التايدان تۇلەپ ۇشقان جازۋشى
استانا. قازاقپارات - ول شىنجاڭ ولكەسىنىڭ كوكتوعاي اۋدانىنىڭ قارابۇلعىن اۋىلىندا 1963- جىلدىڭ 29- ناۋرىزىندا دۇنيەگە كەلىپتى.
اينالايىن، تۋعان جەر قارابۇلعىن،
ساعىنا ما سەنى ءالى بالا قۇربىم.
سەندەي مەكەن تاپپادىم، قۇدايعا راس،
ءبارىن تۇگەل كەزسەم دە قالا-قىردىڭ...
(«بوزجۋسان»، 2003 -جىل)
ەمەننىڭ ءيىر بۇتاعىنداي ءيىرىلىپ تۇسكەن جوعارىداعى ولەڭ جولدارىندا تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىش سالماعى ءورىلىپ جاتقانىنا ەرىكسىز مويىن ۇسىناسىڭ. بال بالالىعىن، جالىندى جاستىعىن، جىرىندى جىگىتتىك شاعىن وتكىزگەن تۋعان جەرىن جىرلاماۋ اقىنعا ءمىناسىپ ەمەس ەدى.
ول قۋەرتىس قالاسىندا كوپ تۇراقتاماپتى. التايدىڭ سارىسۇمبە قالاسىندا ونىڭ ءبىر عاجاپ ءداۋىرى باستالدى. ولەڭ جازعان، سۋرەت سالۋمەن، اۋدارمامەن اينالىسقان كەزدەرى وسى تۇس بولسا كەرەك.
اكەسى قاليبەك ماناپ ۇلى ايتادى ەكەن: «سەنىڭ وقۋىڭ 8 كلاسس، مەنىكى 3 كلاسس، ەكەۋمىزدىكىن قوسقاندا ءبىر بالانىڭ وقۋىنا جەتپەي مە؟!» دەپ. بۇكىل ەلگە تانىمال اقىن، جازۋشى، سۋرەتشى، اۋدارماشى قىسقاسى «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» قالەكەڭدى تانىستىرىپ قايتەمىز، يمانى سالامات بولسىن، دارا تۇلعا ەدى عوي. سول كىسىدەن ءتورت ۇل، ءبىر قىز بولعان. ءبىزدىڭ ءسوز ەتىپ وتىرعانىمىز سول قالەكەڭنىڭ تۇمسىعىنان سىپىرعان تۇڭعىشى، ءوز جولىن مىقتاپ قۋعان ۇلى - عالىم.
عالىم 1983-جىلى «التاي» گازەتىنە قىزمەتكە شاقىرىلدى. قىزمەتتەس بولدىق، پىكىرلەس بولدىق، جاسىنا قاراماي دوس بولدىق. ول ءوندىرىپ جازدى، اۋدارمامەن دە شۇعىلداندى. التاي بەتىندەگى گازەت-جۋرنالداردىڭ تالايىنىڭ تاقىرىبىن كوركەمدەپ، سۋرەتتەرىن سالىپ ءجۇردى. ولەڭدەرى مەن ماقالالارى «شۇعىلا»، «التاي اياسى»، «تارباعاتاي» سياقتى بەلدى باسىلىمداردا جارىق كورىپ جاتتى، وقىرمانى تانىدى.
قىزىعى اكە مەن بالا قاتار شىعىپ جاتقاندىقتان، قاليبەك ماناپ ۇلى ما، عالىم قاليبەك ۇلى ما، ەكەۋىن ايىرا المايتىندار كوپ ەدى. «التاي» گازەتىندە نەبارى ءۇش-اق جىل جۇمىس ىستەگەن عالىم ەندى شاقىرتۋ بويىنشا ۇرىمجىدە شىعاتىن «پارتيا تۇرمىسى» جۋرنالىنا اۋىسىپ كەتە باردى.
حانزۋ، ۇيعىر، قازاق، موڭعول تىلدەرىندە شىعاتىن جۋرنالدىڭ اۋدارما، رەداكسيالىق، تىلشىلىك جۇمىستارىن تىندىرىمدى اتقارىپ جۇرگەن عالىم جۋرنالدىڭ كوركەمدەۋىن قوسا موينىنا الدى. ول، ول ما، شىنجاڭ حالىق باسپاسىنىڭ كىتاپتارى، «شۇعىلا»، «مۇرا» جۋرنالدارى وسى عالىمنىڭ قولىمەن بەزەندىرىلىپ شىعىپ جاتتى. «پارتيا تۇرمىسى» سول جىلدارى شىنجاڭداعى ەڭ كوركەم جۋرنال بولىپ باعالانىپ تۇردى.
عالىم از جىل ىشىندە-اق ءوزىنىڭ قاجىرلى ەڭبەگى ارقىلى شىنجاڭ اۋدارماشىلار قوعامىنا مۇشە بولدى. «شۇعىلا» جۋرنالىنىڭ 1987-جىلعى 2-سانىندا ونىڭ «اپا» دەگەن پوەماسى جاريالاندى. وسى ارقىلى پوەزيا الەمىندە جارق ەتىپ شىعىپ، قىتاي جازۋشىلار وداعىنا مۇشە بولدى.
1993-جىلدىڭ 21-ناۋرىزىندا عالىم قازاقستانعا قونىس اۋدارىپ، الماتى شاهارىنا ات باسىن تىرەدى. ونى جانە ونىڭ جانىنداعى ارىپتەستەرىن قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ سول كەزدەگى ءتوراعاسى قالداربەك نايمانبايەۆ باستاعان قالامگەرلەر جىلى قارسى الدى.
عالىم سول جىلى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا مۇشە بولادى. حالىقارالىق «شالقار» گازەتىندە ءتىلشى، جاۋاپتى حاتشى قىزمەتتەرىن اتقاردى. جازۋشىلار وداعىندا ادەبي كەڭەسشى بولىپ ءبىراز جىل قىزمەت ىستەدى. وسى جىلدار ىشىندە ونىڭ «شەرلى دومبىرا» («قازاقستان» باسپاسى، 1997 ج.)، «بوزجۋسان» («اقبوتا» باسپاسى، 2003 ج.)، «اقكەربەز» («ءۇش قيان» باسپاسى، 2011 ج.) سياقتى ولەڭ كىتاپتارى، «ءومىر-اي!..» («قازاقپارات» باسپاسى، 2002 ج.) اتتى حيكاياتتار مەن اڭگىمەلەر جيناعى جارىق كوردى. عالىمنىڭ جوعارىداعى كىتاپتارى ءۇشىن كوپتەگەن ادەبيەتتانۋشىلار، سىنشىلار ماقالالار جازىپ، وزىندىك باعالارىن بەردى.
ۇيقاس قۋالاپ، ءسوز تۇرلەندىرمەي-اق كەز كەلگەن قۇبىلىستى، ويدى قاراپايىم تىلمەن جەتكىزۋ اۆتوردىڭ پوەزيادا ۇستاعان باستى قاعيداسى. سوندىقتان دا ونىڭ شىعارمالارىندا ماحاببات پەن ساعىنىش نەگىزگى تاقىرىپقا ارقاۋ بولىپ،تۋعان جەر، اتاجۇرتقا دەگەن ءمولدىر سەزىم ولەڭنىڭ وزەگىنە اينالعانى اقيقات. مىسالى، ول بىردە:
قيمايمىن تۋعان جەردىڭ بوز دالاسىن،
بوز دالام باياعىنى قوزعاماسىن.
بوزاڭ ءتۇن، بىرگە جۇرگەن سەنى ويلاسام
قالايشا ساعىنىشىم قوزداماسىن؟
ساعىنىش سارى دالاسىن وكپەك ەسكەن،
كۇن قايدا قۇربى قىزبەن كوپ كەڭەسكەن.
بوز دالام بوز بالاسىن ۇمىتسا دا،
بوز دالا، بوزامىق ءتۇن كەتپەدى ەستەن!
- دەسە، ەندى بىردە:
سايالى باق، سالقار تاۋىم، قۇم دالام،
كەربەز قىزداي كەلبەتىڭە سۇقتانام.
جۇپار ءيىستى جۋسانىڭدى اڭسايمىن،
كۇندىز ەستەن، تۇندە تۇستەن شىقپاعان.
سەندە تۋىپ قاناتتانىپ، تۇلەپپىن،
سونىڭ ءۇشىن ءومىر بويى جىر ەتتىم.
جەرۇيىعىم - تۋعان جەرىم، بول امان،
ارمانى جوق سەنى سۇيگەن جۇرەكتىڭ! - دەپ توگىلە جىرلايدى.
جاسىنان اكە جولىن قۋالاپ، ەپيگرامما جانرىنا ەلىكتەپ وسكەن، بەرتىن كەلە بۇل ونەرگە ات باسىن مىقتاپ بۇرعان عالىم 2011 - جىلى «ءۇش قيان» باسپاسىنان «توقيناق» اتتى ەپيگراممالار جيناعىن شىعاردى.
2002 - جىلى «قازاقپارات» باسپاسىنان جارىق كورگەن اۆتوردىڭ «ءومىر-اي!..» اتتى پروزالىق جيناعىنا العى ءسوز ارناعان جازۋشى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، قاليحان ىسقاق بىلاي دەپ جازدى:
« تاعدىر دەمەكشى، وسىنداعى «اقەركە»، «ءومىر-اي!..» اتتى ەكى حيكاياتىنىڭ اڭگىمەلەرگە قاراعاندا، سالماعى دا ساپاسى دا بولەك. بۇلاردان ەداۋىر توسەلىپ قالعان كاسىبي پروزاشىنىڭ قالامىن تانىدىق. جورعاداي ەركىن ءتىل، ەرىكسىز يلاندىراتىن ءومىر شىندىعى، جۇرەككە شىم-شىمداپ باتاتىن مۇڭ سارىنى مەن قاسىرەت ىزعارى وقۋشىنى بەيجاي قالدىرمايدى...».
عالىم قازىرگە دەيىن ءبىرسىپىرا اتاق-داڭقتى يەلەندى. ايتالىق، استانا قالاسىنىڭ 10 جىلدىعى، باياناۋىل اۋدانىنىڭ 180 جىلدىعى، قاسىم امانجولوۆتىڭ 100 جىلدىعى، ساكەن يماناسوۆتىڭ 75 جىلدىق مەرەيتويلارىنىڭ جەڭىمپازى. عابيدەن ءمۇستافيننىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنداعى پروزالىق بايقاۋدىڭ، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىنداعى مارات قابانبايەۆ اتىنداعى پروزالىق بايقاۋدىڭ جۇلدەگەرى بولدى. «اقكەربەز» ولەڭدەر جيناعى ءۇشىن حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى اتاندى.
...
ماعاز سۇلەيمەن ۇلى، جازۋشى، ق ح ر جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى
دەرەككوز: «انا ءتىلى» گازەتى. 2013-جىل
