشىلارعا گازدىڭ قاۋىپتىلىگى مەن دەنساۋلىققا اسەرى تۇسىندىرىلەدى.
سونىمەن قاتار «ءبىرىڭعاي تاربيە باعدارلاماسى» شەڭبەرىندە تۇراقتى تۇردە سىنىپ ساعاتتارى وتكىزىلەدى. بۇل ساباقتاردا وقۋشىلارعا ازوت توتىعى سياقتى قاۋىپتى زاتتاردىڭ زيانى تۇسىندىرىلەدى جانە پراكتيكالىق كەڭەستەر بەرىلەدى. سونداي-اق بالالاردىڭ ەموتسيونالدىق جانە پسيحولوگيالىق تۇراقتىلىعىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالار دا ۇيىمداستىرىلادى.
دەگەنمەن، ماماندار اتا-انالارعا ەڭ ءبىرىنشى بالالارعا كوبىرەك كوڭىل ءبولۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتەدى.
ءمولدىر سنادين
