التايدىڭ مۇزبالاعى قايتا قونباس نەمەسە قاليحان ىسقاقپەن قوشتاسۋلار

استانا. قازاقپارات - 2014-جىلى 80 جاسقا قاراعان شاعىندا اسا كورنەكتى جازۋشى-دراماتۋرگ، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى قاليحان ىسقاق دۇنيە سالدى.

قاليحان ىسقاق 1935 - جىلى 14 - ناۋرىزدا شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى كاتونقاراعاي اۋدانىنىڭ توپقايىڭ اۋىلىندا تۋعان. قاز م ۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن، ماسكەۋدەگى رەجيسسەرلەر مەن سەناريستەردىڭ جوعارى كۋرسىن بىتىرگەن.

قالامگەردىڭ «دوس حيكاياسى»، «مەنىڭ اعالارىم»، «بۇقتىرما سارىنى»، «كۇرەڭسە»، «قوڭىر كۇز ەدى» پوۆەستەر جيناقتارى، «تۇيىق»، «قارا ورمان»، «اقسۋ - جەر جانناتى» روماندارى، «جارىق دۇنيە»، «قازاقتار» پەسالار جيناعى وقىرمانداردان ءوز باعاسىن العان تولىمدى تۋىندىلار. 

 قالامگەر كەزىندە بۇكىل وداقتىق ەكرانعا شىققان «ۇشى- قيىرسىز جول»، «سارشاتامىز»، «وحران باستىعى» سەكىلدى بىرنەشە تولىق مەتراجدى فيلمدەردىڭ سەناريىن جازعان. شىعارمالارى وزبەك، قىرعىز، تاجىك، تاتار، باشقۇرت، چەشەن، ورىس، ۋكراين، سلوۆاك، بولگار تىلدەرىندە جارىق كورگەن. اۋدارما سالاسىندا ل. ن. تولستويدىڭ، ا. پ. چەحوۆتىڭ، ي. س. تۋرگەنيەۆتىڭ، ا. ي. كۋپريننىڭ، ي. ا. بۋنيننىڭ شىعارمالارىن توگىلتە ءتارجىمالادى. نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى بولعان جەتى دراماتۋرگتىڭ پەسالارىن قازاق تىلىندە سويلەتتى.

ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا «كەلمەس كۇندەر ەلەسى» اتتى كولەمدى عۇمىرنامالىق ەسسەسىن جازىپ، جارىققا شىعاردى. قاليحان ىسقاق - قازاقتىڭ ءسوز ونەرىن قۇنارلى تىلىمەن بيىك بەلەسكە شىعارىپ، پروزاعا كەڭ تىنىس اكەلگەن قالامگەر. كورنەكتى جازۋشىنىڭ شىعارمالارى ادەبيەتىمىزدىڭ باعا جەتپەس بايلىعى، اسىل قازىناسى. قاسيەتتى التايدىڭ قايسار مىنەزدى، ءور رۋحتى ۇلىنىڭ، ۇلتىمىزدىڭ ابىز قارياسىنىڭ، حاس تالانتتىڭ جارقىن بەينەسى حالقىمىزدىڭ جۇرەگىندە ءاردايىم ساقتالادى.

التىننىڭ قولدا باردا قادىرى جوق

ۇلكەن تۇلعالاردىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى - مەنمۇندالاپ كەۋدەسىن سوعىپ جۇرمەيدى. جازۋشى نەعۇرلىم ءالسىز بولسا، ول كەۋدە سوعۋعا دايىن تۇرادى. ءتىپتى مەنەن باسقا كىمىڭ بار دەپ كوكيتىندەر دە از ەمەس. مەنىڭ قاليحانىم وسىنىڭ ءبىرىنشى توبىنا جاتاتىن ەدى. ونىڭ تۇڭعىش تىرناقالدى شىعارماسى «قوڭىر كۇز ەدى» دەپ اتالاتىن ەدى عوي. سول قوڭىر كۇز دەگەننىڭ ءوزى قازاقتىڭ ۇعىمىندا قوڭىر، كىشىپەيىلدىلىكتى بىلدىرەتىن ۇعىم. ءبىز ادەبيەتكە ءبىر توپ جاس جازۋشى بولىپ، الپىسىنشى جىلداردىڭ ورتا كەزىندە كەلدىك. ەگەر سيفر سانىمەن ايتساق 30-40 جاستار ەدىك، ارامىزدا ءبىر-ەكى قىز بالا دا بولدى. ۋاقىتتىڭ ءوزى ەكشەپ، ەلەكتەن وتكىزدى. سانىمىز، ارينە، قىسقارا بەردى. بىرەۋلەر ومىردەن ءوتىپ كەتتى، بىرەۋلەر باسقا ءبىر جاعدايلارمەن ءومىردىڭ كولەڭكەلى جاعىنا كەتتى.

سودان ون-ون بەس بولدىق، سودان جەتى-سەگىز بولدىق. مەن بۇلارادا ولاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ جاتپاي-اق قويايىن. وسى شوعىرلانىپ كەلگەن توپتىڭ كوشباسىندا قاليحان بولعان ەدى. ونىڭ الگى ايتقان «قوڭىر كۇزى» ءبىزدىڭ ءارقايسىمىزدىڭ كوڭىل تۇكپىرىندە جاتقان قوڭىرلىقتى بىلدىرەتىن ەدى.

قاليحان التاي تاۋىنان كەلدى، باسقالارىمىز قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن، باتىسىنان- شىعىسىنان، وڭتۇستىگىنەن، سولتۇستىگىنەن كەلدىك. ءبىر عاجابى، بىزدە ديالەكت نارەشيە بولعان ەمەس. ءبارىمىز دە تازا قازاق ءتىلىن ارقالاپ كەلدىك. قاليحاننىڭ العاشقى شىعارماسىنا سىن ماقالا جازىپ، باتا بەرگەن زەينوللا قابدولوۆ اعامىز ەدى. ءارقايسىمىز دا سول كەزدەگى اعالارىمىزدان باتا الىپ جۇردىك. بارىمىزگە دە سول اعالارىمىزدان باتا بۇيىردى.

قاليحاندى ءور التايدىڭ جىرشىسى دەپ اتاۋعا بولادى. التايىم دەپ كەلىپ، التايىم دەپ، التايداي اسقاقتاپ ءوتتى جارىقتىعىم! جانى ءجانناتتا بولعاي!

اكىم تارازي.

ءبىر بيىگىمىز تاعى قۇلادى-اۋ!

سۇمدىق ءبىر اپات بولماسا تاۋ بيىگى قۇلاۋشى ما ەدى؟! قۇلامايدى. ماڭگىلىك مەكەنگە ەرتە اتتانعان اعاسى بالامەر ساحاريەۆتى، ءىنىسى ورالحان بوكەيدى جالعىزسىراتپايىن دەگەندەي، قالامى قارىمدى، ويى الىمدى قايران قالەكەم، قاليحان ىسقاقتىڭ التايىنا ورالماس بولىپ ءبىرجولا اتتانىسى ماعان سولاي، التايدىڭ ءبىر بيىگى قۇلاعانداي كورىندى. بالكىم، ءبىزدىڭ جان دۇنيەمىزدەگى اعا تۇتقان اسقارىمىزدىڭ قۇلاعانى سولاي كورىنگەن شىعار.

سوناۋ وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى ادەبيەتىمىزدىڭ ايدىنىنا كەلگەن اسا دارىندى ءبىر شوعىردىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن، وزدەرى «بەس تاپال» دەپ ازىلدەيتىن دوستاردىڭ - رامازان توقتاروۆ، سايىن مۇراتبەكوۆ، قالاعاڭ سىندى ءبىرتۋارلارىنان كوز جازىپ قالىپپىز. بۇل - تاپالدار ەمەس، قازاق ادەبيەتى عانا ەمەس، قازاق رۋحاني الەمىنىڭ زورلارى، بيىكتەرى ەدى. كەشەگى الىپتاردى الماستىرۋ ءۇشىن، سولار شىققان اسۋلاردى الماستىرۋ ءۇشىن كەلگەندەي كورىنەتىن.

«قاڭتاردىڭ قىسقا كۇنى قىرقاعا يەك ارتىپ، قۇلاقتانىپ ءبىراز تۇردى دا قۇلاي سالدى. ون شاقتى كولىك، ءتورت- بەس ايەل، كەپتەگەن اياققاپتاي دومالانعان كۇپىلى بالا مەن ءبىر كەپكەن شال تەكشەگە كوتەرىلگەندە دۇنيە كوگىلدىر تارتىپ ەدى...» جازۋشىنىڭ ەرتەرەكتە جازعان «اق تولقىن» دەيتىن اڭگىمەسىنىڭ بىرەر سويلەمى بۇل. بىرىنشىدەن، سوزبەن سالعان سۋرەتتەي باپپەن باياندالار كوركەمدىك سيپاتى بىردەن كورىنەدى. ەكىنشىدەن، اۋىر كەزەڭ، ياعني سوعىس جىلدارىنداعى اۋىل ءومىرىن بىردەن ەلەستەتەدى. ءبىر ەر-ازاماتى جوق ءتورت-بەس ايەل، ءبىر شال، ءبىر بالا... «كەپتەگەن اياققاپتاي كۇپىلى بالا» - بۇل دا جوقشىلىق، تار كەزەڭنەن اقپار بەرىپ تۇر. ۇشىنشىدەن، تابيعاتتڭ قىسقى كورىنىسى از سوزبەن-اق قاپىسىز شەبەردىڭ سۋرەتتەي ءبىلۋى. تورتىنشىدەن، كۇپىلى بالا - اۆتوردىڭ ءوزىنىڭ بالالىق شاعى ەكەنىن پايىمدايسىڭ. ەكى-اق سويلەم. كوركەمدىك دەگەنىمىز وسى بولار.

ول از جازعان جوق. توم-توم قىلىپ كوپ تە جازعان جوق. از جازسا دا ساز جازدى. ول قازاق كينوسىندا، دراماتۋرگياسىندا وشپەيتىن ءىز قالدىردى. ول ل. ن. تولستويدى، ا. پ. چەحوۆتى، ي. س. تۋرگەنيەۆ، ا. ي. كۋپرين، ي. ا. بۋنين سىندى ورىس كلاسسيكتەرىن قازاقشا سويلەتتى. بالكىم، پروزادان كوپ جازباۋىنا وسىناۋ كوپ سالالى شىعارماشىلىق قولبايلاۋ بولعان دا شىعار.

كوپ سالالى دەمەكشى، «ەتىكشى بولسام دا، جامان ەتىكشى بولماس ەدىم»، - دەپ لەۆ نيكولايەۆيچ اتاسى ايتقانداي، قالاعاڭنىڭ اسپازدىق اۋەستىگى تۋرالى ماقالانى وقىعانىم بار ەدى. «قازاق ءۇنى» گازەتىنىڭ سوڭعى ساندارىنىڭ بىرىندە جاس كەزىندە ەتىك تىگىپ، توقىما توقىعان ونەرى تۋرالى دا جازىلعان بولاتىن. ءيا، ول قاي سالاعا سالساڭ دا شىن شەبەر ەكەنىن دالەلدەپ كەتكەن ازامات.

التايدىڭ كيەلى توپىراعىنان جارالعان تۇلعا، سول ولكەنىڭ ءبىر قويناۋىنداعى ءوزىنىڭ توپقايىڭىن ماڭگىلىك مەكەنىنە تاڭداعان ەكەن. التايى ازاماتىن قوينىنا قىسىپ، كەيىنگى ءىنى-قارىنداستارىنا ۇلگى ەتىپ جاتسىن.

قوش-قوش، قايران قالاعام!

كادىربەك سەگىزبايەۆ.

التايدىڭ مۇزبالاعى قايتا قونباس

ايتۋشى ەك «قالەكەڭ» دەپ، «قالاعام» دەپ،

ويپىرماي، ورتامىزدا سول ادام جوق!

الدانىپ ءجۇر ەكەم عوي الامان دەپ،

بۇل ءومىر كەتتى نەگە وباعان بوپ؟

قالامى قاليحاننىڭ قايتالانباس،

قادىرىن ءتىل جەتكىزىپ ايتا دا الماس.

التايدىڭ مۇزبالاعى قايتا قونباس.

وزىڭدەي جارىق جۇلدىز قايتا جانباس.

قالاعا، ءسىزدى وقىسام ارقا قىزعان،

قانشاما شاكىرت ءوردى قالقاڭىزدان؟!

ءدال سىزدەي بۇل قازاقتا كىم بار ەدى،

تىلىمەن جۇرەگىڭە بال تامىزعان؟

سىزدەي بوپ ءمارمار تاۋدى كىم قاشايدى؟

ۇلاسقان كۇن جەتتى مە مۇڭعا قايعى؟

ۇلىقپان حاكىم ۇرپاعىمەن مىڭ جاساسا،

قالامگەر كىتابىمەن مىڭ جاسايدى!

قايتپايتىن قايسار جۇرەك، ءدىڭى مىقتى،

جانىڭنىڭ قۇپياسىن كىم ۇعىپتى؟

جۇرتىڭا جايىپ سالىپ كەتە باردىڭ،

ۇلتىڭنىڭ بويىنداعى ۇلىلىقتى!

ۇلىقبەك ەسداۋلەت.

عۇمىرىن تاڭعى شىقتاي ءۇزدى-اۋ، كوكەم!

ومىردەن كورنەكتى سۋرەتكەر قالاعاڭ، قاليحان ىسقاق ءوتتى. ول وزىمەن بىرگە، وزىنە ءتان قازاق ءتىلىنىڭ قۇنارىن عانا ەمەس، ينتەللەكتۋالدى سۇلۋ قۇرىلىمى مەن كوركەمدىگىن بىرگە الا كەتتى. بۇدان كەيىن ومىرگە تالاي ءتىل قۇنارىن سەزىنەتىندەر كەلەر، ءبىراق ولار سۋرەتكەر قالاعاڭ، قاليحان ىسقاقتاي بولا المايدى. وكىنىشتى! ول كىسى ءالى دە ەڭبەكتەنە ءتۇسۋى كەرەك ەدى. ول سوڭعى بۋىن جاستار ءۇشىن اۋاداي قاجەت بولاتىن. امال جوق، اللانىڭ جازۋىنان ادام اسا المايدى. مەن قالاعاڭدى سۋرەتكەر رەتىندە دە، ازامات- ادام رەتىندە دە قۇرمەتتەيتىنمىن، سىيلايتىنمىن. سول جان ومىردەن ءوتتى. مىنا جىر جولدارى اۋىر قازانىڭ جانعا ەتكەن اسەرىنەن تۋعان تۋىندى. جاتقان جەرىڭىز جايلى بولىپ، توپىراعىڭىز تورقا بولسىن، قالاعا!

سالقىن با، جو... جوق قارعام، مۇزداۋعا تەڭ،

بۇگىنگى جۇرەكتەگى سىزداۋ بوتەن.

اجالعا الدىرماستاي كورىنەتىن،

عۇمىرىن تاڭعى شىقتاي ءۇزدى-اۋ، كوكەم!

ەي، اجال، كوز نۇرىمدى تۇمشالاعان،

نەگە ءۇيىر بولىپ كەتتىڭ مۇنشا ماعان.

بىرتىندەپ كەتىپ جاتىر اعالارىم،

قالايشا، قالاي كىمگە مۇڭ شاعا الام؟..

دۇنيە-اي، جەتكىزبەيتىن جەلە قاشتى،

مەن توككەن بەيۋاقىت ەلە جاستى.

قاتارى سيرەي-سيرەي، كوكەم دە ءوتتى،

كەزەڭگە كەلگەن كەزدە كەلە باستى.

ءسوز ەدى ورگەن كوركەم بار باققانى،

سوقتى دا سۋماڭ اجال قارلى اقپانى.

باقيلىق بولىپ كوكەم، قالدىم تاعى،

جانتاقتاي جان باسپايتىن جار جاقتاعى.

توڭ باسىپ، ءىزى ىزىپ، سالا نامسىز،

قالعانداي كىدى كۇزدە دالا قامسىز.

قازاقى قارا ءسوزدىڭ قابىرعاسى،

قايىسىپ قالدى، قارعام، قالاعاڭسىز.
امانحان ءالىم ۇلى.

ەلجىرەپ ىزدەپ كەلەتىن

مەنى «سوفىجان!» دەپ ەلجىرەپ ىزدەپ كەلەتىن، ولاردى مەنىڭ ساعىنىپ ىزدەپ باراتىن اعالارىم تۇگىل تۇستاستارىمنىڭ دا كۇن ساناپ ازايىپ بارا جاتقانىن قۇرساۋلى كوڭىلىمنىڭ كۇرسىنۋىمەن بايقايتىن شاققا جەتىپپىن. الدىما قاراپ ۇڭىلگەن سايىن ارتىما بۇرىلىپ تۇڭىلەرىم كوبەيدى. الدىمنىڭ ۇڭىرەيىپ قالعانىن، قاتارىم تۇرماق سوڭىمداعىلاردىڭ سيرەي تۇسكەنىن كورگەندە، عۇمىرىمنىڭ جيەگىنە تىرەلگەندەي تىكسىنەتىنىمدى كىمنەن جاسىرارمىن. ارينە، ورمانداي وراسان اعالاردىڭ، توعايداي تۇتاس تۇستاستاردىڭ اراسىنان قاداۋ-قاداۋ عانا كەزدەسەر ادامىن، ادالىن تابۋ - باقىتتى كۇندەرىم ەدى. ويتكەنى، اعالاردىڭ جاعا بولا العان ازىن دا، تاعا دا بولا المايتىن كوبىن دە تاني بىلگەم- ءدى. سول از اعانىڭ بىرەگەيى - قاليحان اعام ەدى-اۋ. بويى الاسا بولسا دا، ويىمەن بيىك ەدى. تازا جۇرەك، ادال ارىمەن ءىرى ەدى. كەشەگى الىپتاردىڭ ءىزىن باسقان، كەڭپەيىل، جومارت جان، ۇلت تۇلعالارىنىڭ ءبىرى ەدى. تازالىقتىڭ كوزىندەي، ادالدىقتىڭ وزىندەي قاليحان اعامنىڭ باقيلىق عۇمىرىندا جۇماقتىڭ تورىنەن ورىن الارىنا كامىل سەنەم. باقۇل بول، جاقسى اعا، ادال دوس!
سوفى سماتايەۆ.

ءار ءسوزى ورنىن تاباتىن...

ايگىلى قالامگەر اعامىزدىڭ قازاسى قابىرعامىزدى قايىستىرىپ كەتتى. اعالاردىڭ قاتارى سيرەگەن سايىن، ءوزىڭنىڭ ەسەيىپ بارا جاتقانىڭدى سەزىنەسىڭ. ءاربىر اعامىز ومىردەن وتكەن سايىن ۋايىم باسادى، ەڭسەڭ تۇسەدى، الايدا ەشقايسىمىز دا حاقتىڭ ىسىنە قارسى كەلە المايمىز.

قاليحان ىسقاق - قازاق ادەبيەتىندە وزىندىك ورنى بار ءىرى قالامگەرلەرىمىزدىڭ ءبىرى بولدى. ول كىسىنىڭ جازعان سوزدەرى قولدان قالاعان كىرپىشتەي ءوز ورنىن تاۋىپ، ورنىعىپ قالۋشى ەدى. پروزا بولسىن، دراماتۋرگيا بولسىن، كينوسەناريلەر بولسىن، ول كىسى ەڭبەكتەنبەگەن جانر جوق. ادەبيەتتىڭ، مادەنيەتتىڭ قاي سالاسىندا بولسىن قاليحان ىسقاقتىڭ الاقانىنىڭ تابى قالدى.

تۋماق بار جەردە ولمەك بار. اعامىزدىڭ اقتىق دەمى ءبىتتى، جۇرەگى توقتادى. ءبىراق ول تاستاپ كەتكەن مۇرالار ءبىزدى جاڭا كەزەڭدەرگە جەتەلەيدى. قاليحان اعانى ەسكە العان سايىن، ءسوز جوق، مۇراسىنا ءجيى ۇڭىلەتىن بولامىز.

ءوزىنىڭ قاراعايلى، ارشالى شىعىسى دا سوڭعى مەكەنى بولماق ەكەن. سوناۋ قاتونقاراعايدا، تابيعاتى جايقالعان اسەم وڭىردە تۋعان ۇلدىڭ ءقابىرى جارىق بولسىن! نۇرى پەيىشتە شالقىسىن، جاتقان جەرى جايلى بولسىن!

قاليحان ىسقاق سياقتى التىن قالام يەلەرى ماڭگىلىك ەسىمىزدە قالادى.

اشىربەك سىعاي.

ءوز كوركەمدىك الەمىن تۇزە بىلگەن...

سوناۋ 1963 - جىلى جارىق كورگەن «قوڭىر كۇز ەدى» پوۆەسى ادەبي ورتادا جاڭاشىل تىڭ تۋىندى - وزگەشە قۇبىلىس رەتىندە باعالانىپ، قالىڭ وقىرمان ىقىلاسىنا بولەنگەننەن بەرى دە ۇدايى شىعارماشىلىق ءوسۋ ۇستىندە بولعان جازۋشى ءوزىنىڭ كوركەم الەمىن تۇزە بىلگەن ەدى. ءوز مەكتەبىن قالىپتاستىردى. پروزامەن بىرگە دراماتۋرگيا سالاسىندا دا تاباندى ەڭبەك ەتكەن قاليحان ىسقاق سايىپ كەلگەندە، قازاق ادەبيەتىنە، ونەرىنە سۇبەلى ۇلەس قوسىپ، ولمەس مۇرالار قالدىردى. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى اتاندى.

ول وقىرمانىن، كورەرمەنىن جاڭا شىعارمالارىمەن ءتانتى ەتىپ، شابىتتاندىرىپ وتىردى. «دوس حيكاياسى»، «مەنىڭ اعالارىم» پوۆەستەر مەن اڭگىمەلەر جيناقتارى، «تۇيىق»، «قارا ورمان»، «اقسۋ - جەر جانناتى» روماندارى جاريالاندى جانە كوپتەگەن پەسالارى ساحنالاندى. «سارشاتامىز»، «ۇشى- قيىرسىز جول»، «قاراشا قازدار قايتقاندا» سياقتى كلاسسيكالىق ەڭبەكتەرىمەن التىن قورىمىزدى بايىتقان ق. ىسقاق ءوز تۇسىندا «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا اعا رەداكتور قىزمەتىن اتقارىپ، كينو-سەناريلەر جازدى، فيلمدەردىڭ كوركەمدىك-مازمۇندىق ساپاسىن ارتتىرۋعا اتسالىستى.

ۇلكەن جۇرەكتى جازۋشى بۇقاراشىل قاراپايىمدىلىعىمەن دە اقىلگوي ابىزدارعا، قازىنا كوكىرەك قارتتارعا ءتان اسىل قاسيەتىمەن ەرەكشەلەنەتىن. ۇنەمى اينالاسىنا ءۇيىرىلىپ جۇرەتىن كەيىنگى تولقىن جاستارعا جول كورسەتۋدەن، ونەگە توقىتۋدان جالىقپاس ەدى.

تاعى دا ابايعا جۇگىنسەك: ء«ولدى دەۋگە سيا ما، ويلاڭدارشى، ولمەيتۇعىن ارتىنا ءسوز قالدىرعان!» . باقۇل بولىڭىز، نار اعا! جانىڭىز پەيىش تورىندە شالقىسىن!

ەرمەك امانشايەۆ.

قوش بولىڭىز، قازاقتىڭ قاليحانى!..

سوڭعى ون-ون بەس جىلدا جاز شىعا كاتونقاراعايعا كەتەتىن قاليحان اعانى ساف اۋامەن دەمالىپ التايىندا جۇرگەن بولار، الماتىعا كۇز تۇسە ورالار دەپ ءبىر ويلاعان ەدىم؛ ارىپتەس قۇربى زاريا (جۇمانوۆا) تەلەفون سوعىپ: «...الەكە، قايداسىز؟ وداقتا قاليحان اعامەن قوشتاسۋ بولىپ جاتىر عوي، قازىر ەلىنە الىپ كەتەدى» دەگەندە قالا سىرتىندا جۇرگەن مەن توبەدەن جاي تۇسكەندەي بولدىم... قالاعانىڭ ءوزى كەزىندە دوسى اسقار سۇلەيمەنوۆ تۋرالى جازعانىنداي، «اياۋلىڭنان ايىرىلساڭ - ايتارىڭ جوق...»

حاس سۋرەتكەر قاليحان ىسقاق اياۋلى اعا، رۋحاني ۇستاز ەدى. كوركەم ءسوز باعاسىن بىلەتىن، ەر باعاسىن بىلەتىن قالىڭ قاۋىمنىڭ قادىرلىسى - قازاقتىڭ قاليحانى ەدى. بۇكىل سانالى عۇمىرىندا ەلىنىڭ-جەرىنىڭ، تۋعان حالقىنىڭ وتكەن-كەتكەنى مەن بۇگىنى-بولاشاعىن زەردەلەگەن حاس سۋرەتكەر اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ تاريحي شىعارما جازباسا دا، العاشقى جاۋھارى «قوڭىر كۇز ەدى» پوۆەسىنەن باستاپ، «اعايىندار»، «مەنىڭ اعالارىم»، «بۇقتىرما سارىنى» پوۆەستەرى، «تۇيىق»، «اقسۋ - جەر جانناتى» اتتى كوپقاباتتى روماندارى، «جان قيماق» ، تاعى باسقا درامالارى، سوڭعى كەزەڭدەگى دەرەكتى دۇنيەلەرى، تۇتاس العاندا بۇكىل شىعارماشىلىعىمەن بۇرىلىس-بۇرالاڭى كوپ، قاسىرەتى جەتكىلىكتى ⅩⅩ عاسىر تاريحىنىڭ كوركەم بەينەسىن جاسادى. بۇل شىعارمالار - قولىنا قالام ۇستاعان جاسقا ۇلكەن مەكتەپ؛ رۋحى مىقتى، اتپال ازامات، جاسامپاز كەيىپكەرلەرى - تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ جاس بۋىنىنا ۇلگى، ال، سوزبەن سۋرەت سالعان، اۋەز تۇيسىنتكەن مايەكتى ءتىلى - قۇنار.

ۇلكەن سۋرەتكەر رەتىندە ءاربىر قۇبىلىستىڭ ءمان-ماعىناسىن، تەرەڭىن كورەتىن ول ۇلكەن ءبىلىمنىڭ يەسى ەدى. كەز كەلگەن زاتتىڭ تاريحىنا دەيىن جاقسى بىلەتىن، قاي تاقىرىپتا ءسوز قوزعاماڭىز «ول ءوزى بىلاي...» دەپ، تاماعىن ءبىر قىرناپ الىپ ءسوز باستايتىن. ۇلكەن جۇرەكتى، جانى جارىق قالاعا ادامدى سۇيگەن؛ ءومىر بويى انانى، جاردى، جالپى ايەل قاۋىمىن الپەشتەپ وتكەن تۇلعا. اياۋلى اعانىڭ ءبىر اڭگىمەمىزدە «ءومىر دەگەننىڭ ءبارى ايەلگە دەگەن ساعىنىشتان باستالادى» دەگەنى جادىمدا جاتتالىپ قالىپتى...

ەندىگى جەردە بىزدەردىڭ دە جۇرەگىمىزدە قالاعامىزعا دەگەن ساعىنىش باستالارى انىق. قوش بولىڭىز، حاس سۋرەتكەر، اياۋلى اعا!.. قوش بولىڭىز، قازاقتىڭ قاليحانى!.. جانىڭىز ءجانناتتا بولعاي!

ءاليا بوپەجانوۆا.

«قازاق ادەبيەتى». 2014-جىل