الەمدىك كينو تۋىندىلاردىڭ شەبەرحاناسى
استانا. قازاقپارات - «گولليۆۋد» دەگەندە، ەڭ الدىمەن، كوز الدىمىزعا جارق-جۇرق ەتكەن وتتار، الەمگە ايگىلى كينو جۇلدىزداردىڭ قىزىققا تولى ءومىرى، تاڭعالدىرىپ، تاڭداي قاقتىرعان كينوفيلمدەر ەلەستەيدى. دەگەنمەن «گولليۆۋدتىڭ» تاريحىن بىرەۋ بىلسە، ەندى بىرەۋ بىلە بەرمەيدى-اۋ. الەمدىك كينوتۋىندىلاردىڭ شەبەرحاناسى اتانعان «گولليۆۋد» بىردەن كينونىڭ وتانىنا اينالعان جوق.
ۋيلكوكس وتباسى 1886-جىلى لوس-اند جەلەستەن شاعىن جەر ساتىپ الىپ، كىشىگىرىم ەلدى مەكەنگە اينالدىرادى. دەيد ۋيلكوكس بۇل جەردى «گولليۆۋد» دەپ اتايدى. اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا، «گوللي» - ءسۇيىر جاپىراقتى، ال «ۆۋد» - ورمان دەگەندى بىلدىرەدى. 1903-جىلى ۋيلكوكس جانۇياسى جەردى جالعا بەرەدى، ارادا بىرەر جىل وتپەي «گولليۆۋد» لوس-اندجەلەسكە ەنەدى. ۋيل كوكستار وتباسى بۇل جەردە ءدىني باعىتتى ۇستانعان ەلدى مەكەن ورنايدى دەگەن سەنىممەن، شىركەۋ سالۋعا نيەتتى كەز كەلگەن ادامعا جەردى تەگىن بەرۋگە دە دايىن بولعان ەكەن.
20-عاسىردىڭ باسىندا پولكوۆنيك ۋيليام ن.زەلينگ چيكاگولىق كينوكومپانياسىنىڭ بولىمشەسىن اشۋ ماقساتىندا ۋيلكوكستاردان جەردى ساتىپ الادى. زەلينگتىڭ جۇمىسى الاڭسىز ءجۇرىپ جاتقان تۇستا، امەريكادا 1907-جىلى «پاتەنتتىك سوعىس» ورىن العان. سول زاماتتا لوس-اندجەلەس بيلىگى قالادا نيكەلودەوندار
اشۋعا تىيىم سالادى. نيكەلودەون - اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا، ليسەنزياسى جوق تەحنيكا ارقىلى ۇرلانعان فيلمدەردى كورسەتەتىن تەاتر. ءبىر قىزىعى، بيلىك تاراپىنان قارسىلىق بولسا دا، كينەماتوگرافتار جاپپاي گولليۆۋدقا اعىلعان ەكەن.
ماسەلەن، 1907-جىلدارى ەۋروپادان 1285000 ادام امەريكاعا قونىس اۋدارىپتى. بۇل كينەماتوگرافيا سالاسىندا جاڭا سەرپىلىس تۋدىرعان جايت ەدى. ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر جايت، «گولليۆۋدتىڭ» كينو وتانىنا اينالۋىنا جان-جاقتان اعىلعان ەميگرانتتار اسەر ەتكەن. ويتكەنى اتى الەمگە ءماشهۇر بولعان ءىرى كينوكومپانيالاردى ەميگرانتتار اشقان ەكەن. ماسەلەن، «Paramount» كومپانياسىن ادولف سۋكور ەسىمدى ۆەنگر اشسا، كارللەمل ەسىمدى كيىم ساتۋشى نەمىس ازاماتى «Universal» كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاعان، ال ايگىلى «Universal» كومپانياسىنىڭ اشىلۋىنا مۇرىندىق بولعان اعايىندى ۋورنەرلەر امەريكاعا العاشىندا شايتاناربالاردىڭ جارنامالاۋشىسى بولعان ەكەن. اتالعان ازاماتتاردىڭ بارلىعىدا «گولليۆۋدتى» الەمگە ايگىلەگەن.
ەندى دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، «گولليۆۋدتا» تۇسىرىلگەن فيلمدەردىڭ باسىم بولىگى شەكسپيردىڭ تۋىندىلارىمەن بايلانىستى. گولليۆۋدتاعى ەڭ العاشقى فيلمدى 1910-جىلى «بيوگراف» كومپانياسى تۇسىرەدى. كومپانيا ديرەكتورى د.ۋ.گريففيت «ەسكى كاليفورنيادا» اتتى مەلودرامانىڭ تۇساۋىن كەسكەن. ال ءبىرىنشى ستۋديانى 1911-جىلى كەنتاۆر كومپانياسى اشادى. العاشىندا بۇل ستۋديا تاماق جەيتىن كىشىگىرىم مەكەمە ەدى. ايتكەنمەن توزىعى جەتكەن عيمارات كەيىن كەلە «نەستور ستۋدياسى» دەپ اتالعان. قازىرگى بۇل عيمارات «گولليۆۋدتىڭ كينو لابوراتورياسى».
1914-جىلى «گولليۆۋدتا» ورنالاسقان ستۋديادا سەسيل ب.د.ميللەم مەن وسكار اپفەل «ءۇندى قىزىنىڭ كۇيەۋى» اتتى تۇڭعىش تولىق مەتراجدى كوركەم فيلم تۇسىرىلەدى. بۇعان دەيىن لوس-اندجەلەستە «كەش قارايعاننان تاڭ اتقانعا دەيىن» جانە «تەڭىز قاسقىرى» اتتى قوس فيلم تۇسىرىلگەن.
نەگىزىنەن «گولليۆۋدتا» تۇسىرىلگەن العاشقى فيلمدەر دىبىسسىز بولعان. 1927-جىلى «دجاز ءانشىسى» اتتى تۇڭعىش دىبىستى فيلم جارىققا شىعادى. دەگەن مەن فيلم بارىسىندا تەك ءبىر-ەكى ەپيزودتا عانا دىبىس ەستىلەدى. جاڭا تەحنولوگيالار قارقىنداپ دامىعان تۇستا، ياكي 1930- جىلدارى دىبىسسىز كينونىڭ ءداۋىرى ءبىتىپ، كينەماتوگرافتار دىبىستى كينو فيلمدەردى تۇسىرە باستايدى. ءدال وسى ساتتەن باستاپ گولليۆۋدتىڭ التىن عاسىرى باس تالعان ەكەن. ايتكەنمەن دىبىسسىز كينو ارقىلى نان تاۋىپ جۇرگەن ءبىراز اكتەرلەر ءۇشىن بۇل جاعىمدى جاڭالىق ەمەس ەدى. ويتكەنى دىبىسسىز كينوعا تۇسكەن اكتەرلەر جاڭا تەحنولوگيالار ارقىلى شىعارىلاتىن كينوتۋىندىلارعا بەيىمدەلە المايدى.
دىبىستى كينو جارىققا شىققان كەزدە گولليۆۋد ويىن-كۇلكىنىڭ ورداسىنا اينالادى. مۇنىڭ ءوزى امەريكا تاريحىندا قيىن-قىستاۋ كەزەڭنەن شىعۋعا ىقپال ەتكەن ەكەن. ويتكەنى امەريكاداعى ۇلى كۇيزەلىس كەزەڭىندە حالىقتىڭ كوڭىلىن ارباۋ ءۇشىن كينوفيلمدەر كوپتەپ تۇسىرىلە باستايدى. 1929-جىلى گولليۆۋدتا تۇسىرىلگەن كينوفيلمدەر ءهام اكتەرلەردى ماراپاتتاۋ ءۇشىن تۇڭعىش بايقاۋ ۇيىمداستىرىلعان. كەيىن كەلە بۇل الەمگە ايگىلى «وسكار» كينو جۇلدەسىنە اينالادى. 1930-1950-جىلدار ارالىعىندا كينو الەمىندەگى تىڭ جانرلار پايدا بولادى. ماسەلەن، جاڭالىق روليكتەرى، انيماسيالىق فيلمدەر، تەلەحيكايالار مەن ميۋزيكلدار ءهام كومەديالار ءدال وسى كەزدە تۇڭعىش رەت تۇسىرىلە باستايدى.
جالپى، «گولليۆۋد» تاريحىندا الەمگە ايگىلى بولىپ، ءىرى كولەمدە كاسسا جيناعان تۋىندىلار از ەمەس. دەگەنمەن سولاردىڭ ىشىندە 1993-جىلى تۇسىرىلگەن «پارك يۋرسكوگو پەريودا»، 1997-جىلعى «تيتانيك»، 2003-جىلى تۇسىرىلگەن «ۆلاستەلين كولەس: كورولدىڭ ورالۋى»، 2004-جىلى جارىققا شىققان «شرەك-2» جانە 2010-جىلى تۇسىرىلگەن «اۆاتار» ەڭ كوپ اقشا جيناعان كاسسالىق تۋىندىلار. ال شىعىنىن وتەمەي، رەجيسسەردىڭ ەڭبەگىن اقتاماعان كينوفيلمدەر قاتارىندا 2001 -جىلى تۇسىرىلگەن «قالا مەن اۋىل» جانە ءدال سول جىلى جارىققا شىققان «پلۋت نەشتىڭ حيكاياسى» اتتى كينوتۋىندىلاردى اتاۋعا بولادى.
ايگەرىم باقىت قىزى
