اۋماقتىق قورعانىس اسكەرى قازاقستاندىقتاردى كىمنەن قورعايدى - زاڭ جوباسى
استانا. KAZINFORM - ماجىلىستە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە اۋماقتىق قورعانىس بويىنشا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى زاڭ جوباسى پىسىقتالىپ جاتىر.
ول قۇجات كاسىپكەرلىك كودەكستى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارى تۋرالى، جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ جانە ءوزىن- ءوزى باسقارۋ تۋرالى، توتەنشە جاعدايلار تۋرالى، قورعانىس جانە قارۋلى كۇشتەر تۋرالى، ىشكى ىستەر تۋرالى زاڭدار مەن نورمالاردى اۋماقتىق قورعانىس تۋرالى نەگىزگى زاڭ جوباسىنا سايكەستەندىرۋدى كوزدەيدى. پالاتانىڭ حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، دەپۋتات ەربولات ساۋرىقوۆ Kazinform تىلشىسىنە وسى قۇجات تۋرالى سۇحبات بەردى.
- اۋماقتىق قورعانىس دەگەننىڭ كادىمگى ارميادان ايىرماشىلىعى نە؟ اڭگىمەنى وسىدان باستايىقشى.
- جالپى اۋماقتىق قورعانىس دەگەن بۇكىل الەمدە بار تاجىريبە. قازىر الەمدە، اسىرەسە ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ ءار تۇسىندا ءتۇرلى اسكەري قاقتىعىستار ءجۇرىپ جاتقانىن، كەيبىر ەلدەر اراسىندا سىرتقى ساياساتقا بايلانىستى كۇردەلى ماسەلەلەر ۋشىعىپ جاتقانىن كورىپ وتىرسىزدار. وسىنداي وقيعالار بەلەڭ الىپ تۇرعان كەزەڭدە اۋماقتىق قورعانىستىڭ ماڭىزى وتە زور دەپ ەسەپتەلەدى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ب ا ق- تا ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى سوعىس تۋرالى ءبىر ماسەلە ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. ۋكراينانى وسى كۇنگە دەيىن ساقتاپ تۇرعان نە دەگەندە اۋماقتىق قورعانىس بولىمشەلەرىنىڭ سوڭعى كەزدەگى ۇرىس قيمىلدارىن اتاپ وتۋگە بولادى. جالپى اۋماقتىق قورعانىستى قاراپايىم تىلمەن ايتساق، بەيبىت ۋاقىتتا قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ اسكەري بولىمدەرى مەن بولىمشەلەرى قۇقىعىندا جۇمىس ىستەيتىن، وبلىستىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ تەرريتورياسىنان قۇرىلعان بولىمشەلەر. قازىر ءبىزدىڭ بۇكىل اۋماعىمىزدا 20 عا تارتا اۋماقتىق قورعانىس بولىمشەلەرى ورنالاسقان. بۇل بارلىق وبلىستار مەن استانا، الماتى، شىمكەنت قالالارىندا بار. ياعني، بەيبىت ۋاقىتتا قىسقارتىلعان قۇرامدا جۇمىس ىستەيتىن بريگادالار بار. ال ەلدە توتەنشە نەمەسە سوعىس رەجيمى ەنگىزىلگەن جاعدايدا بۇل بريگادالاردىڭ قۇرامى رەزەرۆتەگى ساندارمەن ۇلعايتىلادى. موبيليزاتسيا دەيدى عوي، جۇمىلدىرۋ كەزىندە اۋماقتىق قورعانىس اسكەرىنە قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ باس شتابى باسشىلىق ەتەدى. مۇنداي كەزدە باس شتابتىڭ اۋماقتىق قورعانىس اسكەرىنىڭ دەپارتامەنتىنە ەرەكشە جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. سوندىقتان اۋماقتىق اسكەردىڭ قازىرگى شتاتتىق رەجيمدە جۇمىس ىستەپ تۇرعان قورعانىس مينيسترلىگىنە تىكەلەي قاراستى اسكەردەن باستى ايىرماشىلىعى وسىندا. ياعني، بۇلار بەيبىت ومىردە وزدەرىنىڭ تاجىريبەلەرىن، پراكتيكالارىن، قورعانىس تاكتيكالارىن، وقۋ- جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ وتىراتىن، تەك ەلگە ءبىر ءقاۋىپ تونگەن كەزدە عانا، ديۆەرسيالىق نەمەسە توتەنشە جاعدايلار ورىن العان كەزدە، بولماسا تەرروريستىك باسقىنشىلار ەلگە ءقاۋىپ توندىرگەن كەزدە وبلىستى، قالالاردى نەگىزگى اسكەر كىرگەنگە دەيىن ۇستاپ تۇراتىن، ءبىرىنشى بولىپ قيمىل جاسايتىن، ەڭ ماڭىزدى نىسانداردى قورعايتىن، قورعانىس وبەكتىلەرى مەن حالىقتى قورعايتىن اسكەريلەردىڭ جيىنتىعىن اۋماقتىق قورعانىس اسكەرى دەپ اتايدى.
اۋماقتىق قورعانىس جوسپارىندا ايقىندالعان اسكەري جانە مەملەكەتتىك ماڭىزى بار وبەكتىلەر بار. سولار مەن وزگە دە نىسانداردى كۇزەتۋگە مىندەتتەلەدى. مەملەكەتتىك شەكارانى كۇزەتۋ، شەكارا قورعانىسىن كۇشەيتۋ وپەراتسيالارىنا قاتىسا الادى. سونداي- اق، تىنىشتىق بۇزىلعاندا، سوعىس بولا قالعان جاعدايدا ەۆاكۋاتسيالاناتىن تۇرعىنداردىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتايدى. سول كەزدە جينالعان جۇكتى نەمەسە العى شەپكە جىبەرىلەتىن جۇكتەردى كۇزەتىپ، تاسىمالداۋعا اتسالىسادى. اۋماقتىق اسكەردىڭ جوسپارى بويىنشا شەپ تە قۇرا الادى. رەسپۋبليكا اۋماعىنا دەسانتتىق، ديۆەرسيالىق بارلاۋ نەمەسە تەرروريستىك توپتار كىرەتىن بولسا، سولارعا قارسى كۇرەسەدى. نەگىزگى اسكەر كەلگەن كەزگە دەيىن مايدان ايماعىندا العاشقى تويتارىس بەرەتىن اسكەر بولۋى كەرەك.
- اۋماقتىق قورعانىس اسكەرى كىمدەردەن جاساقتالادى؟ ونىڭ قۇرامىنداعى ازاماتتار موبيليزاتسيادان باس تارتا الا ما؟ مۇنداي موبيليزاتسيادان كىمدەر اۆتوماتتى تۇردە بوساتىلادى؟
- موبيليزاتسيا بولعان جاعدايدا نەمەسە سوعىس ءقاۋپى تونە قالعان جاعدايدا اۋماقتىق قورعانىس اسكەرى العى شەپتە بولۋ كەرەك. ال ونىڭ قۇرامى جەرگىلىكتى ورىندارداعى ىشكى ىستەر باسقارماسى، توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى دەپارتامەنت، پروكۋراتۋرا سياقتى قۇقىق قورعاۋ مەكەمەلەرىنىڭ، سونداي- اق، اسكەردەن زەينەتكە شىققان، وتستاۆكاعا كەتكەن، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا ۇزاق جىل قىزمەت ەتكەن، وسى سالانى جەتىك بىلەتىن ازاماتتاردان جاساقتالادى. ودان بولەك ەرىكتىلەر بار. ياعني، اسكەرگە بارىپ كەلگەن، قازىر مەملەكەتتىك قىزمەتتە، بيزنەستە، باسقا دا سالادا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ازاماتتار ءوز ەركىمەن اۋماقتىق قورعانىس اسكەرىنە كىرە الادى. سوعىس جاعدايىندا اۋماقتىق قورعانىس اسكەرى قاتارىنا الىنعان ادامنىڭ ەشبىرى موبيليزاتسيادان باس تارتا المايدى. ول ەندى دۇرىس ەمەس. قازاقستاندا تۋىپ وسكەننەن كەيىن سىرتتان جانە ىشتەن ءقاۋىپ تونە قالعا كەز كەلگەن قازاقتىڭ ازاماتى العى شەپتە بولۋعا، ەلىن، جەرىن قورعاۋعا مىندەتتى. باس تارتۋ دەگەن، مەنىڭ ويىمشا، دۇرىس ەمەس. سوعىس جاعدايدا ونداي ەشكىمنىڭ قۇقىعى بولماۋ كەرەك نەگىزى.
- اۋماقتىق قورعانىسقا ەرىكتى رەتىندە كىمدەر تارتىلادى؟ شەتەلدىكتەر ەرىكتى رەتىندە اۋماقتىق قورعانىس اسكەرىنىڭ قۇرامىنا كىرە الا ما؟
- قازاقستان ازاماتتىعى جوق، شەتەلدىكتەردىڭ اۋماقتىق قورعانىس اسكەرىنىڭ قاتارىنا شاقىرىلعانى دۇرىس ەمەس دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى قازاقستان ازاماتتارى موبيليزاتسيا نەمەسە سوعىس جاعدايى كەزەڭىندە اۋماقتىق قورعانىس مىندەتتەرىن اتقارۋعا تارتىلادى. قولدانىستاعى قورعناىس تۋرالى زاڭنىڭ 12-بابىندا قازاقستان ازاماتتارىنىڭ مىندەتتەرى مەن قۇقىعىنا ارنالعان تارماق بار. وسى تارماقتا تەك قانا موبيليزاتسيا كەزىندە نەمەسە سوعىس جاعدايىندا اۋماقتىق قورعانىس ءىس- شارالارىنا تارتىلاتىنداردىڭ نەگىزدەمەسى بەرىلگەن. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى جۇمىلدىرۋ، سوعىس جاعدايى كەزەڭىندە جانە سوعىس ۋاقىتىندا قر اۋماقتىق قورعانىسىن دايىنداۋ مەن جۇرگىزۋ قاعيدالارىندا ايقىندالاتىن تارتىپپەن ءوزىن- ءوزى قورعاۋ قۇرىلىمىنا كىرۋ ارقىلى اۋماقتىق قورعانىس ءىس- شارالارىنا ەرىكتى تۇردە قاتىسۋعا قۇقىلى»، - دەيدى. شەتەلدىك دەگەن ءسوز جوق، بايقاساڭىز. بۇل جەردە ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا تولىق جاۋاپ بار. ەشقانداي شەتەل ازاماتى ءبىزدىڭ اۋماقتىق قورعانىسقا ەرىكتى رەتىندە تارتىلمايدى.
- اۋماقتىق قورعانىس اسكەرىن كىم قانداي كوزدەن قارجىلاندىرادى؟ ەرىكتى جاساقتارعا سوعىس جاعدايىندا عانا ايلىق تولەنە مە؟ ولار قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ قارۋلى كۇشتەرى قۇرامىنداعى اسكەرلەرمەن بىردەي ايلىق الا ما؟
- اۋماقتىق قورعانىستى ماتەريالدىق قامتاماسىز ەتۋ ەكى جاعدايدا ىسكە اسادى. ءبىرى - ورتالىقتان، ەكىنشىسى - جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار. سونداي- اق، مەنشىك نىسانىنا قاراماستان ۇيىمدار دا ۇيىمداستىرا الادى. ياعني، جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن دە، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلادى. اۋماقتىق قورعانىس اسكەرىنىڭ مىندەتىن، ماقساتىن، ماتەريالدىق قامتاماسىز ەتىلۋىن ناقتىلايتىن زاڭ ماجىلىستە جاتىر. ايلىق تولەۋ، ونىڭ مولشەرى سياقتى ماسەلەلەر سول جەردە ناقتىلانادى.
اۋماقتىق قورعانىس زاڭى قازىر ق ر قورعانىس تۋرالى زاڭنىڭ ىشىندەگى ءبىر پۋنكت رەتىندە عانا كۇشىنە ەنگەن. سوندىقتان اۋماقتىق قورعانىسپەن بايلانىستى بولەك زاڭ دايىندالدى. ول قازىر ماجىلىستە. وسى زاڭ وزگەرتىلىپ، تولىقتىرىلىپ سەنات ارقىلى جارلىققا كەتەدى. قازىر زاڭعا كوپتەگەن تولىقتىرۋلار مەن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلىپ جاتىر. قورعانىس مينيسترلىگى ءوز جوباسىن ۇسىندى. دەپۋتاتتار مەن ساراپشىلار سونى جەتىلدىرەتىن ۇسىنىستار بەرىپ جاتىر. وسى ۇسىنىستاردىڭ نەگىزىندە قورعانىس مينيسترلىگى ۇسىنعان زاڭ جوباسى 50 نەمەسە 30 پايىز وزگەرۋى مۇمكىن. دەمەك، بۇل ساۋالىڭىزدىڭ ايلىقپەن بايلانىستى تۇسىنا ءقازىر جاۋاپ بەرۋگە ەرتە.
جاڭاعى ايتقان جالعىز تارماقتا اۋماقتىق اسكەردىڭ بولىمىنە ساتىپ الىناتىن مۇلىكتى، قارۋ- جاراقتى ساقتايتىن قويما، ءۇي- جاي بولماعان جاعدايدا جەرگىلىكتى اكىمدىك ۇيىمداستىرۋ كەرەك. قىزمەتتىك عيماراتتى دا، قاجەتتى قۇرىلىستى دا جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر قولىندا بار قوردىڭ نەمەسە كۇردەلى قۇرىلىستاردىڭ ەسەبىنەن ۇسىنۋعا مىندەتتى.
- اۋماقتىق قورعانىس اسكەرى كىمنىڭ پارمەنىنە باعىنادى؟ اسكەري اتاقتار يەرارحياسى (قاتارداعى جاۋىنگەردەن باستاپ ارميا گەنەرالىنا دەيىن) قارۋلى كۇشتەردەگى يەرارحيالارمەن بىردەي بولا ما؟
- اۋماقتىق قورعانىس سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان قورعانىس مينيسترلىگى ەكەنى زاڭدا ناقتى جازىلعان.
- اۋماقتىق قورعانىس تۋرالى زاڭدى ىسكە اسىرۋ سالا بيۋدجەتىنە قوسىمشا قانشا اقشا ءبولۋدى قاجەت ەتەدى؟
- بۇل سۇراققا ەشكىم ناقتى جاۋاپ بەرە المايدى. ويتكەنى ءماجىلىس تە جاتقان زاڭدى اياعىنا دەيىن پىسىقتاپ، سەناتتان ءارى پرەزيدەنت جارلىعىنا دەيىن جەتكىزۋ قاجەت. وسى پىسىقتاۋ كەزىندە قارجى تالاپ ەتەتىن ۇسىنىستار ەنسە، ۇكىمەت قورىتىندى بەرۋ كەرەك بولادى. ۇكىمەتتىڭ قورىتىندىسىنان كەيىن عانا بۇل ماسەلە انىق بولادى. قوسىمشا قارجى بولىنەتىنى انىق. ويتكەنى ءقازىر جەرگىلىكتى ورىندارداعى اۋماقتىق قورعانىس وتە ءالسىز. ماجىلىستەگى زاڭ كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن وسى زاڭنىڭ تالاپتارىن ورىنداۋ ءۇشىن بارلىق وبلىستاردان، استانا، الماتى شىمكەنت قالالارىنان قورعانىس اسكەرى قۇرىلادى. وسىدان كەيىن ولاردى قارجىلاندىرۋ جۇيەسى ايقىندالادى. ول اسكەردىڭ جاتتىعۋ جۇمىستارىنا؛ ساقتاۋ، ۇستاۋ، بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ، ازىق- تۇلىگى مەن، ءدارى- دارمەگىن، قارۋ- جاراعى مەن قۇرال- جابدىقتارىن ساقتايتىن قويما ۇيىمداستىرۋعا قوسىمشا قارجى كەرەك بولادى. مەنىڭ ويىمشا، زاڭ كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن 2024-2026 -جىلدارعا ارنالعان بيۋدجەتتى قايتادان قاراۋ كەرەك بولادى.
- زاڭدى ىسكە اسىرۋ وڭىرلەردە قوسىمشا اسكەري بولىمدەردى، گارنيزونداردى، قوسىمشا شتات سانىن قالىپتاستىرۋدى قاجەت ەتە مە؟ قاجەت ەتسە، قازىرگى جەكە قۇرامعا قوسىمشا قانشا اسكەر پايدا بولادى؟
- بۇگىندە ءبىزدىڭ اسكەردىڭ نەگىزگى قۇرامى 35 مىڭنىڭ توڭىرەگىندە دەپ ايتىلادى. ونىڭ سىرتىندا سوڭعى كەزدە اسكەرگە الۋ بەلسەندى ءجۇرىپ جاتىر. جاستاردىڭ اراسىنان اسكەرگە سۇراناتىن ەرىكتىلەر دە كوبەيىپ كەلەدى. اسكەرىمىزدىڭ ماتەريالدىق- تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋعا وتە قوماقتى قاراجات بولىنە باستادى. اسكەر قاتارىندا ءجۇرىپ ءوزىن جاقسى كورسەتكەن بالالارعا جوعارى وقۋ گرانتىن تاعايىنداۋ ماسەلەسى قاراستىرىلىپ وتىر. ونىڭ ءبارى اسكەرگە بارۋعا دەگەن قۇلشىنىستى ايتارلىقتاي كۇشەيتتى.
اۋماقتىق قورعانىس تۋرالى زاڭ كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن قوسىمشا شتات سانى اشۋدى قاجەت ەتۋى مۇمكىن. ويتكەنى ءاربىر وبلىستىڭ كولەمىندە اۋماقتىق اسكەردى باسقاراتىن وبلىس نەمەسە قالا اكىمىنىڭ جەكە ورىنباسارى بولۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. توتەنشە جاعدايلار، ىشكى ىستەر دەپارتامەنتتەرىندە، جالپى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەندەر، قارۋلى كۇشتەر قاتارىندا بولعان، زەينەتتەگى، وتستاۆكاعا شىققان اسكەريلەر بار. اۋماقتىق اسكەر وسىلاردىڭ باسىن قوسىپ قۇرىلاتىنىن ايتتىم. وسىلاردىڭ نەگىزىنەن شتات سانى ءوسۋى مۇمكىن. ءبىراق ول اسكەر قارۋلى كۇشتەردىڭ جەكە قۇرامى سياقتى كۇندىز- ءتۇنى جۇمىستا بولمايدى. ولارعا ارناپ اسكەري گارنيزوندار، ۇلكەن- ۇلكەن قورعانىس نىساندارى قاپتاپ سالىنبايدى. ولاي ىستەۋدىڭ قاجەتى دە جوق. تىنىش زاماندا كۇندەلىكتى جاتتىعۋمەن، ماتەريالدىق رەزەرۆتى نىعايتۋمەن جانە ەرىكتىلەردى اۋماقتىق اسكەر قاتارىنا شاقىرىپ، بىلىكتىلىگىن كوتەرۋمەن عانا شەكتەلەدى. سوندىقتان سونشالىقتى ۇلكەن شتات قوسىلىپ، مىڭداعان اسكەر، جۇزدەگەن گارنيزون پايدا بولمايدى.
- اۋماقتىق قورعانىس تۋرالى زاڭ جوباسىندا وبەكتىلەردى كۇزەتۋ دەگەن تىركەس وتە كوپ كەزدەسەدى. بۇل قاڭتار وقيعاسى سياقتى جاعدايلار قايتالانسا، ەل ىشىندەگى تىنىشتىقتى قامتاماسىز ەتۋگە قارۋلى كۇشتەردىڭ جەكە قۇرامى ەمەس، اۋماقتىق قورعانىس بولىمشەلەرى تارتىلادى دەگەن ءسوز ەمەس پە؟
- ەلدىڭ ىشكى تىنىشتىعى قاي ۋاقىتتا بۇزىلادى؟ تەررورلىق شابۋىل بولعان جاعدايدا.. . باسقا ءبىر ەل ءبىزدىڭ ەلدە توڭكەرىس جاساۋ ءۇشىن نەمەسە سوعىس شىعارۋ ءۇشىن ماڭىزدى نىساندارعا شابۋىل ۇيىمداستىرۋى مۇمكىن. ونداي نىساندارعا قاراپايىم حالىق ەشقاشان شابۋىل جاسامايدى. ويتكەنى ول نىساندار سول قاراپايىم حالىقتى قورعاۋعا، تىنىشتىعىن ساقتاۋعا ارنالعان. ياعني، ونداي نىساندارعا مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋعا، مەملەكەتتى باسىپ الۋعا، بولماسا ارنايى سوعىس اشۋ ءۇشىن جيناقتالعان سىرتقى كۇشتەر مەن ولاردىڭ ىشپەن بايلانىسقان ارەكەتى ءقاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ اسكەر كوبىنە نەگىزگى قالالاردان الىستا، جاسىرىن ورنالاسقان. سولار جەتكەنشە العاشقى قورعانىستى وسى اۋماقتىق قورعانىس اسكەرى قامتاماسىز ەتەدى. ياعني، نەگىزگى مىندەتى - سوعىس ءقاۋپى تۋىنداعان جاعدايدا نەگىزگى اسكەر جەتكەنشە ماڭىزدى نىسانداردى كۇزەتىپ ۇستاپ تۇرۋ، حالىقتى قورعاۋ.
- پرەزيدەنت اۋماقتىق قورعانىس اسكەرىن جۇمىلدىرۋ پارمەنىنە قانداي جاعدايلاردا باستاماشىلىق ەتە الادى؟ تەك سىرتتان اگرەسسيا بولعان كەزدە مە، الدە ىشكى دۇربەلەڭ كەزدەرىندە دە موبيليزاتسيا جاريالاي الا ما؟
- ىشكى دۇربەلەڭنىڭ ءوزى بەلگىلى ءبىر ساياسي ماسەلەلەرگە بايلانىستى بولادى. مىسالى، سىرتتان ەشقانداي اگرەسسيا بولماي، تەك ىشتەگى حالىق كوتەرىلەتىن بولسا، ەرەۋىلدىڭ ماقساتى مەن سەبەبى، ۇيىمداستىرۋشىلارى ايقىندالادى. ولاردىڭ ۇستانىمدارىن جاساپ وتىرعان سىرتقى كۇش پە، الدە ىشكى كۇش پە؟ ىشتەگى كۇشتى جاسىرىن تۇردە قوزعاپ وتىرعان سىرتقى كۇشتەر بولۋى مۇمكىن. وسىنىڭ ءبارى انىقتالادى. سودان كەيىن بارىپ قانا اۋماقتىق قورعانىس اسكەرىن قولدانۋ تۋرالى پارمەن جاسالادى. سوندىقتان بۇل جەردە سىرتقى ديۆەرسيالىق كۇش پەن ىشكى دۇربەلەڭ دەپ ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق. مىسالى، جامبىل وبلىسىنىڭ حالقىنا، قاراپايىم تۇرعىندارىنا، ماڭىزدى وبەكتىلەرىنە ىشتەگى حالىق شابۋىل جاساسا، اۋماقتىق قورعانىس اسكەرى مىندەتتى تۇردە ىسكە قوسىلۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. بۇل مەنىڭ جەكە پىكىرىم. ويتكەنى مەملەكەتتىك جانە اسكەر ماڭىزى بار نىساندار ءبارى حالىقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن جاساقتالعان. ەگەر وعان ىشتەن دە، سىرتتان ءقاۋىپ تونە قالعان جاعدايدا اۋماقتى قورعانىس اسكەرى قورعانىس شارالارىن جاساۋعا مىندەتتى دەپ ەسەپتەيمىن.
- اۋماقتىق قورعانىس ساربازى اسكەري ءىس- قيمىل نەمەسە وقۋ- جاتتىعۋ جيىنى كەزىندە جاراقاتتانسا، قايتىس بولسا، قارۋلى كۇشتەردىڭ جەكە قۇرامىنا كوزدەلگەن وتەماقىلار مەن كومەكتىڭ ءبارىن الا ما؟
- بۇل سۇراققا ناقتى جاۋاپ بەرە المايمىن. قازىرگى وتەماقىلار قارۋلى كۇشتەر قاتارىندا قىزمەت بابىمەن نەمەسە كەلىسىمشارت نەگىزىندە جۇرگەن، اسكەري مىندەتى اتقارىپ جاتقان ادامدارعا ارنالعان. ال اۋماقتىق قورعانىس تۋرالى زاڭ ءالى تالقىلانىپ جاتىر. قازىرگى قولدانىستاعى زاڭدا ونداي ماسەلە جوق.
- اۋماقتىق قورعانىس اسكەرىن جەكەلەگەن اكىمدەر ءوز ماقساتىنا، ديۆەرسيالىق نەمەسە سەپاراتيستىك ماقساتقا پايدالانىپ كەتپەيتىنىنە قانداي كەپىلدىك بار؟
- وعان ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى دەپ ويلايمىن. وبلىستىڭ جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ اكىمى پرەزيدەنت قاۋلىسىمەن بەكىتىلەدى. ياعني، ول ازاماتتار الدىن الا تەكسەرۋدەن وتەدى. ول ازاماتتاردىڭ قىزمەت جولىنداعى بارلىق كەزەڭدەرى تالقىلانادى. ۇسىنىس بەرگەن كەزدە باستان- اياق تۇگەل تەكسەرەدى دەپ ايتۋعا بولادى. وسىعان سۇيەنىپ، اۋماقتىق اسكەردى جەكە ادامدار ءوز مۇددەسىنە پايدالانىپ كەتە المايدى دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىم. ويتكەنى بەلگىلى ءبىر ايماقتا سوعىس جاعدايى تۋىنداعان كەزدە ونداعى نەگىزگى كومەندانت بولىپ اۋماقتىق قورعانىس باس شتابىنىڭ باسشىسى تاعايىندالادى. ياعني، وبلىستىڭ، قالانىڭ اكىمى نەمەسە ورىنباسارى بولۋى مۇمكىن. ونىڭ ءوزى، مىندەتتى تۇردە قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ كەلىسىمىمەن جاسالاتىن دۇنيە. سوندىقتان بۇلاي قاۋىپتەنۋدىڭ رەتى جوق.
- جەكە مەنشىكتىڭ مۇلىگى مەن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ بازاسىنداعى كەز كەلگەن اكتيۆتى اۋماقتىق قورعانىس ماقساتىنا پايدالانۋعا رۇقسات ەتىلە مە؟ بەرۋدەن باس تارتقان اكتيۆ يەسى قانداي جازاعا تارتىلادى؟
- جەكە ازاماتتىڭ مۇلكىن بولماسا مەملەكەتتىڭ بالانسىنداعى كەز كەلگەن زاتتى جۇمىلدىرۋ كەزىندە اۋماقتىق اسكەر مەن قارۋلى كۇشتەر پايدالانۋعا تولىق حاقىلى. موبيليزاتسيا كەزىندە، سوعىس جاعدايىندا اۋماقتىق قورعانىستىڭ مۇقتاجىنا قاجەت بولعان جەر ۋچاسكەلەرىن، عيماراتتارىن، قۇرىلىس جايلارىن، كولىك قۇرالدارىن، باسقا دا مەنشىكتەگى مۇلىكتەردى كەز كەلگەن قازاقستان ازاماتى بەرۋگە مىندەتتى. ال بەرمەسە، مىندەتتى تۇردە جاۋاپقا تارتىلادى. قانداي جاۋاپقا تارتىلاتىنى زاڭ تالقىلانىپ بىتكەندە عانا بەلگىلى بولادى.
- اۋماقتىق قورعانىس اسكەرى بۇكىل وبلىستاردا، ءار اۋداندا قۇرىلا ما؟ الدە شەكاراداعى وبلىستاردىڭ اۋداندارىندا قۇرىلا ما؟
- مەنىڭ ويىمشا، ءار اۋداندا قۇرىلمايدى. نەگىزىنەن وبلىس ورتالىقتارى مەن استانا، الماتى، شىمكەنت قالالارىندا بولادى. ال ەرىكتىلەر رەتىندە، اسكەري قۇرالىمنىڭ مۇشەلەرى رەتىندە ادامدار اۋدانداردان دا شاقىرتىلادى، الىنادى. ءار اۋداندا گارنيزونىن، شتابىن، قويماسىن ۇستاۋ مىندەتتى ەمەس دەپ ويلايمىن. ال وبلىس شەكارالىق ايماقتا بولسا، بەلگىلى ءبىر اۋدانداردا موبيليزاتسيالىق قويمالار مەن جاساقتار جاساقتالۋى مۇمكىن. مەنىڭ جەكە پىكىرىمشە، 20 وڭىردە اۋماقتىق قورعانىس شتابى قۇرىلادى. ال اۋدانداردا وكىلدىكتەرى نەمەسە فيليالى سياقتى قۇرالىمدار بولۋ كەرەك شىعار دەپ ويلايمىن.
- ەلىمىزدە سولتۇستىك وڭىرلىك قولباسشىلىعى جوق ەكەنىن ساراپشىلار كوپ سىنايدى. اۋماقتىق قورعانىس زاڭى وسى كەمشىلىكتىڭ ورنىن تولتىرادى الادى دەپ ويلايسىز با؟
- ارينە، ول تولتىرا المايدى. سولتۇستىك وڭىرلىك قولباسشىلىقتى اشۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى جاقىندا قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندە بولىپ قايتتىم. ءقازىر سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ وزىندە عانا 15 كە جۋىق شەكارالىق زاستاۆا سالىنىپ جاتىر. كەيبىرىنىڭ جۇمىسى اياقتالىپ قالدى. قوستاناي، پاۆلودار، شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا دا وسىنداي اسكەري زاستاۆالاردىڭ ينفراقۇرىلىمى، بازالارى تۇگەل جاساقتالىپ بىتكەننەن كەيىن سولتۇستىك وڭىرلىك قولباسشىلىعىن قۇرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ال اۋماقتىق قورعانىس وڭىرلىك قولباسشىلىقتىڭ ورنىن تولتىرا المايدى.
- نەگە بۇگىنگە دەيىن سولتۇستىك وڭىرلىك قولباسشىلىعىن قۇرماي وتىرمىز دەپ ويلايسىز؟ قازىرگىدەي گەوساياسات قۇبىلىپ تۇرعان زاماندا ەلدىڭ ءبىر بولىگىندە وڭىرلىك قولباسشىلىقتىڭ بولماۋى ءقاۋىپتى جاي دەپ ەسەپتەمەيسىز بە؟
- رەسەي مەملەكەتىمەن تىعىز دوستىق قارىم- قاتىناستا وتىرمىز. 70 جىل بويى ارامىزدا شەكارا بولعان جوق. وڭتۇستىك وڭىرلىك قولباسشىلىقتاردى نەگە تەز ارادا قۇردىق؟ ويتكەنى ءبىزدىڭ شەكارامىز بىرنەشە وڭىردە قىتايمەن، وزبەكستانمەن، قىرعىزستانمەن شەكتەسكەن. ول مەملەكەتتەردىڭ ار جاعىندا اۋعانستان، قىتاي، پاكىستان سياقتى مەملەكەتتەر تۇر. ولاردان سوعىس قاۋپى بولماسا دا ەسىرتكى ترافيگى، اۋعانستان، پاكىستان اۋماعىنداعى تىنىمسىزدىق، ۇدەرە قاشقان بوسقىندار وڭتۇستىك وڭىرلەرگە قاۋىپ بار ەكەنىن كورسەتكەن.
ال سولتۇستىكتەگى كورشىمەن ءالى دوستىق قارىم- قاتىناستامىز. ونىڭ ار جاعىندا وڭتۇستىكتەگىدەي بوگدە ءقاۋىپتى ايماقتار جوق. دەگەنمەن ەلدىڭ تۇتاستىعى ءۇشىن سولتۇستىك وڭىرلىك قولباسشىلىعى قۇرىلۋ كەرەك.
- سۇحباتقا ۋاقىت بولگەنىڭىزگە راقمەت!
اۆتور
ەسىمجان ناقتىباي
