امنيستيا: تۇرمەدەن شىققاندارعا قانداي كومەك كورسەتىلەدى

استانا. KAZINFORM - ەلدەگى قىلمىستىق- اتقارۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ ماسەلەسى بۇرىننان ايتىلىپ كەلەدى. سونىڭ ىشىندە سوتتالعانداردى قوعامعا بەيىمدەۋ، ولاردى قايتا تاربيەلەۋگە ارنالعان كەشەندى جوسپار كەرەگىن كوپ ەستيمىز. الدا كونستيتۋتسيانىڭ 30 جىلدىعىنا وراي مىڭداعان ازامات راقىمشىلىققا ىلىگەتىنىن ەسەپكە الساق، اتالعان تاقىرىپ ءالى دە وزەكتى. بيلىك شالىس باسقاندارعا قانداي قولداۋ كورسەتەدى، تۇرمەدەن بوساعان ءۇيسىز جاندارعا كومەك بار ما؟ Kazinform اگەنتتىگىنىڭ اناليتيكالىق شولۋشىسى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەدى.

15 مىڭنان استام ادام ەرتە بوستاندىققا شىعادى
23 ماۋسىمدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ سوتتالعان ادامدارعا راقىمشىلىق جاريالاۋ تۋرالى زاڭعا قول قويدى. قۇجاتقا سايكەس، 15 مىڭنان استام ادامعا راقىمشىلىق جاسالۋى مۇمكىن: ونىڭ ەكى مىڭى بوستاندىققا شىقسا، قالعاندارىنىڭ جازا مەرزىمى قىسقارتىلماق. ازىرشە بەلگىلىسى، راقىمشىلىق جەڭىل جانە ورتاشا اۋىرلىقتاعى قىلمىس جاساعاندارعا قاراستىرىلعان. ونىڭ ىشىندە بالالى ايەلدەر، قارتتار مەن كامەلەتكە تولماعاندارعا باسىمدىق بەرىلەدى دەگەن بولجام بار. سونداي-اق ۇمىتكەردىڭ جازا مەرزىمى 15 جىلدان كوپ بولماۋى كەرەك.

ال سىبايلاس جەمقورلىققا بارعاندار، مەملەكەتتىك قۇپيانى جاريالاعاندار، اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىس جاساعاندارعا مۇنداي مۇمكىندىك جوق. قازىر ق ا ج جۇيەسىندە 40 مىڭنان استام ادام قۇرىقتاۋلى، 92 پايىزى - اۋىر جانە اسا اۋىر قىلمىس جاساعاندار. دەمەك، سوتتالعانداردىڭ 8 پايىزى عانا ەركىندىككە شىعۋ مۇمكىندىگىن پايدالانۋى ىقتيمال.

ەسكەرەتىن جايت، بيلىك راقىمشىلىق جاساۋدى بۇعان دەيىن دە بىرنەشە مارتە قولداندى. مەملەكەتتىڭ ايتۋلى داتالارى قارساڭىندا مىڭداعان ادام بوستاندىققا شىققانىن بىلەمىز. بۇل ءبىر جاعىنان تۇرمەلەردەگى جۇكتەمەنى ازايتىپ، بيۋدجەت سالماعىن جەڭىلدەتۋگە تاپتىرماس ءادىس ەدى. ونىڭ ۇستىنە ايەلدەر، كامەلەت جاسىنا تولماعاندارعا مۇمكىندىك بەرۋدىڭ جولىنا اينالدى

ءماجىلىس دەپۋتاتى ابزال قۇسپاننىڭ سوزىنشە، بۇل جولعى راقىمشىلىققا ىلىگەتىندەردىڭ سانى وزگە لەككە قاراعاندا الدەقايدا كوپ، مەملەكەت تاريحىنداعى اۋقىمدى قادام بولماق.

«ءاربىر ءۇشىنشى، ءتىپتى ودان دا كوپ ادامعا وسى راقىمشىلىق اكتىسى قولدانىلادى. سوڭعى ءتورت راقىمشىلىق تۋرالى ايتايىن. 2006 -جىلى تاۋەلسىزدىك كۇنىنە بايلانىستى 5579 ادامعا امنيستيا جاسالعان. 2012 -جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا وراي - 3702 ادام، 2016 -جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا وراي - 5010 ادام، 2021 -جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلدىعىنا وراي 2470 ادامعا راقىمشىلىق قولدانىلعان ەكەن. ەندى 15 مىڭنىڭ ۇستىندەگى ادامعا قولدانىلعالى وتىر. بۇل جولعى راقىمشىلىق زاڭىنىڭ ەرەكشەلىگى سول - سان جاعىنان بۇدان بۇرىن جاريالانعان راقىمشىلىق زاڭدارىنا قاراعاندا الدەقايدا كوپ ادام سانىن قامتىپ وتىر»، - دەپ اتاپ ءوتتى ماجىلىسمەن.

قازىر امنيستياعا ىلىككەندەردىڭ الدى بوساپ شىعۋدا. ءار وڭىردەگى كورسەتكىش ءارتۇرلى. مىسالى، اقمولا وبلىسىندا - 500، قوستاناي وبلىسىندا - 300، اقتوبە وبلىسىندا - 200، تۇركىستان وبلىسى مەن شىمكەنت قالاسىندا - 675، شىعىس قازاقستان وبلىسىندا - 405، قاراعاندى جانە ۇلىتاۋ وبلىستارىندا - 700 گە جۋىق ادامعا راقىمشىلىق جاسالادى.

سونىمەن قاتار جاۋاپتى مينيسترلىك دەنساۋلىعى ناشار سوتتالعاندار اراسىنداعى ءولىم- ءجىتىم كورسەتكىشىن تومەندەتۋدى ماقسات ەتىپ وتىر. ول ءۇشىن دەرتى اسقىنعان جازاسىن وتەۋشىلەردى تۇرمەدەن بوساتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن اۋرۋلار ءتىزىمىن كەڭەيتپەك.

كەشەندى وزگەرىس بىرنەشە ساتىعا بولىنگەن. الدىمەن مەرزىمىنەن بۇرىن شىعارۋعا ۇسىنىلاتىن سوتتالعاندارعا مەديتسينالىق تەكسەرۋ جۇرگىزۋ ءتارتىبى جاڭارادى. ودان كەيىن تۇرمەدەن شىعارۋعا سەبەپ بولاتىن اۋرۋلار ءتىزىمى قايتا قارالادى. قازىردىڭ وزىندە تىزىمگە سوزىلمالى بۇيرەك اۋرۋلارى، باۋىر تسيرروزىنىڭ كەڭەيتىلگەن تۇرلەرى، اۋىر دارەجەدەگى گورموندارعا تاۋەلدى وكپە اۋرۋلارى ەنگىزىلگەن.

- بۇل وزگەرىستەر اۋىر ناۋقاس سوتتالعانداردىڭ جازادان بوساتۋ ماسەلەسىن قاراۋ ءۇشىن، ياعني ارنايى مەديتسينالىق كوميسسياعا جولداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. دەگەنمەن بۇل سوڭعى سوتتالعان ادامنىڭ اۋرۋلارى تىزبەسىنە سايكەس، جازادان بوساتۋ ماسەلەسىن، بوساتىلۋ تۋرالى سوڭعى شەشىمىن تەك قانا سوت قابىلدايدى، - دەيدى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەديتسينالىق كومەكتى ۇيىمداستىرۋ دەپارتامەنتىنىڭ باس ساراپشىسى ەركىن بورانقۇلوۆ.

قايتا قىلمىسقا باراتىندار كوپ
جالپى جىل سايىن 10 مىڭعا جۋىق ازامات بوستاندىققا شىعادى. بيىلعى راقىمشىلىققا ىلىككەندەردى قوسا الساق، ستاتيستيكا 15 مىڭ ادامعا جەتەعابىل. مۇنداي الەۋمەتتىك توپتى قوعامعا بەيىمدەۋ، پسيحولوگيالىق جانە قارجىلاي قولداۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ونىڭ ۇستىنە ءىستى بولعاندارعا دەگەن كوزقاراس سان قيلى، ەڭبەك نارىعىندا «وزگە الەمنەن» كەلگەندەردى وزەگىنەن تەبەتىن ءۇردىس ءالى تىيىلماي تۇر.

وسىنىڭ سالدارىنان قوعامنان قولداۋ دا، قارجى دا تاپپاعاندار اراسىندا قايتا قىلمىسقا بارعاندار كوپ. كەي دەرەكتە تۇرمەگە توعىتىلعانداردىڭ 33 پايىزى بۇرىن تەمىر تورعا قامالعاندار ەكەن. زاڭگەر ايگۇل ورىنبەك ب ا ق-قا بەرگەن پىكىرىندە مۇنىڭ سەبەبىن بەيىمدەۋ ءىسىنىڭ كەمشىلىگى مەن جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىنەن ىزدەگەن.

«وكىنىشكە قاراي، قايتا قىلمىسقا بارۋ - ءبىزدىڭ ستاتيستيكادا ءجيى كەزدەسەدى. رەسوتسياليزاتسيا جوق، جۇمىس جوق، ستيگما بار. «سوتتالعان» دەگەن تاڭبا پاسپورتتا تۇرماسا دا، قوعامدا تۇر. ال راقىمشىلىقپەن شىققان ادام ەگەر باقىلاۋسىز قالسا، قىلمىسقا قايتىپ ورالادى»، - دەدى مامان.

كەيىنگى جىلدارى ۇكىمەت ولقىلىقتى شەشۋ ءۇشىن كەشەندى قادام جاساۋدا. ارنايى وقۋ كۋرستارىن ۇيىمداستىرۋ، قارجىلاي جاردەماقى تاعايىنداۋ سەكىلدى باستامانى جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە «راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار بوستاندىققا شىققاندارعا الەۋمەتتىك قۇقىقتىق كومەك كورسەتەدى. دەمەك، جازاسىن وتەگەندەر ەركىندىككە شىققان بويدا ءتيىستى كومەكتى الۋعا قۇقىلى، ول ءۇشىن ءوز وڭىرىندەگى «ەڭبەك موبيلدىلىگى ورتالىعىنا» جۇگىنۋ جەتكىلىكتى ەكەن.

- بوستاندىققا شىققان بەتتەن بىزگە كەلىپ، 15 ا ە ك جاردەماقى الۋعا بولادى. سونىمەن قاتار تۇزەتۋ مەكەمەلەرىندە جۇمىس ىستەگەن بولسا، 6 ايعا دەيىن جاردەماقى الۋعا بولادى جانە دە ءبىز ماماندىق بويىنشا جۇمىستار ۇسىنامىز. رەسمي تۇردە جۇمىسقا ورنالاستىرامىز جانە ماماندىعى جوق بولسا، 4 ايلىق كۋرستارعا جولدايمىز، - دەدى «ەڭبەك موبيلدىلىگى ورتالىعىنىڭ» حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارمەن جۇمىس ءبولىمىنىڭ مامانى اقشولپان اسانوۆا.

بۇگىندە جازاسىن وتەگەندەرگە پسيحولوگيالىق- قۇقىقتىق كومەك بەرۋمەن اينالىساتىن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار كوبەيدى. ولار بەيىمدەلۋ، الەۋمەتتەندىرۋ اياسىندا كەڭەس بەرۋمەن اينالىسادى. مۇنىڭ بارلىعى فورمالدى ارەكەت كورىنگەنىمەن، تۇرمەدەن شىققاندارعا پسيحولوگيالىق كومەك اۋاداي قاجەت.

الايدا جازاسىن وتەگەندەر بىردەن قاراۋسىز كەتەدى دەپ ايتۋ ەرتە. مەملەكەت پروباتسيا قىزمەتى ارقىلى بوستاندىققا شىقققانداردى باقىلاپ، قاجەتتى كومەكتى جاساپ باعادى. اتالعان قىزمەتتىڭ ءبىر تارماعى - پوستپەنيتەنتسيارلىق پروباتسيا ءدال وسى قاتارعا قوسۋ مىندەتىن اتقارۋى شارت. ولار نە ىستەرىن، قايدا بارارىن بىلمەگەن جاندارعا الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق جانە پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋمەن اينالىسادى. قۇجاتتارىن قالپىنا كەلتىرىپ، مەديتسينالىق جاردەم الۋىن قامتاماسىز ەتۋگە دە جاردەمشى.

ۋاقىتشا بولۋ ورىندارى ۋاقىتشا شەشىم بە؟
مەملەكەت قارجىلاي، پسيحولوگيالىق كومەكتەن وزگە تۇرعىلىقتى جەرى جوق ادامداردى ارنايى ورتالىقتارعا ورنالاستىرۋعا مىندەتتى. بۇل «راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى» زاڭدا كورسەتىلگەن. وسى ورايدا باسپاناسىز جۇرگەندەرگە ۋاقىتشا بولۋ ورتالىقتارىنان ورىن بەرىلەدى. مۇندا جايلى جاي، تىنىش مەكەن. ماسەلەنى شەشىپ، قيىندىقتى ەڭسەرگەنشە تۇراقتاۋعا ىڭعايلى.

كەيىنگى جىلدارى وسى ماندەس ورتالىقتاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى سەزىلە باستاعان ەدى. راقىمشىلىق تۋرالى حابار تاراعالى «ءۇيسىز قالعاندارعا باسپانانى قايدان تابامىز؟» دەگەن سۇراق ءجيى ەستىلگەن. كوپ وتپەي ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى ۋاقىتشا بولۋ ۇيىمدارىن كوبەيتۋگە قاتىستى بۇيرىق شىعارىپ، ساۋالعا جاۋاپ تابىلعانداي.

وسىلايشا، تۇرمەدەن بوساتىلعان جانە پروباتسيا قىزمەتىندە ەسەپتە تۇرعاندارعا ارنالعان ۋاقىتشا تۇراتىن ۇيىمداردىڭ سانى ارتتى. قۇجاتقا سايكەس، ورتالىقتار حالىق سانى 50 مىڭنان اساتىن ەلدى مەكەندەردە، اۋدانداردا جانە اۋىل وكرۋگتەرىندە قۇرىلماق. ۇيىمداردىڭ قاجەتتىلگىن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار ناقتىلايتىن بولادى.

كونستيتۋتتسيا كۇنى قارساڭىندا بوستاندىققا شىعاتىن ازاماتتاردىڭ تاعدىرى كەيىنگى الەۋمەتتەندىرۋ ىسىنە تاۋەلدى. ماماندار سالاداعى قارجىلاي كومەك پەن جۇمىسپەن قامتۋ شاراسىن جەتىلدىرۋدى ۇسىنۋدا. ونىڭ ۇستىنە جىلدار بويى قوردالانعان ماسەلەنى ايتۋلى داتا قارساڭىندا شەشۋ ماڭىزعا اينالىپ وتىر.

اۆتور

ەرسىن شامشادين