پالەستينانى مويىنداۋ: سوڭعى وزگەرىستەر مەن قازىرگى احۋال قانداي
استانا. KAZINFORM - كەيىنگى كۇندەرى ءبىرقاتار باتىس ەلدەرى پالەستينانى رەسمي تۇردە مويىنداپ جاتىر. بۇل - سوڭعى ونداعان جىلدارداعى ەڭ اۋقىمدى قولداۋ تولقىنى بولدى، دەپ حابارلايدى Kazinform ءتىلشىسى.
ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 80-سەسسياسىندا فرانسيا، ليۋكسەمبۋرگ، مالتا، موناكو، اندوررا، سان-مارينو جانە بەلگيا پالەستينا مەملەكەتىن رەسمي تۇردە تانىدى.
بۇعان دەيىن كانادا، اۆستراليا، پورتۋگاليا جانە ۇلى بريتانيا وسىنداي شەشىم قابىلداعان ەدى.
پالەستينانى نەشە ەل مويىندادى؟
قازىرگى تاڭدا پالەستينانى ب ۇ ۇ- عا مۇشە 193 مەملەكەتتىڭ شامامەن 160 ى مويىنداپ وتىر. بۇل الەم ەلدەرىنىڭ 81 پايىزىنا تەڭ.
سونىمەن بىرگە، كاتوليك شىركەۋىنىڭ جوعارعى ورگانى - قاسيەتتى تاق پەن ۆاتيكان دا پالەستينانى ەگەمەن ەل رەتىندە تانىدى. ۆاتيكان ب ۇ ۇ جانىندا باقىلاۋشى ەل مارتەبەسىنە يە.
پالەستينانىڭ تاۋەلسىزدىگىن العاش رەت 1988-جىلعى 15-قاراشادا الجيردە پالەستينانى ازات ەتۋ ۇيىمىنىڭ ءتوراعاسى ياسير ارافات جاريالادى. الجير العاشقى بولىپ بۇل مەملەكەتتى مويىندادى. كەيىن افريكا، ازيا، لاتىن امەريكاسى جانە اراب ەلدەرى رەسمي تانۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى.
ۇلى بريتانيا جانە تاريحي كونتەكست
ۇلى بريتانيانىڭ قادامى ەرەكشە نازار اۋدارتادى. ۇلى بريتانيا پالەستينادا «ەۆرەي حالقىنىڭ ۇلتتىق ءۇيىن» قۇرۋعا نەگىز بولعان بالفۋر دەكلاراتسياسىنان كەيىن 100 جىلدان استام ۋاقىت وتكەن سوڭ جانە يزرايل مەملەكەتى قۇرىلعاننان كەيىن 77 جىلدان كەيىن پالەستينانى مويىنداپ وتىر. بۇرىن بۇل اۋماقتار بريتانيا مانداتىندا بولعانى تاريحتان بەلگىلى.
- جاقىنداپ كەلە جاتقان تاياۋ شىعىستاعى قاسىرەتتىڭ الدىندا ءبىز بەيبىتشىلىككە مۇمكىندىك قالدىرۋ ءۇشىن جانە ەكى مەملەكەت قۇرۋ نەگىزىندەگى شەشىمدى ساقتاۋ ماقساتىندا ارەكەت ەتەمىز، - دەدى ەل پرەمەر-ءمينيسترى كير ستارمەر.
پالەستينانى تانۋ نە بەرەدى؟
Al Jazeera ارناسىنىڭ باعالاۋىنشا، مۇنداي شەشىم پالەستينانىڭ حالىقارالىق سۋبەكتىلىگىن كۇشەيتىپ، ەلگە تولىققاندى ەلشىلىكتەر اشۋعا، ساۋدا كەلىسىمدەرىن جاساۋعا، حالىقارالىق ۇيىمداردا قولداۋ تابۋعا، سونداي-اق حالىقارالىق قىلمىستىق سوتقا جۇگىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
دەگەنمەن ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، وزگە مەملەكەتتەردىڭ تانۋى اسكەري ءىس-قيمىلدى توقتاتپايدى ءارى يزرايلدىڭ وككۋپاتسياسىن بىردەن جويا المايدى.
- بۇل اقىرعى نۇكتە ەمەس، باستاپقى ايالداما عانا، - دەپ اتاپ ءوتتىMediation Group International ديرەكتورىمارتين گريففيتس.
ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەتتەر گۋمانيتارلىق كومەكتى قولداۋ، بلوكادانى جەڭىلدەتۋ جانە پالەستينالىق ينستيتۋتتاردى «باسقارۋعا جارامدى» ەتۋ ءۇشىن رەفورمالاۋدى جالعاستىرۋى كەرەك.
يزرايل مەن ا ق ش
يزرايل بۇل قادامدى قاتاڭ سىنعا الدى. ەلدىڭ ب ۇ ۇ جانىنداعى تۇراقتى وكىلى دەنني دانون سامميتتى «سيرك» دەپ اتاپ، مۇنداي تانۋ «تەرروريزمدى ماراپاتتاۋ» دەدى. پرەمەر-مينيستر بينيامين نەتانياحۋ دا «پالەستينالىق مەملەكەت ەشقاشان قۇرىلمايدى» دەپ مالىمدەدى.
ا ق ش ءداستۇرلى ۇستانىمىن ساقتاپ وتىر. ۆاشينگتون پالەستينانى ب ۇ ۇ- نىڭ تولىققاندى مۇشەسى ەتىپ قابىلداۋعا باعىتتالعان باستامالارعا تۇگەل توسقاۋىل قويىپ كەلەدى.
ۆاشينگتون پالەستينانى تەك يزرايلمەن كەلىسسوزدەر ارقىلى «ەكى مەملەكەت» شەشىمى جۇزەگە اسقان جاعدايدا عانا مويىندايتىنىن بىرنەشە رەت مالىمدەگەن.
وسى ۋاقىتقا دەيىن ەۋروپانىڭ ءىرى دەرجاۆالارى دا وسىنداي ۇستانىمدا ەدى.
ءبىراق 2014-جىلدان بەرى وسى باعىتتا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلگەن جوق، ال بينيامين نەتانياحۋ پالەستينا مەملەكەتى ەشقاشان قۇرىلمايدى دەپ مالىمدەگەن ەدى.
بىلتىر نەتانياحۋ يوردان وزەنىنىڭ باتىس جاعالاۋىنداعى اۋماقتىڭ قاۋىپسىزدىگىن يزرايل باقىلاۋى كەرەك دەگەن ەدى. پالەستينا مەملەكەتىن قۇرۋ ءۇشىن دە ءدال وسى اۋماق قاجەت.
قازىرگى ۋاقىتتا پالەستينانىڭ ب ۇ ۇ- عا تولىق مۇشە بولۋى ءۇشىن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ماقۇلداۋى قاجەت، ال ا ق ش بۇل باستامانى ۆەتو قۇقىعى ارقىلى بوگەپ كەلەدى.
نەلىكتەن كەيبىر ەلدەر پالەستينانى ءالى مويىنداماي وتىر؟
كەي ەلدەر پالەستينانى مويىنداماۋىن بەيبىت كەلىسىمنىڭ تولىق بولماۋىمەن تۇسىندىرەدى. 1990-جىلدارى باستالعان بەيبىتشىلىك ورناتۋعا باعىتتالعان پروتسەسس 2014-جىلعى ۆاشينگتونداعى ءساتسىز كەلىسسوزدەرگە دەيىن-اق توقتاپ قالعان ەدى. نەگىزگى داۋلى ماسەلەلەر - بولاشاق شەكارالار، يەرۋساليمنىڭ مارتەبەسى جانە بوسقىنداردىڭ تاعدىرى.
بۇعان قوسا، ەل ىشىندە ساياسي ءبولىنىس ساقتالعان: باتىس جاعالاۋدى - فاتح، ال گازانى - حاماس باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر. 2006-جىلدان بەرى ەلدە سايلاۋ وتكىزىلگەن جوق.
2023-جىلعى 7-قازانداعى وقيعالاردان كەيىن حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ ورتاق پايىمى - حاماس گازا سەكتورىن باسقارماۋى كەرەك، الايدا ەندى بيلىكتى كىم الادى دەگەن ساۋالعا جاۋاپ جوق.
ءىس جۇزىندە تاۋەلسىز ەل
بۇگىندە پالەستينانى كوپ ەلدەر مويىندادى، شەتەلدەردە ديپلوماتيالىق وكىلدىكتەرى بار، حالىقارالىق سپورت جارىستارىنا، وليمپيادا ويىندارىنا جەكە ەل رەتىندە قاتىسىپ ءجۇر.
ەلدىڭ الەمدەگى ديپلوماتيالىق ميسسيالارى پالەستينا حالقىنىڭ وكىلى رەتىندە حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلعان پالەستينا اكىمشىلىگىنە قارايدى.
الايدا يزرايلمەن اراداعى قاقتىعىستىڭ سالدارىنان پالەستينانىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە كەلىسىلگەن شەكاراسى دا، استاناسى دا، اسكەرى دە جوق.
پالەستينا اكىمشىلىگى 1990-جىلدارى وسلو كەلىسىمىنە قول قويىلعاننان كەيىن قۇرىلعان بولاتىن. ونىڭ استاناسى راماللا قالاسىندا، پرەزيدەنتى - ماحمۇد ابباس.
پالەستينا اكىمشىلىگى يزرايلمەن جاسالعان كەلىسىمدەرگە سايكەس، يزرايل باسىپ العان باتىس جاعالاۋدىڭ كەيبىر بولىكتەرىندە عانا شەكتەۋلى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى جۇزەگە اسىرادى. پالەستينا اكىمشىلىگى ءوز اۋماعى مەن حالقىن تولىق باقىلامايدى. ول پالەستينا ءتولقۇجاتتارىن بەرەدى جانە ەلدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرىن باسقارادى.
2007-جىلدان باستاپ، قىسقا قارۋلى قاقتىعىستان كەيىن حاماس ماحمۇد ابباستىڭ فاتح قۇرىلىمدارىن ىعىستىرىپ، گازا سەكتورىنا باقىلاۋ ورناتتى. سودان بەرى انكلاۆ حاماستىڭ باقىلاۋىندا، ءبىراق پالەستينا اكىمشىلىگى گازاداعى كوپتەگەن قىزمەتكەرلەرگە جالاقى تولەۋدى جالعاستىرىپ كەلەدى. فاتح پەن پالەستينا اكىمشىلىگىنىڭ قۇرىلىمدارى ءالى كۇنگە دەيىن تەك باتىس جاعالاۋدا بيلىكتى ساقتاپ وتىر.
حالىقارالىق قولداۋدىڭ جاڭا كەزەڭى
2025-جىلدىڭ قىركۇيەگىنە قاراي پالەستينانى مويىنداعان ەلدەردىڭ سانى 160 قا جۋىقتادى. بۇل جولعى قولداۋ تولقىنى حالىقارالىق لاندشافتتاعى وزگەرىستەردى كورسەتىپ وتىر: بۇرىن پالەستيناعا نەگىزىنەن ازيا، افريكا جانە لاتىن امەريكاسى ەلدەرى قولداۋ تانىتسا، بۇگىندە ەۋروپا جانە بريتان ىقپالىنداعى ەلدەر دە بۇل قاتارعا قوسىلدى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بۇل تانۋ تولقىنى قاقتىعىستى شەشپەسە دە، يزرايلگە قىسىمدى كۇشەيتىپ، پالەستينالىقتارعا جاڭا ديپلوماتيالىق مۇمكىندىكتەر اشىپ وتىر. سونىمەن قاتار «ەكى مەملەكەت - ەكى حالىق ءۇشىن» قاعيداتىن كۇن تارتىبىندە ۇستاۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
