پاۆلوداردان تابىلعان ەجەلگى گيپپاريون جىلقىسى
پاۆلودار. KAZINFORM - جەر بەتىندەگى جىلقى اتاۋلىنىڭ العاشقى اتاسى - ەوگيپپۋس دەپ اتالعان. جانۋار وسىدان 50-60 ميلليون جىل بۇرىن پايدا بولىپتى. بيىكتىگى مىسىقتاي عانا، نەبارى 30-35 س م، ال سالماعى 5 ك گ تارتقان. ەوگيپپۋستان ءتۇرلى تۇياقتى جانۋارلار تارادى.
عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە، 25 ميلليون جىل بۇرىن عالامشارىمىزداعى كليمات وزگەرىپ، ورماندار مەن بۇتالى القاپتار، شالعىندار قۇرعاقشىلىققا ۇشىراپ، جەر بەتى كەبە باستاعان. وسى وزگەرىستەن سوڭ تاۋلى- تاستى دالالار قالىپتاسىپ، تۇرقى قازىرگى جىلقىعا ۇقساس جىلقىنىڭ اتاتەگى قالىپتاسا باستايدى.
جۇمساق ايىر تۇياقتارى قاتتى تۇياققا اينالىپ، ەندى سەكىرىپ، جىلدام جۇرۋىنە جاعداي تۋىپتى. ارادا 13 ميلليون جىل وتكەن سوڭ ەوگيپپۋستان دەنە تۇرقى كيىكتەي، ءار اياعىندا ءۇش ايىر تۇياعى بار، جىلدام شابا الاتىن گيپپاريون دەگەن جانۋار پايدا بولعان دەسەدى.
پاۆلودارداعى «قازقوناق» تابيعي ەسكەرتكىشى - ەجەلگى زاماندا ءومىر سۇرگەن جانۋارلاردىڭ قاڭقاسى ساقتالىپ قالعان عاجايىپ جەر. ەرتىس وزەنىنىڭ جارلاۋىت تۇسىندا ورنالاسقان ەسكەرتكىشتەن 1928 -جىلى پالەونتولوگتار 5-7 ميلليون جىل بۇرىن ءومىر سۇرگەن ءتۇرلى جانۋارلاردىڭ سۇيەكتەرىن تاپقان.
ونى جيناعاندا ەكى ۆاگون شىققان ەكەن. كەيىن ول ماسكەۋگە جونەلتىلىپ زەرتتەلەدى. وسى قاڭقالاردىڭ اراسىندا گيپپاريون جىلقىسى دا بار.
پوتانين اتىنداعى وبلىستىق تاريحي- ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ ءبولىم جەتەكشىسى نادەجدا مايبانىڭ سوزىنشە، گيپپاريوننىڭ بويى الاسا، ءار اياعىندا ءۇش تۇياعى بولعان. ءشوپ قورەكتى جانۋار شاپقاندا كوبىنە الدىڭعى ۇلكەن تۇياقتارىنا كۇش سالىپ، باياۋ جۇرگەندە ۇشەۋىنە دە سۇيەنگەن.
بۇل ولكەدە ەجەلدە وسىمدىكتەردىڭ مول قورى بولعانى بايقالادى. گيپپاريوندار ۇيىرىمەن ءجۇرىپ، سولتۇستىك امەريكادان ەۋروپاعا، ودان سوڭ ازيا اۋماعىنا تاراعان دەپ بولجانادى.
ۋاقىت وتە كەلە وسى گيپپاريوندار قازىرگى جىلقى تۇرپاتىنا كەلە باستايدى. قازاق جىلقىسى دا - سونىڭ ۇرپاعى. دەرەكتەردە العاشقى بولىپ بوتاي مادەنيەتى - ەنەوليت داۋىرىندە قولعا ۇيرەتىلگەن دەپ كورسەتىلەدى. 10 مىڭ جىل بۇرىن قازىرگى قازاقستان جەرىن مەكەن قىلعان.
ارحەولوگ ۆ. زايبەرتتىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، سول كەزدەگى بوتاي تۇرعىندارى بيەنىڭ سۇتىنەن قىمىز دايىنداعان. وعان شامامەن 5 مىڭ جىلداي ۋاقىت ءوتتى. قازىرگى قازاق جىلقىلارىندا ەرتەدەگى بوتاي جىلقىلارىنىڭ 2,7 پايىز قانى بار. قازاق جىلقىلارىنىڭ تۇقىمىن قالىپتاستىرۋ سول داۋىردە باستالىپ، مىڭداعان جىلدار بويى جالعاسىپ كەلەدى.
نەگىزى كەزىندە كەڭەس عالىمدارى «قازقوناق» ەسكەرتكىشىنەن 200 گيپپاريوننىڭ قاڭقاسىن جيناپ اكەتكەن دەسەدى. ودان بولەك، 60 ءتۇرلى ەجەلگى جانۋارلاردىڭ، سونىڭ ىشىندە 20 الىپ بۇعىنىڭ، 40 كەرىكتىڭ، 130 ءمۇيىزتۇمسىقتىڭ سۇيەكتەرىن العان. وكىنىشكە قاراي، بۇل ارحەولوگيالىق ولجالار كەيىن قازاقستانعا قايتارىلماعان.
بۇگىندە «قازقوناق» الەمدە تەڭدەسى جوق 20 تابيعي ەسكەرتكىشتىڭ قاتارىنا ەنەدى. ال ءدال مۇنداي ەرەكشە ورىن پاۆلوداردا جانە گرەك ەلىنىڭ استاناسى - افينا شاھارىندا بار.
ەسكە سالا كەتەيىك، پاۆلودار وبلىسىندا جىلقىنىڭ جاڭا ءتيپى ءوسىرىلىپ جاتىر.
اۆتور
مۇرات اياعان
