امىرە قاشاۋبايەۆ تۋرالى 1925 -جىلى جازىلعان ماقالا
استانا. KAZINFORM - وسىدان 99 جىل بۇرىن، ياعني 1925 -جىلى پاريجدە دۇنيەجۇزىلىك كورمە وتكەن ەدى.
ونىڭ ءبىز ءۇشىن ماڭىزدىسى - كورمەگە اتاقتى ءانشى امىرە قاشاۋبايەۆ قاتىسقانى. اۋەلى وسى ماقالانى باستاماس بۇرىن نيەتىمىز باسقا ەدى. ويىمىز امىرەنىڭ جولىن كورسەتۋ بولاتىن. سەمەيدە ءجۇرىپ، ءبىر ەمەس، بىرنەشە ىرىكتەۋگە قاتىسىپ، ەڭ سوڭىندا پاريجدەگى كۇندەرىن جازعىمىز كەلگەن. الايدا تاقىرىپتى قازبالاي كەلە، بۇرىن ايتىلماي كەلگەن ءبىر دۇنيەگە جولىقتىق. ول - 1925 -جىلعى جارىق كورگەن ماقالا. تەك ماقالا ەمەس، ماقالا جاريالانعان جۋرنالدىڭ ءتۇپنۇسقاسىن تاپتىق. ءتۇپنۇسقا سانكت-پەتەربور مەملەكەتتىك تەاتر كىتاپحاناسىنىڭ ەلەكتروندى كاتالوگىندا تۇر ەكەن. بۇل ماقالا جايلى ءتۇرلى جەرلەردە ايتىلىپ جۇرسە دە، تولىق ورىس تىلىندەگى ءماتىندى كەزدەستىرمەدىك. اسىرەسە، سول جەردە جاريالانعان فوتو زەرتتەۋشىلەر ءۇشىن قۇندى دەپ ەسەپتەيمىز. سوندىقتان بۇگىنگى جازبامىز سول ماقالاعا ارنالادى.
اۋەلى جۋرنال جايلى توقتالىپ وتەيىك. ورىسشا اتاۋى - «ۆەستنيك رابوتنيكوۆ يسكۋسستۆو» (ونەر سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جارشىسى/حابارشىسى). جۋرنال ماسكەۋدە 1920-1926 -جىلدار ارالىعىندا جارىق كورىپ وتىرعان. جيىلىگى - ايىنا ەكى رەت. جۋرنال فورماتى 30×22,5 س م. (بۇل بۇگىنگى ا4 فورماتىنان ءسال ۇلكەن).
بىزگە قىزىقتىسى - 1925 -جىلدىڭ 20-قاراشا كۇنگى №8 (30) ءنومىرى. جالپى بەت سانى - 40. مازمۇنىنا قاراساق، ونەر اتاۋلىنىڭ بارلىعىن قامتىعان ەكەن. تەاتر، مۋزىكا، كينو، مۇراجاي سەكىلدى تاقىرىپتارعا 20-عا جۋىق ماقالا ارنالعان. سوڭىندا قازاناما، رەداكسياعا حات، جارناما سىندى قوسىمشاسى دا بار.
امىرە جايلى جازىلعان ماقالانىڭ اۆتورى ناقتى كورسەتىلمەگەن. مۋزىكا جايلى بولىمدە ءبىر عانا اۆتوردىڭ ەسىمى جازىلعان. ءبىزدىڭ توپشىلاۋىمىزشا، سول اۆتور بارلىق ماقالانى جازعان بولۋى كەرەك. ونىڭ ەسىمى - ەۆگەني براۋدو. Wikipedia-دا ونىڭ 1882-1939 -جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەنىن، ءوز زامانىندا بىلگىر مۋزىكاتانۋشى بولعانىن وقىدىق.
ماقالا 13-بەتتە بەرىلگەن. تومەنگى جارتى بەتتە پاريجگە بارعان ونەرپازداردىڭ سۋرەتى قويىلسا، جوعارعى جارتى بەتىندە بىزگە قاجەتتى ماقالا مەن روسسيا فيلارمونياسىنىڭ كونسەرتى جايلى شاعىن اقپارات كەلتىرىلگەن.
ماقالا اتاۋى «ك س ر و-نىڭ پاريجدەگى كونسەرتى. حالىق ءانى انسامبلى» دەپ اتالادى (ماقالانى قاز-قالپىندا ۇسىنىپ وتىرمىز - Aikyn.kz).
«پاريجدە وتكەن ءساندى ونەردىڭ الەمدىك كورمەسىنەن ك س ر و-نىڭ ەتنوگرافيالىق كونسەرتتەرىنىڭ قاتىسۋشىلارى قايتىپ كەلدى.
كونسەرتتىك توپ رەسپۋبليكانىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى گ. پ. ليۋبيموۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن مەملەكەتتىك اكادەميالىق حالىق ءانى انسامبلىنەن قۇرالدى. قۇرامدا كەلەسىدەي ونەرپازدار بولدى: دومرا كۆارتەتى (گ. ليۋبيموۆ، س. تەش، د. الەكساندروۆ، ن. كۋدرياۆتسيەۆ) جانە و. فەدەروۆسكايا، و. كوۆاليەۆا، ا. دوليۆو-سابوتنيتسكي سىندى انشىلەر قاتىستى. انساملبلدەن بولەك كونسەرتكە وزگە دە ارتىستەر باردى. ازەربايجان مەملەكەتتىك تەاترىنان - شيەۆكەت مامەدوۆا، وزبەك ءانشىسى كاري ياكۋبوۆ، وزبەك ءبيشىسى تامارا حانۋم، باشقۇرت قۇرايشىسى يسەنبايەۆ جانە قىرعىز ءانشىسى امرە كاشالباەۆ».
بۇل ابزاتستان وقىعانىمىزداي، قاتىسۋشىلار سانى - ون ەكى. ونىڭ ءوزى - تورتەۋى ءبىر كۆارتەت مۇشەسى. تۇسىندىرە كەتەيىك، كۆارتەت دەگەن - قۇرامىندا ءتورت ادامى بار توپ. ال دومرا دەگەن - كولەمى قازىرگى شەرتەرگە ۇقساس، شاناعى دوڭگەلەك، تەمىر ءۇش ىشەكتى مۋزىكالىق اسپاپ. «باشقۇرت قۋرايشىسى» دەپ جۇماباي ەسەنبايەۆتى (قازىرگى باشقۇرلار يۋماباي يسيانبايەۆ دەپ جازادى - رەد. ) ايتىپ وتىر.
ماقالادا نەگە قىرعىز ءانشىسى دەپ جازىلعانىن تۇسىندىرمەسە دە بولادى دەپ ويلايمىز. Aikyn.kz-تىڭ وقىرمانى قازاق قالاي قىرعىز اتاندى، كەيىن قالايشا قازاق اتاۋى ورالعانىن جاقسى بىلەدى دەپ ەسەپتەيمىز. تەك امىرە اتامىزدىڭ تەگى قاشاۋبايەۆ ەمەس... «قاشالبايەۆ» دەپ ءبىر ارىپكە قاتە جازىپ كەتكەنى وكىنىشتى. وكىنىشتىسى سول، وزبەك تىلىندە جازىلعان ءبىر ماقالا دا ءدال وسى قاتەمەن بەرىلگەن ەكەن. (الداعى ۋاقىتتا جازىلاتىن ماقالادا وسى ەسىمدەردىڭ بارىنە توقتالىپ، تولىققاندى ءتۇسىندىرىپ كەتەمىز). ماقالانى جالعاستىرايىق.
«كونسەرتتەر سۇرانىسى از شىلدەنىڭ ەكىنشى جارتىسىندا وتكەنىنە قاراماستان وتە ءساتتى ءوتتى. ءباسپاسوز ماقتاۋلار جازدى. اق گۆاردياشىلاردىڭ گازەتىندە تانىمال سىنشى شلەسسەر ماقالا جاريالاپ، وسى ۋاقىت ىشىندە پاريجدە اتاۋعا تۇرارلىق تەك ءۇش وقيعا بولعانىن ايتادى. ولار ستراۆينسكيدىڭ «فەستيۆالى»، ۆاندا لاندوۆسكايانىڭ كونسەرتى جانە ك س ر و-نىڭ ەتنوگرافيالىق كونسەرتى دەيدى.
كونسەرتكە وكىلدەرى قاتىسقانىمەن ەميگرانتتاردىڭ باسقا گازەتتەرى ءۇن قاتپادى. گازەتتەر كونسەرتتى جامانداۋعا داتتەرى جەتپەي، ال ماقتاپ جازۋعا ۇستانىمدارى كەلمەي قالعانى انىق».
ماقالادا جازىلىپ، ءبىزدىڭ «سۇرانىسى از شىلدەنىڭ ەكىنشى جارتىسى» دەپ اۋدارىپ بەرىلگەن سويلەمنىڭ سىرىن ءتۇسىندىرىپ كەتەيىك. سول ۋاقىتتا (شىلدە ايى) فرانسۋزدار قاپىرىق قالادا ەمەس، سالقىن سامالى بار تەڭىزگە كەتەدى ەكەن. سوندىقتان قالانىڭ وزىندە ادام سانى ازايىپ وتىرادى. ال «ەميگرانت گازەتى»، «اق گۆاردياشىلار باسپاسى» دەپ وتىرعان سوزدەردىڭ ماعىناسىن ك س ر و قالاي قۇرىلعانى جايلى از-كەم وقىعان ادام تۇسىنەر. وتە قىسقاشا ايتساق، قىزىلدار جەڭىپ ك س ر و-نى ورناتقاندا، اقتار فرانسيا سەكىلدى كوپتەگەن مەملەكەتكە قاشىپ، سول جاقتا ورنىعىپ، وپپوزيتسيا رەتىندە جۇمىسىن جۇرگىزىپ وتىرعان.
«كورمە ءوتىپ جاتقان اۋماقتاعى تەاتر ءوز زالىن بەرۋدەن باس تارتقان سوڭ، كونسەرتتەر «كومەديا» اتتى جۋرنالدىڭ زالىندا وتكىزىلدى. تەك ساپاردىڭ سوڭعى كۇندەرىنىڭ بىرىندە عانا تەاتر باسشىلىعى رۇقسات بەرىپ، تاڭعى ءبىر ۋاقىتتا كونسەرت وتكىزۋگە مۇمكىندىك الدى. وسىدان كەيىن تەاتر باسشىلىعىنىڭ ءوزى بىرنەشە كونسەرت وتكىزۋگە شاقىردى. كورەرمەن كونسەرت اياقتالعان سوڭ، شىعۋ ەسىگىندە جينالىپ، قايتىپ بارا جاتقان ارتيستەرگە قوشەمەتىن ايامادى.
كونسەرتتى وتكىزۋ مىندەتىن روسفيل (رەسەي فيلارمونياسى) الدى. ونىڭ ديرەكتورى ب. كراسين مەن كونسەرت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى س. تۋتەلمان وسى ۋاقىتتا پاريجدە بولدى.
مەملەكەتتىك اكادەميالىق حالىق ءانى ءانساملبلى الداعى ۋاقىتتا ماسكەۋدە جانە ك س ر و بويىنشا كونسەرت بەرۋ جوسپارلاپ وتىر. كەلەسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا گەرمانيادا جانە پاريجدە بىرنەشە كونسەرت وتكىزۋ جوسپارلانۋدا».
امىرە قاشاۋبايەۆ تومەنگى قاتاردا وڭ جاقتان ءبىرىنشى وتىر
قۇرمەتتى وقىرمان، ماقالانىڭ اياعىنا كەلىپ، ەكى ويلى بولىپ وتىرعان شىعارسىز. ءبىزدىڭ بۇنى نە ءۇشىن اۋدارىپ، نەگە بەردى دەگەن سۇراعىڭىز بولار. جاۋابىمىز دايىن. اۋەلگى ءسوز باسىندا جازىپ كەتكەنىمىزدەي، ءدال وسى اقپاراتتى اشىق دەرەككوزدە كەزدەستىرمەدىك. جانە امىرەگە قاتىستى بىرنەشە ەڭبەكتەردى دە قاراپ شىققانىمىز بار. ول جەردە تەك ماقالانىڭ ۇزىندىلەرى بولماسا، تولىق ءماتىن كەلتىرىلمەگەن. ال فوتو قازاق ينتەرنەتى كەڭىستىگىندە العاشقى رەت جاريالانىپ وتىر. Google-دىڭ فوتو ىزدەگىش قۇرالىن پايدالانىپ، تەك ءبىر جەردە عانا جاريالانعانىن كوردىك. ونىڭ ءوزى وزبەك سايتىندا. امىرەمەن بىرگە بارعان ءبيشى تامارا حانۋمعا قاتىستى وزبەك تىلىندەگى ماقالادا كورسەتىلگەن. سوندىقتان بۇل بولاشاق ىزدەۋشىلەرگە قاجەت دۇنيە دەپ بىلەمىز.
بۇل جازبامىز ءبىز جوسپارلاعان ءۇش ماقالانىڭ العاشقىسى دەپ ەسەپتەيمىز. الداعى ۋاقىتتا امىرەنىڭ سەمەيدەن پاريجگە دەيىنگى جولىن، ءتۇرلى ىرىكتەۋدەن قالاي وتكەنىن جازۋ جوسپارى ءبىر ماقالا دەسەك، تاعى ءبىر جازبامىز پاريج (1925 ج. ) بەن فرانكفۋرتتا (1927 ج. ) تۇسكەن فوتولارى حاقىندا بولماق.
