الەمنىڭ قاي ەلدەرىندە يادرولىق قارۋ بار
استانا. قازاقپارات - G7 ەلدەرىنىڭ كوشباسشىلارى يران ەشقاشان يادرولىق قارۋعا يە بولماۋى ءتيىس ەكەنىن مالىمدەدى. قازىرگى ۋاقىتتا يادرولىق قارۋعا يە ەلدەر تۋرالى Kazinform شولۋ جاساعان ەدى.
رەسمي تۇردە - بەس، شىن مانىندە - ودان دا كوپ
1970 -جىلى يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ تۋرالى شارت (ي ا ق ت ش) كۇشىنە ەندى.
شارتتىڭ ماقساتى - يادرولىق قارۋ مەن يادرولىق تەحنولوگيالاردىڭ تارالۋىن بولدىرماۋ، يادرولىق ەنەرگيانى بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ىلگەرىلەتۋ جانە يادرولىق قارۋسىزدانۋ جولىندا العا باسۋ.
قازىر ي ا ق ت ش- عا 191 ەل قاتىسادى، ونىڭ ىشىندە 186 ەل يادرولىق قارۋعا يە ەمەس، قالعان 5 ەلدە يادرولىق قارۋ بار.
شارت ا ق ش، رەسەي (بۇرىنعى ك س ر و)، ۇلى بريتانيا، فرانسيا جانە قىتايعا يادرولىق دەرجاۆالار رەتىندە رەسمي مارتەبە بەرىپ، باسقا مەملەكەتتەردى يادرولىق قارۋ جاساۋدان باس تارتۋعا مىندەتتەدى.
الايدا ءۇندىستان، پاكىستان جانە يزرايل بۇل شارتقا قوسىلعان جوق، ال سولتۇستىك كورەيا ودان شىققانىن جاريالادى. ءبىراق، اتالعان شەشىم حالىقارالىق قاۋىمداستىق تاراپىنان مويىندالعان جوق (ب ۇ ۇ دەرەگى بويىنشا) .
نەلىكتەن تەك بەس ەل رەسمي مارتەبەگە يە؟
شارتقا سايكەس، «يادرولىق قارۋى بار مەملەكەت دەپ 1967 -جىلدىڭ 1-قاڭتارىنا دەيىن يادرولىق قارۋ نەمەسە باسقا يادرولىق جارىلعىش قۇرىلعى جاساپ، ونى سىناقتان وتكىزگەن مەملەكەتتى» ايتادى. وسىلايشا، بەس ەل رەسمي يادرولىق دەرجاۆا مارتەبەسىن الدى. ال قالعان ەلدەر شارتقا قوسىلا وتىرىپ، يادرولىق قارۋعا يەلىك ەتۋ قۇقىعىنان ەرىكتى تۇردە باس تارتتى.
ايتا كەتەيىك، يادرولىق ەنەرگيا جونىندەگى حالىقارالىق اگەنتتىك (ماگاتە) ي ا ق ت ش- عا قاتىسۋشى ەمەس، الايدا اگەنتتىك شارتقا قاتىسۋشى ەلدەر بەيبىت ماقساتتاعى يادرولىق ەنەرگيانى اسكەري ماقساتقا پايدالانباۋىن باقىلاپ وتىرادى.
الەمدە يادرولىق وقتۇمسىقتاردىڭ سانى قانشا؟
ستوكگولم بەيبىتشىلىكتى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ (SIPRI) 2024 -جىلعى ەسەبىنە سايكەس، ءبىرقاتار يادرولىق دەرجاۆا يادرولىق ارسەنالدارىن جاڭعىرتۋ باعدارلاماسىن جالعاستىرۋدا، قولدانىستاعى قارۋدى جەتىلدىرىپ، جاڭاسىن ازىرلەپ جاتىر.
2025 -جىلعى قاڭتارداعى جاعداي بويىنشا الەمدە شامامەن 12241 يادرولىق وقتۇمسىق بار. ونىڭ 9614 ءى اسكەري ارسەنالداردا، ياعني ولاردى قولدانۋ مۇمكىندىگى بار. SIPRI باعالاۋىنشا، 3912 وقتۇمسىق زىمىراندار مەن ۇشاقتارعا ورنالاستىرىلعان، ال قالعاندارى ورتالىق قويمالاردا ساقتاۋلى تۇر.
سونداي-اق، شامامەن 2100 وقتۇمسىق بالليستيكالىق زىمىرانداردا جوعارى اسكەري دايىندىق كۇيىندە ورنالاسقان.
ا ق ش- تىڭ يادرولىق جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى جالعاسىپ جاتقانىمەن، 2024 -جىلى ول جوسپارلاۋ مەن قارجىلاندىرۋ تۇرعىسىنان قيىندىققا تاپ بولدى.
2024 -جىلى ۇلى بريتانيا ءوز ارسەنالىن ۇلعايتپاعانىمەن، بولاشاقتا وقتۇمسىقتار قورىن ارتتىرۋى مۇمكىن.
ال ءۇندىستان 2024 -جىلى يادرولىق ارسەنالىن ازداپ كەڭەيتكەنى بايقالسا، پاكىستان جاڭا جەتكىزۋ جۇيەسىن ازىرلەۋدى جالعاستىرىپ وتىر.
يزرايل يادرولىق قارۋعا يە ەكەنىن رەسمي تۇردە مويىندامايتىن مەملەكەت — SIPRI دەرەكتەرىنە سايكەس، ءوزىنىڭ يادرولىق ارسەنالىن جاڭعىرتۋدى جالعاستىرىپ جاتىر.
ايتا كەتەيىك، قازىر تاياۋ شىعىستا جاعداي ءورشىپ تۇر. وسى ورايدا G7 ەلدەرىنىڭ كوشباسشىلارى دۇيسەنبى كۇنى يراننىڭ يادرولىق قارۋى بولماۋى كەرەك دەگەن مالىمدەمە جاساعان ەدى.
ەسكە سالساق، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ بيىل استانا حالىقارالىق فورۋمىندا يادرولىق قارۋدى يەلەنگەن مەملەكەتتەر اراسىنداعى شيەلەنىسكە ايرىقشا ءمان بەرۋ كەرەكتىگىن ايتقان ەدى.
