امىرە مەن قاجىمۇقان. ءبىر سۋرەتتىڭ تاريحى

 وسى سۋرەتتى بىرنەشە جىل بۇرىن الەۋمەتتىك جەلىدەن كەزىكتىردىم.

"ءان اتاسى - امىرە" مەن "كۇش اتاسى - قاجىمۇقان". ءبىراق سۋرەت قاي جىلى، قاي جەردە تۇسىرىلگەنى جايلى ناقتى اقپارات جوق. بارلىعى - بولجام عانا. سوندىقتان ونەر يەلەرىنىڭ ءجۇرىپ- تۇرعان ۋاقىتىن سالىستىرىپ، ەستەلىكتەرگە نەگىزدەلگەن دەرەككە سۇيەنىپ، بۇل سۋرەتتىڭ ناقتى تۇسىرىلگەن ۋاقىتىن انىقتاماق بولدىق. وسى نيەتپەن س. مۇقانوۆ، س. بەگالين، ن. انوۆ، م. توقجىگىتوۆ، ج. شاكارىم سەكىلدى جازۋشىلار مەن قالام ۇستاعان زەرتتەۋشىلەردىڭ ەستەلىكتەرىن قاراپ شىقتىق.

العاشقى كوزگە تۇسكەنى - قاجىمۇقان مەن امىرەنىڭ جاقىن دوستىعى. جول ءتۇسىپ كەزدەسە قالسا، سىرلاس اڭگىمە ايتىلىپ، كورگەن- بىلگەنىن ءبولىسىپ وتىراتىن. الايدا ولار ەكەۋ ەمەس، ۇشەۋ بولعان دەسەدى. ءۇشىنشىسى - يسا بايزاقوۆ. وسى ۇشەۋىنىڭ باسى قوسىلسا تاڭ اتىرىپ، كۇن باتىرىپ اڭگىمەلەسە بەرەدى ەكەن. اسىرەسە، بۇل قوياندى جارمەڭكەسىندە انىق بايقالاتىن. ءتىپتى، ەل اراسىندا قاجىمۇقاننان: «جانىمدا يسا مەن امىرە بولسا، شىركىن، ماعان ودان ارتىق دۇنيەنىڭ كەرەگى جوق»، - دەگەن ءسوز قالعان دەيدى.

اۋەلى سۋرەت ينتەرنەت كەڭىستىگىنە قايدان كەلگەنىن انىقتاپ الايىق. وسى ماقساتتا سۋرەتتى تابۋعا lens.google ىزدەۋىشىن پايدالاندىق. جەلىگە بىزگە قىزىقتى فوتونى ەڭ العاش e-history.kz سايتى سالىپتى. 2013 -جىلى "ق ر ومم قورلارىنىڭ اسا قۇندى قۇجاتتار گالەرەياسى" دەپ جۇكتەپتى.

اڭگىمەمىزگە ارقاۋ بولعان سۋرەتتە ەشقانداي جازۋ جوق. امىرە مەن قاجىمۇقان جىلى كيىمدە. ونەرپازدار ورىندىقتا وتىرعان سياقتى. جاپىراقسىز اعاشتار. امىرەنىڭ ارتىندا كولەڭكە تۇسكەن عيمارات، ال قاجىمۇقاننىڭ ارتىنداعى نىساندى شەلەگى بار قۇدىققا ۇقساتتىق.

فوتوعا كەيىننەن قوسىلىپ جازىلعان جازبادا 1925 -جىل دەپ كورسەتىلگەن. ەگەر مىسال رەتىندە وسى جىلدى الساق، امىرە قاشاۋبايەۆ پاريجگە بارىپ، اۋەلەتە ءان سالىپ كەلگەن كەز. اتاعى جەر جارىپ تۇر. شابىتى تاسىپ تۇر.

امىرە قاشاۋبايەۆتىڭ شەتەلگە شىعۋ قۇجاتى

شامامەن وسى ۋاقىتتا سول كەزدەگى ەل استاناسى قىزىلوردادا قازاقستان سوۆەتتەرىنىڭ V سەزىندە "باسقا سالالارمەن بىرگە ۇلتتىق ونەرىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ الداعى دامۋى جايلى تەرەڭ تالداۋ جاسالىنا كەلىپ، ناقتى ماسەلەلەر قارالدى. اتاپ ايتقاندا، قازاقتىڭ ۇلتتىق تەاترىن ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى شەشىم قابىلداندى" (شاكارىم ج. امىرە قاشاۋباي ۇلى، 2006).

شەشىمدى ورىنداۋ ءۇشىن جان- جاقتاعى ارتىستەردى تۇگەندەۋ باستالادى. كوپ ۇزاماي بۇل دا دايىن بولادى دا، "ەڭبەكشى قازاق" گازەتىنىڭ 1925 -جىلعى 29 قازانداعى سانىندا كەلەسى حابارلاما جارىققا شىعىپتى.

"سەمەي گۋبەرنيالىق اعارتۋ ءبولىمى ارقىلى سەمەي گۋبەرنياسىنان تەاترعا ارناپ 8 ادام شاقىرتىلدى. ولار:

1. قاشاۋباي ۇلى امىرە (ءانشى)؛

2. بايزاق ۇلى يسا (اقىن) ؛

3. شانا ۇلى جۇمات (ارتيست)؛

4. مۇڭايتپاس ۇلى قاجىمۇقان (بالۋان)؛

5. قۋانىشباي ۇلى قالىبەك (ارتيست)؛

6. مۇزدىباي ۇلى قۇسايىن (سيرك ويىنىن بىلەدى)؛

7. قۇلسەيىت ۇلى ءزارۋباي (ارتيست)؛

8. ءۋالي قىزى مايرا (ءانشى ايەل)

بۇلاردىڭ جول شىعىنىنا 1500 سوم اقشا جىبەرىلدى، باسقا دا گۋبەرنيادان شاقىرتىلاتىن ارتيستەر دە ەسەپكە الىنىپ جاتىر" (شاكارىم ج. امىرە قاشاۋباي ۇلى، 2006)

بۇل حاباردى امىرە باستاعان توپ قىزىلوردا قالاسىندا ەستىگەن. ويتكەنى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ "كوڭىلدى ساپار" ەسسەسىن وقىپ وتىرساق، امىرە مەن قاجىمۇقان اۋەلدەن ول جاققا اتتانعان سياقتى.

"اقمەشىتتەگى V سەزگە باراتىن دەلەگاتتارى اۋەلى ورىنبورعا جينالىپ، سودان ارناۋلى پويىزبەن اتتانادى. باسقا جاقپەن باراتىن پويىز ول كەزدە قازاقستان ولكەسىندە جوق...

.. . جۇرەر الدىندا بايقاسام، مەن مىنەتىن ۆاگونعا ءتورت قىزىق ادام وتىرعالى جاتىر: قازاقتىڭ اتاقشى ءانشىسى - امىرە قاشاۋبايەۆ، اتاقتى اقىن- يمپروۆيزاتور - يسا بايزاقوۆ، دۇنيەجۇزى چەمپيونى اتاعىن العان سيرك بالۋانى - قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ، قازاقتىڭ مىڭداعان اندەرى مەن كۇيلەرىن جازىپ الىپ، توم- تومداپ جاريالاعان كومپوزيتور - الەكساندر زاتايەۆيچ. بۇلاردىڭ بارىمەن دە مەن جاقسى تانىسپىن. ۆاگونعا كىرسەك: امىرە، يسا، قاجىمۇقان جانە ءبىر دەلەگات ءبىر كۋپە، زاتايەۆيچ پەن ماعان جانە ەكى دەلەگاتقا ءبىر كۋپە قاتار كەلگەن ەكەن" دەپ جازادى ءسابيت مۇقانوۆ (قاجىمۇقان قاعاناتى، تاريحي- دەرەكتى باسىلىم، 2001)

جانە بۇل ۋاقىتتا قوس الىپ قاجىمۇقان مەن امىرە قىزىلوردادا بولعانى جايلى تاعى ءبىر دەرەككوز بار. جازۋشى- جۋرناليست ن. انوۆ كەلەسىدەي جازادى:

 "... ول كەزدە "سوۆەتسكايا ستەپ" رەداكسياسىندا قىزمەت ىستەپ ءجۇرىپ، 1925 -جىلدىڭ دەكابرىندە قىزىلوردا قالاسىندا تۇراتىنمىن. يسا بايزاقوۆ پەن امىرە قاشاۋبايەۆ قوياندىداعى سياقتى، بۇل جولى دا قاپەلىمدە كىرىپ كەلدى. سويتسەم، ولار قاجىمۇقاندى دا وزدەرىمەن بىرگە الا كەلگەن ەكەن" (م. تانەكەيەۆ. قاجىمۇقان، 1964)

ەندى فوتونىڭ تۇسىرىلگەن جەرى جايلى بىرەر ءسوز. الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالانعان اتالمىش فوتوعا تاجىريبەلى فوتوسۋرەتشى بولات وماراليەۆ "بۇل سۋرەت قىزىلوردا ۆوكزالىنا كەلەدى، ءبىز سۋرەتشىلەر وندايدى اجىراتا الامىز" دەپ پىكىر قالدىرىپتى. وسى پايىمعا سەنبەۋگە ەش سەبەپ جوق. ويتكەنى مۋزىكانت مامان ءبىر- ەكى نوتادان مۋزىكانى انىقتاي السا، سۋرەتشى مامان دا ءوزى عانا بايقايتىن دەتالداردان كوپ نارسە كورەدى. جانە بۇل ءسوزدى قۋاتتاۋشى رەتىندە جوعارىدا جازعان ەستەلىكتەر دە جاناما دالەل بولا الادى.

قورىتا كەلگەندە، بۇل فوتو 1925-جىلدىڭ كۇز ايلارىنىڭ سوڭى نەمەسە 1926 -جىلدىڭ قىس ايلارىنىڭ باسىندا تۇسىرىلگەن دەپ ەسەپتەيمىز.

1926 -جىلدىڭ قاڭتار ايىندا تەاتر رەسمي اشىلعاننان كەيىن، رەسپۋبليكا كولەمىندە گاسترولگە اتتانادى. قاجىمۇقان باس كەزىندە عانا قىزىلوردادانىڭ وزىندە تەاتردا ونەر كورسەتىپ، قولداۋ بىلدىرگەنى بولماسا، كەيىن قايتا تسيرككە ورالعان ەكەن. جانە سول ۋاقىتتا وداق كولەمىندەگى چيمپيوناتقا شاقىرىلىپ، دايىندىقتى باستاپ كەتەدى. ال امىرە كەزەكتى ساپارى ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسىنداعى كونتسەرتكە جانە گەرمانياداعى فرانكفۋرت قالاسىنداعى كورمەگە بارىپ قاتىسادى.

قۇرمەتتى وقىرمان، وسى جازبامىزدىڭ ماقساتى اۋەلدە ايتقانىمىزداي سۋرەتتىڭ جايىن انىقتاۋ ەدى. بىزدىڭشە، "قاشان؟ " جانە "قايدا؟ " دەگەن سۇراققا جاۋاپ العاندايمىز. بولاشاقتاعى ءبىر جازارىمىز ء"ۇش دوس" اتانعان قاجىمۇقان، امىرە جانە يسانىڭ اراقاتىناسى مەن دوستىق ازىلدەرى جايلى بولماق.

رۇستەم نۇركەنوۆ

aikyn.kz