امىرە قاشاۋبايەۆتىڭ 1927-جىلعى گەرمانياعا ساپارى
استانا. KAZINFORM - ونىڭ سالعان اندەرىنە ءبارى تامسانىپ باس يگەن. ءتىپتى، قازاق جەرىنەن اسىپ، وزگە ۇلتتار دا جوعارى باعالاعانى انىق. وسىلاي دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىز.
ويتكەنى امىرە ءبىر ەمەس، ەكى رەت الىس شەتەلگە شىعىپ، ءوز وتانى اتىنان ءان سالعان. ءبىرىنشىسى ءبارىمىز بىلەتىن 1925-جىلعى پاريج ساپارى بولسا، ەكىنشى رەت شەتەلگە شىققانى 1927-جىل. بۇل گەرمانيانىڭ فرانكفۋرت قالاسى بولاتىن.
ەگەر العاشقى پاريج ساپارى جايلى قازاق باسپا سوزىندە ازدى-كوپتى جازىلعان بولسا، ەكىنشى گەرمانياعا ساپارى جايىندا دەرەك مۇلدەم از. ياعني، قازاق باسپا سوزىنەن ول جايلى ءبىر-ەكى سويلەم عانا كەزدەستىرەمىز. سوندىقتان ءبىز وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن ينتەرنەتتەگى دەرەكتەردى سارالاپ، امىرە قاشاۋبايەۆتىڭ 1927-جىلعى فرانكفۋرت قالاسىنا ساپارى جايلى جازىپ شىعۋعا نيەتتەندىك.
اۋەلى ءىس-شارانىڭ وزىنە توقتالىپ وتەيىك. رەسمي اتاۋى «The International Exhibition in Frankfurt «Music in the Life of the People». ءبىز كەزدەستىرگەن بارلىق جەردە اتاۋى «دۇنيەجۇزىلىك مۋزىكا كورمەسى» دەپ بەرىلگەن. احمەت جۇبانوۆتىڭ جازۋىنشا، كورمە شىلدە ايىنىڭ 22 مەن 31 ارالىعىندا وتكەن ەكەن. ول جەردە پاريجگە ساپارى سياقتى گ. ليۋبيموۆتىڭ ءانسامبلى قۇرامىندا ءارتىس رەتىندە بارادى. ول ساپارعا اقتوبەدە جۇرگەن جەرىنەن اتتانادى. بۇل جايلى سەركە قوجامقۇلوۆ ءوز ەستەلىگىندە «اقتوبەدە كونسەرت قويىپ جۇرگەنىمىزدە، امىرە فرانكفۋرتقا بارۋ كەرەك دەگەن حاباردى ەستىگەن. امىرە سول مەزەتتە بىردەن جولعا شىعىپ كەتتى»، - دەپ ايتقان.
ءبىز سول فرانكفۋرتتا وتكەن شارانى ۇيىمداستىرۋشىلار جايلى اقپاراتتى تاپتىق. وزدەرىن ISCM دەپ تانىستىراتىن ۇيىم دۇنيەجۇزىلىك زاماناۋي مۋزىكانى ناسيحاتتاۋمەن اينالىسادى ەكەن. ولار 1923-جىلدان باستاپ، جىلىنا ءبىر رەت ءارتۇرلى قالادا فەستيۆال ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن كورىنەدى. ەڭ العاشقىسى زالتسبۋرگتە وتسە (1923 ج.)، بىلتىر وڭتۇستىك افريكاداعى يوحاننەسبۋرگتە ءوتىپتى. بيىلعا فارەر ارالدارىندا وتكىزۋ جوسپارلانىپتى.
بۇل ساپار جايلى امىرەگە قاتىستى اقپارات از بولسا دا، جالپى كەڭەس ۇكىمەتى دەلەگاتسياسى جايىندا سول كەزدەگى باسپا ءسوز وتە كوپ جازعان ەكەن. 1927-جىلعى شىلدە، تامىز ايلارىنداعى نەمىس باسپا ءسوزىن قاراپ وتىرىپ، وسىعان كوزىمىز جەتتى. مىسالى، Arbeiter Zeitung, Deutshe Allgemeine Zeitung, Frankfurfer Zeitung سياقتى ونداعان گازەت كەڭەس دەلەگاتسيا جايلى مالىمەتتەر بەرىپ وتىردى.
بۇل جەردە ءبىر ەسكەرتىپ كەتەتىن جاعداي بار. ءبىز سول ۋاقىتتاعى بارلىق گازەتتەردى تاۋىپ، اقپاراتتى وقىپ شىقتىق دەگەننەن اۋلاقپىز. ينتەرنەتتە تابىلعان گازەت ارحيۆتەرىمەن عانا جۇمىس ىستەدىك. سول جەردە امىرە قاشاۋبايەۆ دەگەندى وقىمادىق. دەگەنمەن كەڭەس وداعى دەلەگاتسياسى قۇرامىنداعى باسقا دا ارتىستەر جايلى ءبىردى-ەكىلى جازبالارى بار. دەنى «كەرەمەت ورىنداۋشى» دەگەن سىڭايدا كەلەدى. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا نەمىس ءتىلىن بىلەتىن زەرتتەۋشىلەر 1927-جىلعى شىلدە مەن تامىز ايلارىندا جارىق كورگەن گازەتتەردى ىزدەپ كورسە، امىرە ءانشى جايلى جازىلعان دەرەكتەردى دە تاۋىپ قالۋى عاجاپ ەمەس.
وسى ساپار جايلى تاعى ءبىر ماقالانى تاپتىق. ماسكەۋدە شىعاتىن «رابيس» دەپ اتالاتىن جۋرنالدىڭ قىركۇيەك ايىنداعى 34 ءنومىرى. ول جەردە بەلورۋس ءانشىسى يرما ياۋنزەم فرانكفۋرت ساپارى جايلى ازدى-كوپتى توقتالعان ەكەن. شىنىن ايتۋ كەرەك، ءدال ءبىز ءۇشىن اسا قىزىقتى ەشتەڭە تاپپادىق. ماقالا اۆتورى فەستيۆالعا ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى قاتىسقانىن، كىمنىڭ نە كورسەتكەنىن، ءتىپتى موتسارت پەن بەتحوۆەننىڭ ءوز قولىمەن جازعان نوتا قولجازبالارى جايلى توقتالعان ەكەن. ءبىر ءىلىپ الاتىنى، وسى ماقالادان ءبىز امىرە باستاعان توپتىڭ 9 كونسەرت بەرگەنىن جانە سول كونسەرتتەر «فرانكفۋرت وپەرا» (Frankfurt opera) زالىندا وتكەنىن بىلدىك.
وسى ماقالا جازىلعان بەتتىڭ جوعارى جاعىندا بىزگە بەلگىلى ءبىر فوتوسۋرەت جاريالاندى. ول جەردە ونەرپازدار بىرگە تۇسكەنى بەينەلەنگەن. الدىڭعى قاتاردا وتىرعان امىرە قاشاۋبايەۆ. (بۇل سۋرەت جايلى وتكەن ءبىر ماقالامىزدا جازعان ەدىك - رەد.)
وسى ماقالانى جازۋ بارىسىندا ءبىز ءبىر فوتوسۋرەتكە جولىقتىق. بۇل سۋرەت قازاق باسپا سوزىندە مۇلدەم جاريالانباعان. فوتوسۋرەتتى بەلارۋس مەملەكەتتىك ادەبيەت پەن ونەردىڭ ارحيۆ-مۋزەيىنەن تاپتىق. ناقتى دەرەگى: «ف. 434. وپ. 1. ەد. ح ر. 58. ل. 1.» دەپ كورسەتىلگەن.
بۇل جوعارىداعى فوتوسۋرەتپەن ءبىر ۋاقىتتا تۇسىرىلگەنى انىق. تەك ادامدار عانا اۋىسىپ وتىرعان. ءبىرىنشى كوپ ادام ءتۇسىپ، ەكىنشى رەت ازايتتى ما نەمەسە الدىمەن از ادامدى ءتۇسىرىپ، كەيىن بارلىعى قوسىلدى ما، ول جاعى بەلگىسىز. دەسە دە، بۇل فوتوسۋرەت تە امىرەتانۋ عىلىمىنا قوسىلعان ۇلەس دەپ بىلەمىز.
ءسوز سوڭىندا ەل اراسىندا جۇرگەن ءبىر دەرەكتى تالقىلاپ كورەيىك. ەل ايتتى دەگەن مىناداي ءسوز بار. امىرەنىڭ فرانكفۋرت ساپارىندا داۋىسىن ارنايى دىبىس جازۋ قۇرالىنا باسىپ الىپتى-مىس. بۇل جايلى ەش ناقتى دەرەك تاپپاساق تا، جاناما دالەل تاپقانداي بولدىق. امىرەنىڭ ءوزى بولماسا دا، بىرگە بارعان ساپارلاسىنىڭ داۋىسى «جازىلىپ الىندى» دەگەن ناقتى دەرەك بار.
وسى ساپاردا امىرەنىڭ ۇزەڭگىلەسى اتانعان ساشا وگانەزاشۆيلي ەسىمدى ءانشى بولعان. ول ءبىرىنشى فوتودا امىرەنىڭ ءدال توبەسىندە، باسىنا كاۆكازدىق بورىك-پاپاحا كيىپ وتىر. وسى ساشا وگانەزاشۆيلي نەمىس ۆيلگەلم دەگەن زەرتتەۋشىگە ءوزى ورىنداعان ءان-كۇيلەرىن (كاۆكازدىڭ دومبىراسى - كەمانچادا) جازىپ قالدىرعان ەكەن. ال ول جازبالار ساقتاۋلى دەگەن ەكى جەر كورسەتىلگەن. ءبىرىنشى دەرەك بويىنشا جازبالار گۋمبولدت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دىبىس مۇراعاتىندا ساقتالدى دەسە، ەكىنشى دەرەكتە جازبالار بەرلين مەملەكەتتىك كىتاپحاناسىندا بار دەيدى.
وسى سياقتى باشقۇرت سىبىزعىشىسى جۇمابايدى دا وسى ۋاقىتتا جازىپ الدى دەيدى. ياعني، امىرەنىڭ داۋىسى تاعى ساقتالعان ءبىر جەر بولسا، ول گەرمانيا بولۋى ابدەن مۇمكىن.
اۆتور رۇستەم نۇركەنوۆ
ايقىن گازەتى
