اناردىڭ قورقىت اتاسى

ايتىپ وتىرعانىمىز، ازەربايجان ادەبيەتىنىڭ كوزى ءتىرى كلاسسيگى انار رزايەۆ. ال قورقىت اتا بايقالدان بالقانعا دەيىنگى بايتاق دالانى مەكەندەگەن بايىرعى تۇرىك جۇرتىنىڭ بارىنە ورتاق وراسان زور ميفتىك، ا بالكىم تاريحي تۇلعا.

әңгіме
Фото: из открытых источников

قازاقتىڭ ۇلاعات ۇيالاعان ۇعىمىندا ول قارا قوبىزىن كۇڭىرەنتكەن قۇدىرەتتى كۇيشى. اقىل- پاراساتىمەن اينالاسىن اۋزىنا قاراتقان اق ساقالدى ابىز. حالقىنىڭ ارعى- بەرگى شەجىرەسىن شەشەن تىلمەن تولعايتىن، الداعىنى اينا- قاتەسىز بولجايتىن اۋليە. ايتسە دە ءار قادامىن اڭدىعان ازىرەيىل- اجالدىڭ قۇرىعىنان قانشا قاشسا دا قۇتىلا الماعان ەكى اياقتى، ەت جۇرەكتى پەندە ەكەنى تاعى انىق. ءدام- تۇزى تاۋسىلعان دادەمىزدىڭ جانى كيەلى تۇران توپىراعىندا، جايىلىپ اققان سىرداريانىڭ جاعاسىندا جاي تاپقان كورىنەدى. قارماقشى جەرىندەگى كەسەنەسى كەلىمدى- كەتىمدى زيارات ەتۋشىلەردەن ارىلعان ەمەس.

اناۋ جىلى استانادا وتكەن ازيا جازۋشىلارىنىڭ ءبىرىنشى فورۋمىنا قاتىسقان انار اعامەن ەمەن- جارقىن سۇحبات قۇرىپ، كوكەيدەگى كوپ ساۋالىمىزعا جاۋاپ العان ەدىك. سوندا ونىڭ تىم تۇرىكشىل ۇستانىمىڭ ءتۇپ- توركىنىن تۇسىنگەندەي بولدىق. قازىر قاناتىن كەڭگە كەرگەن حالىقارالىق تۇركسوي ۇيىمىنىڭ باستاۋىندا تۇرعانداردىڭ قاتارىنان تابىلعانىن بىلدىك.

«ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ» دەگەن ەمەس پە بۇرىنعىلار. انەكەڭنىڭ اكەسى راسۋل دا، اناسى نيگيار دا اتاق- داڭقتارى قاپ تاۋىنان اسىپ، كەڭ- بايتاق كەڭەس وداعىنا تانىلعان اقىندار- تۇعىن. تالانتتارى تاس جارعان تالاي قالامگەر وسىلاردىڭ شاڭىراعىنان تابىلاتىن. سىرلاسۋ كەشتەرىندە كەيدە ۇلت تاعدىرىنا بايلانىستى وقشاۋ وي- پىكىرلەر ايتىلىپ قالاتىن. سولاردى ساناسىنا ءسىڭىرىپ وسكەن ورەلى ورەن ەرتە وياندى. اسىرەسە ءازيز نەسين، نازىم حيكمەت سەكىلدى تۇركيا تارلاندارىنىڭ تاريحتان تامىر تارتقان اڭگىمەلەرىن قۇمارتا تىڭدايتىن. وڭ- سولىن تانىپ ۇلگەرگەن ون ءتورت جاسىندا اتاقتى «قورقىت اتا» داستانىن وقىپ تاۋىستى. جان دۇنيەسى توڭكەرىلىپ تۇسكەنىن سەزدى. ەسەيگەن شاعىندا شابىتى شالقىپ ەرىكسىز قالامعا قول سوزدى.

وعىزداردىڭ ەڭ ۇلكەن رۋحاني مۇراسى سانالاتىن «كيتابي دەدەم كوركۋد» كۇندىز ويىنان، تۇندە تۇسىنەن شىقپادى. سودان باسقا دۇنيەلەردىڭ بارلىعىن ىسىرىپ قويىپ اتى اڭىزعا اينالعان ارداقتى باباسى تۋرالى تۋىندى جازۋعا كىرىستى. ونىسى «كنيگا موەگو دەدا كوركۋتا» دەگەن حيكاياتقا اينالىپ، ماسكەۋدە جارىق كوردى. وسى شىعارماسىنىڭ جەلىسىمەن «سونگەن وتتىڭ ساۋلەسى» اتتى ەكى سەريالى كوركەم فيلم ءتۇسىرىلدى.

ايتپاقشى، استاناداعى القالى جيىننىڭ بيىك مىنبەرىنەن سويلەگەن اناردىڭ مىنا ءبىر سوزدەرى ەلەڭ ەتكىزگەنى ەستە. «تورتكۇل دۇنيەنىڭ تورىنەن ورىن الاتىن تۇرىك تەكتىلەر ادامزات وركەنيەتىنە قوماقتى ۇلەسىن قوسقان نەبىر دۇلدۇلدەردىڭ تۇساۋىن كەستى. ءبىراق شەكسپيرمەن شەندەسەتىن دراماتۋرگتەرىمىز، سەرۆانتەس، تولستوي، دوستويەۆسكي، بالزاك سياقى رومانيستەرىمىز جوقتىعىن مويىنداۋعا ءتيىسپىز. ەسەسىنە ەۋروپالىقتاردىڭ بىردە- ءبىر جىرى ءوزىنىڭ پوەتيكالىق قۋاتى مەن كولەمى جاعىنان ءبىزدىڭ «قورقىت» پەن «ماناستىڭ» قولىنا سۋ قۇيۋعا جارامايدى!» دەپ تۋىسقان ازەريلەردىڭ اسپەتتى ۇلى زالداعى ارىپتەستەرىنە قاسقايا قاراعاندا، كوزىقاراقتى كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى ءبىر كونشىگەنى داۋسىز.

سونىمەن قويشى، اناردىڭ «قورقىت اتاسىن» قولعا الدىق. بۇل شىعارماسىندا اۆتور باعزىدان جەتكەن بابا جىردىڭ بەلگىلى سيۋجەتتەرىن ساقتاي وتىرىپ، ون ەكى تاراۋ وقيعالارىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وزىنشە ورنەكتەگەنىن بايقادىق. ارينە، «قورقىت اتا كىتابى» - ايدىك الەم وتاندى سۇيۋگە ۇندەيتىن ودا. شەبەرلىكتەن تۋعان شەديەۆر. سوندىقتان سوقتالى ەڭبەكتىڭ ەلەۋلى تۇستارى بولماسا، تەگىس قامتۋعا پوۆەستىڭ كولەمى كوتەرمەيتىنى تۇسىنىكتى.

گومەردىڭ «وديسسەيىن» ون ورايتىن وعىزداردىڭ بۇل ەپوسى تاقىرىپتىق تۇرعىدان ءبىر- بىرىنەن بولەك ون ەكى تاراۋدان تۇراتىنى امبەگە ايان. ءبارىنىڭ باستى كەيىپكەرى دالانىڭ دانا قارتى قورقىت. جاۋھار جىردا وعىز تۇرىكتەرىنىڭ ەرلىك پەن ورلىككە تولى ءومىرى، ادەت- عۇرىپتارى، باتىرلار باسەكەسى، ۇيلەنۋ سالتى، تاعىسىن تاعىلار تاماشا سۋرەتتەلەدى. ەڭ باستىسى، اعايىننىڭ ارادان قىل وتپەس تاتۋ- ءتاتتى تىرلىگى دارىپتەلەدى. تەك، ءبىر تاراۋىندا عانا بيلىككە تالاسقان تاققۇمار بەكتەردىڭ ايار قىلىقتارى ايىپتالادى.

ەرەك ەپوپەيانىڭ ءتۇپنۇسقاسىنان ەپتەپ اۋىتقىعان جازباگەر شىعارماسىنا ءبىراز بەينەنى سىرتتان ەنگىزىپتى. پوۆەستىڭ باستى مۇراتى - ويدى، قىردى جايلاعان وعىز بالاسىنىڭ بەيبىت اسپان استىندا بەسىك تەربەتكىسى كەلەتىنىن، كورشى تايپالارمەن اتىسىپ- شابىسپاي، تىنىش تۇرۋدى قالايتىنىن كورسەتۋ.

جازۋشى شىعارماسىن ايگىلى جىرداعىدان باسقاشا باستايدى. كونەنىڭ كوزىندەي كوگىلدىر تاۋلار باۋرايىنداعى سويقان سوعىستا اعاسى ءىنىسىن، اكەسى بالاسىن ولتىرگەن زۇلمات بولىپ جاتىر. بۇل قايعى بۇلتى وعىزداردىڭ باسىنا قالاي ءۇيىرىلدى. مۇنىڭ مۇڭعا تولى سەبەبىن قورقىت قانا بىلەدى. ەندەشە، اقيقاتىن سول ايتۋعا ءتيىس. ءبىراق قورقىت قوبىزىنا قول سوزبايدى. جۇمعان اۋزىن اشپايدى. ونىڭ ورنىنا قايقى قىلىشتار قارجاستى، جەبەلەر جەلدەي ىسقىردى، يەسىز جىلقىلار كىسىنەدى. داناگوي دادە جاۋلاسۋشى جاقتاردان قىزىل قىرعىندى توقتاتۋدى سۇرايدى. كەۋدەلەرى كەككە، كوزدەرى قانعا تولعان ەسەرلەر ەشنارسەنى ەستۋدەن قالعانداي ەستى ءسوزدى قۇلاقتارىنا قىستىرمايدى. اقىرى ايقاس الاڭىندا ءتىرى جان قالمايدى.

بۇرىن- سوڭدى بولماعان مۇنداي سۇمدىقتان جۇرەگى سۋىعان قورقىت بەيباق باسى اۋعان جاققا بەزە جونەلەدى. قايدا بارسا دا جولاي ءوزىنىڭ كورىن قازىپ جاتقان بىرەۋلەردى كەزدەستىرىپ، ودان سايىن ۇرەيى ۇشادى. مىنە، وسى اڭىزدى انار قازاقتاردان العانعا ۇقسايدى. ويتكەنى ەجەلدەن جەتكەن ەسكى جىردا بۇل وقيعا باياندالمايدى. قازەكەڭ تۇيىققا تىرەلگەندە ءجيى قولداناتىن «قايدا بارساڭ - قورقىتتىڭ كورى» دەيتىن قورقىنىشتىلاۋ ءسوز تىركەسى سودان قالسا كەرەك.

كىتاپتىڭ سوڭىنا قاراي ونەگەلى وسيەتتەي ايتىلاتىن قورقىت ءسوزى بۇگىنگى ۇرپاقتارىنا ارنالعانداي ەستىلەدى.

- ازەر ۇلىم، ەسىڭدە ۇستا: تۋعان جەر تۇعىرىڭا، وتانىڭ قۇتتى ورداڭا اينالۋى ءۇشىن ەكى- اق نارسە ىستەۋ كەرەك. ءبىرىنشىسى، كىندىك قانىڭ تامعان توپىراققا ەگىن سال، استىق ور. ەكىنشىسى، وتانىڭدى سىرتقى جاۋدان قورعاي ءبىل. قورعاي الماساڭ اتامەكەنىڭە ءدان سەبۋدىڭ قاجەتى جوق، ويتكەنى وسىرگەن جەمىسىڭدى دۇشپاندارىڭ جەيدى.

انە، ماسەلە قايدا جاتىر. قورقىت اتانىڭ اۋزىمەن ايتىلعان انار ءسوزى وقىرماندى تەرەڭ ويعا باتىرادى. وتان ءۇشىن وتقا تۇسۋدەن تايىنباۋدى ۇقتىرادى ۇلتجاندى ۇل- قىزدارىمىزعا. شىنىندا دا، قاي حالىقتىڭ بولسىن باستى ماقساتى - الاڭسىز ءومىر سۇرەر اقارلى- شاقارلى ەل اتانۋ.

ءيا، قورقىت اتا اسقار شىڭ باسىندا تۇرىپ بەرگەن باتاسىنداعىداي، قويناۋى قۇت جەرىمىز جەمىسكە تولسىن! كولەڭكەلى كوك داراقتارىمىزدىڭ تامىرى سولماسىن! بۋىرقانعان بۇلاقتارىمىزدىڭ كوزى بىتەلمەسىن! ۇكىلەگەن ءۇمىتىمىز ۇزىلمەسىن! قىراندارىمىزدىڭ قاناتى قايىرىلماسىن! قازانىمىز وتتان تۇسپەسىن!

اناردىڭ قورقىت اتاسىنىڭ اق تىلەگى قابىل بولعاي.

ءاۋمين!

تالعات باتىرحان

egemen.kz

سوڭعى جاڭالىقتار