الەمدى جاياۋ ءجۇرىپ وتكەن ادامنىڭ وسيەتى

استانا. قازاقپارات - جان بەليۆو ەسىمدى كاسىپكەر 2000 - جىلى بانكروت بولىپ جاريالانادى. بۇدان كەيىن ول جەر بەتىن جاياۋ كەزىپ شىعۋعا بەل بۋادى.

باستاپقىدا ول جەر بەتىن جەڭىل جۇگىرىسپەن اينالىپ وتەمىن دەپ ويلاعان ەكەن، ءبىراق ساياحاتى باستالماي جاتىپ-اق ەكى تىزەسى اۋىرىپ باياۋ جۇرۋگە كوشەدى.

ناتيجەسىندە ونىڭ جەر بەتىن ارالاپ شىعۋعا جوسپارلاعان 6 جىلدىق ۋاقىتى 11 جىلعا دەيىن سوزىلىپ كەتەدى.

قارا جاياۋ وزىمەن بىرگە بالالارعا ارنالعان ارباعا سياتىن زاتتاردى عانا الىپتى. ونىڭ ىشىندە كىشىگىرىم تۇسەل، كورپە، ءدارى قوبديشاسى جانە تاماق. سوڭعىسى از عانا ۋاقىتتا بىتەدى. بەليۆو بۇل ساپارىنا بىردە ءبىر تيىن الىپ شىقپاپتى، ءتىپتى قالتا تەلەفونىن دا ۇيگە قالدىرىپتى. ساياحاتشى قوناق ۇيلەردە قونا الماي، قۇدايى قوناق ەتىپ قارسى العان ۇيلەردە عانا تۇنەگەن. ال كەيدە ءتىپتى دە اشىق اسپان استىندا ۇيقى قۇشاعىنا كەتىپ جۇرگەن.

ءوز ساپارىندا ول تۇرمەگە دە توعىتىلىپتى. انىعىن ايتساق، ءوز قالاۋىمەن سوندا بارىپتى. مۇنىڭ ارتى ءارقاشان دا جاقسىلىقپەن اياقتالا بەرمەگەن دە ەكەن، ماسەلەن كەشقۇرىم ۋاقىتتا بوس كامەرالاردىڭ بىرىنە تۇنەپ شىعۋعا سۇرانىپ كىرگەن ونى تاڭەرتەڭ تۇرمە باسشىلارى جىبەرمەي قويۋدى ويلاپتى. وندا دا قاسىنداعى كامەرالاستارى ونىڭ ساياحاتشى ەكەنىن ايتىپ، ايعايلاپ، جازىقسىزدىڭ جاعدايىن تۇسىندىرگەن سوڭ عانا بوستاندىققا شىعىپتى.

ال بىردە افريكادا ءجۇرىپ ءبىزدىڭ بەليۆو نەلسون ماندەلامەن قول الىسىپ امانداسۋ باقىتىنا يە بولىپتى. كەيىن سول افريكاداعى ەڭ ءبىر ۇلكەن شولدەردىڭ ءبىرى نۋبي ءشولىن ءۇش اپتادا ءجۇرىپ ءوتىپتى. وسى ۋاقىت بويى ول جولدا تاپقان جىلان-جاندىكتەرمەن قورەكتەنىپ وتىرىپتى؛ ال تانزانيانىڭ ارىستان مەن قابىلاندارعا تولا سافاريىن ەش قارۋسىز كەزىپ وتكەن؛ الجيردە تەگىن اۋرۋحانادا دەمالعان؛ ال ەگيپەتتە سوقىر تيىنى بولماسا دا قۇرتتاعان ءتىسىن ەمدەتىپ الىپتى. مۇنىڭ ءبارى تەك افريكادا بولعان وقيعالار. ال باسقا قۇرلىقتارداعى جاعدايى تۋرالى ساياحاتشىمىز ءوزى ايتىپ بەرسىن.

جەر الەمنىڭ 75 مىڭ شاقىرىمىن جاياۋ ءجۇرىپ وتكەن بەليۆو جاس جۋرناليست قىز جەرالدينا ۆەسسنەردىڭ كومەگىمەن ەلىنە ورالىپتى.

ورالعاندا دا ءوزىن تانىپ، ءومىردىڭ ءمانىن تۇسىنگەن ەكەن. اتالعان جۋرناليست قىز ول تۋرالى «جاياۋ جۇرگىنشى» («چەلوۆەك يدۋششي») دەگەن كىتاپ جازىپ شىعىپتى. بەليۆو ساياحاتتى باستاماي تۇرعاندا 45 جاستا بولعان. ونىڭ كەزىپ وتكەن 64 ەلى وعان تاڭعاجايىپ اسەر ەتىپتى. ەندەشە، بەليۆونىڭ اڭگىمەسىن وقىپ كورەيىك.

- ساۋداداعى ساتسىزدىكتەن كەيىن مۇنداي ويعا قالاي كەلدىڭىز؟ جەر الەمدى جاياۋ ءجۇرىپ وتۋگە نە سەبەپ؟

- بارلىعى دا، مۇمكىن، اقشا ءۇشىن بولعان شىعار. ول مەنىڭ جەكە داعدارىسىم. بيزنەسىمنىڭ اياققا ءتۇرىپ كەتۋى ءۇشىن ءبارىن دە جاسادىم. ءبىراق سوڭىندا جەڭىلىپ، جولدان تايدىم، سوسىن كەتتىم... العاشقىدا جاي ءجۇردىم، كەيىن توقتاي المادىم. سوسىن مونرەالداعى جاك كارتە كوپىرىندەگى جاياۋ جۇرگىنشى جولىن كوردىم. «نەلىكتەن جاياۋ جۇرمەسكە؟» دەگەن وي كەلدى. الەم كارتاسىن الدىم دا، قايدا، قالاي جۇرەتىنىمىدى جوسپارلاپ الدىم. سوسىن بۇل ويىمدى ەشكىمگە دە ايتپادىم. ولار تەك زيانىن كەلتىرۋى مۇمكىن ەدى.

- مۇنىڭىزدى وتباسىڭىز قالاي قابىلدادى؟

- بۇل ءبىر قاسىرەت بولدى. ساياحاتىمدى جوسپارلاپ جۇرگەن كۇندەردىڭ بىرىندە ايەلىمە ايتىپ تىندىم. قالاي ءجۇرىپ وتەتىنىمدى، قايدا قوناتىنىمدى، ءبارىن سۇراپ العان سوڭ، ايەلىم بىلاي دەدى: «-سەن ۇيگە كەلىپ تۇراسىڭ با؟»، «-جوق، ءبىراق سەن ماعان كەلىپ تۇرا الاسىڭ» دەپ جاۋاپ قاتتىم. راسىندا دا، ساياحاتىمنىڭ بارىسىندا ايەلىم بىرنەشە رەت مەنى كورۋگە، جاعدايىمنىڭ جاقسى ەكەنىنە كوز جەتكىزۋگە كەلىپ تۇردى. العاشقى كەزدە ايەلىم وتباسىن تاستاپ بارا جاتىر ەكەن دەپ ويلاپتى. ءبىراق مەن ونى سۇيەتىنىمدى، قارىم-قاتىناسىمىزدى ساقتاپ قالعىم كەلەتىنىن ايتتىم.

- بيزنەسىڭىزدى جۇرگىزە الماعاندىقتان وسى جولعا بەت بۇردىم دەمەكسىز بە؟ بۇعان قانداي جاۋابىڭىز بار؟

- ءيا، مەن باستاپقى كەزدە ءوزىمدى قورقاق سەزىندىم. جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشقانداي بولىپ كورىندىم. ءبىراق جول بويى مەن تۋرالى اڭگىمەلەردى ەستىپ كوڭىلىم ءوسىپ، مارقايا باستادىم. كورگەن-بىلگەندەر مەنىڭ باتىل ەكەنىمدى، ناعىز ەر مىنەزدى ەكەنىمدى ايتۋمەن بولدى. سوسىن ءوز ويىمدى ءوزىم وزگەرتۋىمە تۋرا كەلدى. وتباسى تەك ءبىر عانا جەردە ءومىر ءسۇرۋى كەرەك دەگەن جازىلماعان زاڭنىڭ جوق ەكەنىن ءبىلدىم. راسىمەن دە، ءبىز قانشاما الىستا بولساق تا كەرەمەت وتباسى بولا بىلدىك. ايەلىم، ليۋس مەنى قولداپ، بەتالىسىمدى سوكپەدى. ونىڭ تۇسىنىگىنە ءتانتىمىن. ونداي ايەل بۇل الەمدە جوق شىعار.

- جول مارشرۋتىن قالاي انىقتادىڭىز؟ قالتاڭىزدا كوك تيىنىڭىز بولماسا دا ءجۇرىپ وتكەن ەلدەردىڭ شەكاراسىن قالاي كەسىپ ءوتتىڭىز؟

- مەنىڭ باستى ماقساتىم - بەس قۇرلىقتى تۇگەل كەسىپ ءوتۋ بولدى. وزىممەن بىرگە اقشام دا بولعان جوق. مەن كارتاعا سىزعان ەلدەرىم تۋرالى قاتە پىكىردە بولىپپىن. كەيىن ءبارى دە باسقاشا بولدى: كولۋمبيادا وتە قاۋىپتى بولدى، افريكادا بولسا مەنى وتە قيىن جولدارمەن جۇرۋگە كوندىردى، كەيىن شۆەسيانى ءوتىپ، رەسەيدىڭ سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىنا جەتۋدى ويلادىم. ءبىراق ونداعى سۋىقتان قورىقتىم. سويتتىم دە گرەكياعا اتتانىپ كەتتىم.

- ەندى شىنىمەن دە قاۋىپتى بولعان تۇستاردى ايتساڭىز...

- ارينە! ءبىرىنشىسى - نيۋ-يورك شتاتىنداعى فيلادەلفيا قالاشىعىندا بولدى. مەن وندا جۇما كۇنى كەشكە تامان ءبىراق جەتتىم. جۇرگىنشىلەردەن سۇراستىرا باستاپ ەدىم، وتە ءبىر قاۋىپتى اۋداندا جۇرگەنىمدى ايتتى. ءبارى ەسىك-تەرەزەلەرىن قىمتاپ جاۋىپ، قولدارىن ءبىر سىلتەيدى. ايتەۋىر دەگەندە سول ءبىر اۋداندى 10 شاقىرىم قاشىق جولمەن اينالىپ ءوتتىم. ەكىنشىسى - افريكادا بولدى. سونداعى جۇرت ارىستاندار مەكەن ەتەتىن سافاريدى كەزىپ ءوتۋىم كەرەك ەكەنىن ايتقاندا توبە شاشىم تىك تۇردى. ولار سوسىن مىناداي اقىل كەڭەس ايتتى:

«ەگەر جول بويىندا ارىستان كورسەڭ قاشا جونەلمە، قالاي كەلە جاتتىڭ - ءدال سول جۇرىسىڭمەن جۇرە بەر، ەشقاشان قاشۋشى بولما، جۇگىرىپ، داۋىس شىعارما». قۇدايىم بار ەكەن. ايتەۋىر ارىستاننىڭ ءوزىن كورمەدىم، تەك جەردەگى ىزدەرىن كورىپپىن. سول جولمەن ايتەۋىر ءبىر اۋىلعا جەتكەندە جەرگىلىكتى تۇرعىندار تاڭعالىپ، جاعالارىن ۇستاستى. سوندا عانا قۋ جانىمدى شۇبەرەككە سالعان بىرەۋ ەكەنىمدى ۇعىپ، كومەك قولىن سوزدى.

- قىزىق ەكەن. ەندى بۇل ءىسىڭىزدى قايتالاپ كورۋگە قالاي قارايسىز؟

- ماعان ەندى نە جوق؟ ايعا بارۋ كەرەك دەمەسەڭىز، مەن الەمدى ارالادىم، بولدىم. ەندى سۇيىكتى ايەلىممەن قول ۇستاسقان كۇيى اق ءولىمدى قارسى السام دا جەتكىلىكتى.

- ساياحات سىزگە نە بەردى؟

- 45 جاستاعى جان بەليۆو 2000 - جىلى 18- تامىزدا قايتىس بولعان. سوسىن مۇلدەم باسقا ادام دۇنيەگە كەلدى. قۇندىلىعى مەن كوزقاراسى وزگەرگەن باسقا بىرەۋمىن. قىزىعۋشىلىقتارىم دا وزگە: جاڭالىق كورسەم، حالىقارالىق وقيعالارعا نازار اۋداراتىن بولدىم. ءتىپتى 11 جىلدان كەيىن تۋعان جەرىمە كەلىپ وتىرعان ماعان بۇل جەر بوتەندەۋ.

- ءسىز ءجۇرىپ وتكەن ەلدەر تۋرالى ءبىر تولعانىپ كورسەڭىز...

- ادامدار كوبىنە افريكادا، لاتىن امەريكادا كۇلىپ جۇرەدى ەكەن. بۇل قۇرلىقتاعى ەلدەردە بالالار دا، ۇلكەندەر دە مەنىمەن بىرگە ءجۇرىپ، سولاردىڭ ۇلتتىق اندەرىن ايتۋمەن بولدىق. ال باسقا ەلدەردىڭ بالالارى ادام ەكەنسىڭ دەپ قارامايدى. پسيحولوگياسى وزگە، جابىق... پەرۋدە مەن ءبىر جىگىتپەن تانىستىم. سونىمەن اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا مىناداي ءسوز ەسىتتىم:

«مەن سونشالىقتى كەدەي ادامداردى كورگەنمىن، ولاردا اقشادان باسقاسىنىڭ ءبارى دە بولدى». بۇل ءسوز ماعان قاتتى اسەر ەتتى. مەن باي مەن كەدەيدىڭ ورتاسىنا جىك سالعىم كەلمەيدى، ءتىپتى امەريكاداعىلار «ءۇشىنشى الەم» ەلدەرىنەن باقىتسىز دەپ ايتپايمىن، ءبىراق ايتاتىن ءبىر عانا ءسوزىم بار:

«باقىت اقشاعا تىرەلىپ تۇرعان جوق!»

دايىنداعان: ارداق قۇلتاي

2013

massaget.kz