الاياق نامازحاندار، ءدىني مەكتەپ، توعىزات، قۇلىبايەۆتار قۋلىعى - دەپۋتاتتار بۇل سەسسيادا قانداي ۋاجىمەن ەستە قالدى
استانا. قازاقپارات - VIII سايلانعان پارلامەنتتىڭ دەپۋتاتتارى ەكىنشى سەسسيانى اياقتاپ، كانيكۋلدا ءجۇر. بۇل سەسسيادا زاڭ شىعارۋشى ورگان وكىلدەرى حالىق جادىندا قانداي ۋاجدەرىمەن قالعانىنا شولۋ جاساپ كوردىك.
رينات زايىتوۆ - الاياقتار مەن نامازحاندار ستاتيستيكاسى
«مەن سىزگە فاكت ايتايىن، قازاقستاندا ينتەرنەت ارقىلى جاسالىپ جاتقان، باسقا دا الاياقتىقتاردىڭ 80 پايىزىن جاساپ جاتقان قاۋىم - ناماز وقيتىندار. وتىرىك دەسە، بەتىمە باسسىن. ءتىپتى، قاراپايىم بازارعا بارىڭىز، باسقا جەرگە بارىڭىز، بىرەۋ ساقالىن سيپاپ تۇرادى. «اللا» دەپ تۇرىپ، ادام الداپ جاتىر»، - دەگەن ەدى دەپۋتات «ادىرنا» سايتىنىڭ You Tube ارناسىنا بەرگەن سۇحباتتا.
ارينە، دەپۋتاتتىڭ بۇل پايىمى ناماز وقىپ جۇرگەن حالىقتىڭ شامىنا قاتتى ءتيدى. ءبىر توپ جۇرت «دەپۋتات ايتقان ءسوزىن رەسمي فاكتىمەن دالەلدەسىن» دەپ تالاپ قويسا، تاعى ءبىر توپ ايتىلعان ويدىڭ تونىن اۋدارىپ، وتقا ماي قۇيا ءتۇستى. كەيىن ر. زايىتوۆ تاعى ءبىر You Tube ارناعا بەرگەن سۇحباتىندا اتىشۋلى مالىمدەمەسى بۇرمالانىپ تاراتىلعانىنا شاعىم ايتتى.
«رەسمي ستاتيستيكا قايدا دەپ جاتقاندار بار. ونى سۇراتۋعا بولادى. تەرگەۋ ورىندارىندا مىنەزدەمە جاسايدى عوي. سولاردان سۇراتىپ الساق بولادى. بۇل - بار فاكتى. قارجىلىق پيراميدا سياقتى الاياقتىق جاساپ جۇرگەندەردىڭ كوبى - ءدىننىڭ اتىن جامىلىپ جۇرگەندەر. نەگىزى مۇنى مەن ايتقانىمدا ەمەس، نەگە سولاي تاراعانىندا بولىپ تۇر. شىن مانىندە، بۇل - بار دەرەك. مەن اقتالمايمىن، 80 پايىز دەگەنىم - مەن كورگەن 10 وقيعانىڭ 8 ءى دەگەن ءسوز، ياعني سول وننىڭ سەگىزىن جاساعان الاياقتار - نامازحاندار»، - دەدى دەپۋتات.
بۇل دەپۋتاتتىڭ ءماجىلىس مىنبەرىنەن تىس جەردە، سۇحبات كەزىندە ايتقانى. ونىڭ ءماجىلىس زالىندا ايتقان اتىشۋلى مالىمدەمەلەرى دە بارشىلىق.
«ەڭ تومەنگى ايلىق 300 مىڭ تەڭگە بولسىن» دەپ ماسەلە كوتەرۋىنىڭ ءوزى الەۋمەتتىك جەلى پايدالانۋشىلارىنا بىرنەشە كۇن «ازىق» بولدى. ءماجىلىس دەپۋتاتتارى بىلتىر قىركۇيەك ايىندا 2024-2026-جىلدارعا ارنالعان بيۋجەت جوباسىن تالقىلاعان بولاتىن. سول كەزدە قارجى مينيسترلىگىنىڭ قازاقستانداعى وتباسىلاردىڭ تابىسى مەن شىعىنى تۋرالى ەسەپ-قيسابىنا كوڭىلى تولماعان رينات زايىتوۆ «ەڭ تومەنگى ايلىق كەمىندە 300 مىڭ تەڭگە بولۋ كەرەك» دەپ، ەل قۇلاعىن ەلەڭ ەتكىزگەن تالاپ قويدى. سول تالابىن دەپۋتات جۋرناليستەرگە بىلاي ءتۇسىندىردى.
«ونىڭ ناقتى قانشا بولاتىنىن مينيسترلىك (ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى - رەد.) ەسەپتەسىن. مەنىڭشە، ەڭ تومەنگى ايلىق 300 مىڭ تەڭگە بولۋ كەرەك. ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ باسشىلارى، ورىنباسارلارى جىلىنا قانشا سىياقى الاتىنىن بىلەسىز بە؟ جۇزدەگەن ميلليونداپ الادى. نەگە سونى رەتكە كەلتىرمەيدى؟ سوندىقتان وسىلاي ايتۋعا ءماجبۇر بولدىق»، - دەدى ءماجىلىس دەپۋتاتى.
ايتا كەتۋ كەرەك، 2024-جىلعى 1-قاڭتاردان باستاپ قازاقستاندا ەڭ تومەن جالاقى مولشەرى 70000 تەڭگەدەن 85000 تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلدى.
جيگۋلي دايرابايەۆ - 1500 اۋىلدىڭ تالقانىن شىعاردىق
بىلتىر ۇلدارىنىڭ باسىنداعى قىلمىستىق داۋمەن الەك بولعان دەپۋتات ج. دايرابايەۆ بيىل اۋىلداردىڭ احۋالىنا الاڭدايتىنىن ءماجىلىس مىنبەرىنەن ايتقان سوزىمەن دالەلدەپ باقتى.
ءساۋىر ايىندا وتكەن ماجىلىستەگى ۇكىمەت ساعاتىندا ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ءمينيسترىنىڭ بايانداماسىندا اۋىل شارۋاشىلىعى تۋرالى بىردە-ءبىر ءسوز جوق ەكەنىنە شامىرقانعان.
«مينيسترگە جانە باسقا دا ۇكىمەت مۇشەلەرىنە ايتارىم، ەگەر قازاقستاندى اگرارلىق مەملەكەت رەتىندە مويىندامايتىن بولساڭىزدار، وندا قازاقستاننىڭ بولاشاعى بولمايدى. «زاۋىت سالامىن، ماشينا جاسايمىن» دەگەن اڭگىمەنىڭ ءبارى - بوس ءسوز. جيىرما ميلليون حالىق تاماق جەيدى. سىزدەن اۋىل شارۋاشىلىعى تۋرالى ءبىر ءسوز ەستىگەن جوقپىن، سوعان جانىم اۋىرادى. مىناۋ سۇمدىق قوي. اۋىلداردى توزدىرىپ بىتتىك. 6295 اق اۋىل قالدى. 1500 اۋىلدىڭ تالقانىن شىعاردىق»، - دەگەن بولاتىن جيگۋلي دايرابايەۆ.
سوۆەت زامانىندا بىرنەشە جىل كولحوز باستىعى بولعان دەپۋتات ول كەزەڭدە قازىرگىدەي باسسىزدىقتارعا جول بەرىلمەيتىنىن ايتىپ كىجىندى.
«مىناۋ دەگەن سۇمدىق قوي! بۇكىل ەلگە ۇكىمەت مىناداي شەشىم قابىلدادى دەيدى، ال سىزدەر ونى ورىندامايسىزدار. سىزدەر مەملەكەت باسشىسىن حالىقتىڭ الدىندا جامان كورسەتىپ جاتىرسىزدار. شامالارىڭىز كەلمەسە، ورىنداي المايمىز دەپ ايتۋ كەرەك»، - دەدى ج. دايرابايەۆ.
باقىتجان بازاربەك - شەكاراداعى قۇلىبايەۆتار ءىزى
كەي دەپۋتاتتار حالىقتىڭ قابىلداۋىنا جەڭىل، الەۋمەتتىك جەلىدە ۇرلەپ اكەتۋگە قولايلى تاقىرىپتان اسپاي جاتسا، باقىتجان بازاربەك باسىن تاۋەكەلگە سالاتىن ماسەلەلەردىڭ ورتاسىندا ءجۇر دەۋگە بولادى. باسقا-باسقا، ءبىراق بۇل ماجىلىسمەندى كەزەكشى جاۋاپپەن الداي سالۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ۆيتسە-ءمينيسترى قايرات تورەبايەۆ ءماجىلىستىڭ مامىر ايىنداعى جالپى وتىرىسىندا بۇكىل بولمىسىمەن سەزىنىپ قايتتى. اڭگىمە قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆتىڭ قازاقستانعا جاساعان ساپارى كەزىندە قول قويىلعان قۇجات تۋرالى بولىپ وتىر. سول ساپار كەزىندەگى ۋاعدالاستىق بويىنشا قازاقستان ۇكىمەتى مەن قىرعىز ەلىنىڭ مينيسترلەر كابينەتى «قاراسۋ» - «اق-تىلەك» اۆتوجول وتكىزۋ پۋنكتەرىنىڭ اۋماعىندا يندۋستريالىق ساۋدا-لوگيستيكالىق كەشەن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋى كەرەك ەدى. زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ كەزىندە باقىتجان بازاربەك وسى قۇجاتتى ازىرلەۋشىلەردىڭ قيتۇرقى ارەكەتىن اشكەرەلەپ تاستادى.
«قايرات قالمۇقامەت ۇلى، بۇل ماسەلە كوميتەتىمىزدە شۋ شىعاردى. مەنىڭ سۇراعىمدى جاقسى بىلەسىز. بۇل جوبانىڭ ارتىندا تيمۋر ق ۇلىبايەۆتىڭ «كيپرس» كومپانياسى تۇر. مۇنى مەن كوميتەتتىڭ جينالىسىندا ايتقانمىن. باستاپقى جوبا بويىنشا 36 گ ا جەر «جوين تەحنولوجي» كومپانياسىنا راسىمدەلگەن، ال «جوين تەحنولوجي» قۇرىلتايشىسى - «كيپرس» ج ش س. شۋ شىققان سوڭ سىزدەر وزگەرتتىڭىزدەر. مەن وعان قۋانىپ وتىرمىن. ءبىراق قازىرگى العان قۇجات بويىنشا وزگەرتكەن دۇنيە بىلاي بولىپ تۇر: قازىر 36 گەكتار جەر «قورداي دامۋ» ج ش س اتىنا راسىمدەلگەن. «قورداي دامۋ» ج ش س قۇرىلتايشىسى - «ترەيدينگ حولدينگ» ج ش س. ونىڭ قۇرىلتايشىسى - «مەركۋري پروپەريت» ج ش س. ونىڭ قۇرىلتايشىسى - «كيپرس» ج ش س، ال «كيپرس» قۇرىلتايشىسى - اسقار التاي تيمۋروۆيچ. ءسىز باسىندا «باسقاشا بولادى. وزگەرتەمىز، باسقا ادامدار، ينۆەستورلار كەلەدى» دەپ ايتتىڭىز. ءبىراق بۇرىنعى ينۆەستور سول قالپىندا قالعان. مەنىڭ ايتقانىم بوس اڭگىمە ەمەس. دەرەكتەر eGov-تان الىندى. كەلىسىم بويىنشا تيمۋر قۇلىبايەۆ بۇل جوباعا اقشا قۇيسا، ەرتەڭ جوباعا باسقا ينۆەستور كەلۋى مۇمكىن بە؟ تيمۋر قۇلىبايەۆتان باسقا ينۆەستور بار ما؟» - دەدى دەپۋتات.
جاۋاپقا كوڭىلى تولماعان دەپۋتات سۇراعىن ناقتىلاي ءتۇستى.
«سوندا مەن كونكۋرس كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ەرتەڭ «تيمۋر قۇلىبايەۆتىڭ «كيپرس» كومپانياسى ينۆەستور بولماسىن، باسقا كومپانيا ينۆەستور بولسىن» دەسەم، كونكۋرس كوميسسياسى سونداي شەشىم شىعارا ما؟» - دەپ سۇرادى.
قايرات تورەبايەۆ مينيسترلىك كونكۋرس كوميسسياسىنا ەشقانداي پارمەن بەرە المايتىنىن مەڭزەپ جاۋاپ بەردى.
«كوميسسيادا ءماسليحات جانە ءماجىلىس دەپۋتاتتارى بار. ءسىزدىڭ ءسوزىڭىز جەردە قالمايدى. ينۆەستوردى كونكۋرستىق كوميسسيانىڭ بۇكىل مۇشەسى تاڭدايدى دەپ توپشىلايمىن»، - دەدى ول.
سامات مۇسابايەۆ - «ماس(س) مەديا» دەگەن قانداي مەديا؟
ال ماڭعىستاۋلىق ماجىلىسمەن سامات مۇسابايەۆ «ماسس» جانە «ماس» سوزدەرىن اجىراتا الماي، كوپشىلىكتى تاڭقالدىردى. مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى دەپۋتاتتاردىڭ الدىندا ماسس مەديا تۋرالى زاڭنىڭ بىرنەشە رەت پىسىقتالعان جوباسىن تانىستىرىپ تۇرعان. كەزەك دەپۋتاتتاردىڭ ساۋالىنا كەلگەندە س. مۇسابايەۆ:
«ماسس-مەديا» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى قانداي؟ «ماسس» دەگەن ءسوزدىڭ.. ماس ادام دەگەندى بىلەتىن ەدىك، ماسس-مەديا دەگەندى ءبىرىنشى رەت ەستىپ وتىرمىن»، - دەگەن ەدى.
بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن ءماجىلىس ءتوراعاسى ەرلان قوشانوۆ جاقسى بەردى. «ماس ادام» دەگەن تىركەستە ءبىر عانا «س» ءارپى بارىن، ال «ماسس مەديا» تىركەسىندە ەكى «س» بارىن ايتىپ، ارىپتەسىنىڭ ساۋاتىن اشتى.
ايتا كەتۋ كەرەك، سامات مۇسابايەۆ اتالعان زاڭعا ب ا ق- تاعى قازاقشا كونتەنتتىڭ ۇلەسى كەمىندە 80 پايىز بولۋ كەرەك دەگەن نورما ەنگىزبەكشى بولعان. ءبىراق ارىپتەسى ەدىل جاڭبىرشين ەكەۋىنىڭ بۇل ۇسىنىسى ەسكەرۋسىز قالىپ، «60/40» تالابى ەنگىزىلدى.
ەرلان سايروۆ - «TikTok-تىڭ دا ەكى ۇشى بار»
اتىشۋلى مالىمدەمەسىنىڭ كوبى «ەسكى قازاقستاننان» باستالىپ، «ريەۆانشيزمگە جول جوق» دەگەن ۇرانمەن اياقتالاتىن دەپۋتات ەرلان سايروۆ TikTok-تى شەكتەۋدى ۇسىنىپ ءجۇر.
ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ ايتۋىنشا، ۇكىمەت TikTok پلاتفورماسىنىڭ جاس ۇرپاق تاربيەسىنە تيگىزەر كەرى اسەرىن بولدىرماۋ ءۇشىن مىنانداي شارالار قابىلداۋ كەرەك:
زاڭعا قايشى بارلىق كونتەنتتەرگە شەكتەۋ قويۋ؛
بالالاردىڭ ساناسىن ۋلايتىن، ءتۇرلى تەرىس اعىمدارعا ەلىكتىرىپ اكەتەتىن، ولاردىڭ ساناسىندا قوعام تۋرالى تۇسىنىكتى دۇرىس قالىپتاستىرمايتىن كونتەنتتەردى بۇعاتتاۋ؛
TikTok-تى كامەلەتتىك جاسقا تولماعان بالالار ءۇشىن قاتاڭ شەكتەۋ نەمەسە قىتاي تاجىريبەسىندەگىدەي بالالارعا ارنالعان بالاما فورماتىن عانا قولدانۋدى ەنگىزۋ.
سەناتور
جاننا اسانوۆا (سەناتور) - سوۆەت مۋلتفيلمدەرىنە ساعىنىش
ماجىلىستەگى ارىپتەسى ەرلان سايروۆ قازاقستاندىق جەتكىنشەكتەردى TikTok-تىڭ كەرى اسەرىنەن قورعاشتاپ جۇرسە، سەنات دەپۋتاتى جاننا اسانوۆا وسكەلەڭ ۇرپاقتى سوۆەت يدەولوگياسىنىڭ باستى قۇرالى بولعان ەسكى مۋلتفيلمدەر ارقىلى تاربيەلەۋدى ۇسىنادى. دەپۋتات سوۆەت مۋلتفيلمدەرىنىڭ ىشىندە قازاقستاندىق جەتكىنشەكتەردىڭ بويىنا جاقسى قاسيەت دارىتاتىن مازمۇنى بار، ەڭبەككە باۋليتىن تۋىندىلار جەتەرلىك ەكەنىن ايتادى.
«وزەكتىلىگىن جوعالتپاعان سوۆەت مۋلتفيلمدەرىن قايتادان مەملەكەتتىك ەكرانعا شىعارۋ ماسەلەسىندەگى ءسىزدىڭ ۇستانىمىڭىز قانداي؟» - دەپ سۇرادى سەناتور «ماسس-مەديا تۋرالى» زاڭدى تالقىلاۋ كەزىندە.
مادەنيەت جانە اقپارات ۆيتسە-ءمينيسترى بۇل ۇسىنىسقا قارسى ەمەستىگىن ءبىلدىردى.
«سوۆەت مۋلتفيلمدەرى وزەكتى بولعان كەزدىڭ شەت جاعاسىن ءبىز دە كوردىك. مەنىڭ جەكە كوزقاراسىم بويىنشا، ول مۋلتفيلمدەر شىنىمەن دە ەڭبەك قۇندىلىعىنا، جاقىنعا قۇرمەت، وتانعا دەگەن ماحاببات قۇندىلىقتارىنا سايكەس كەلەدى. ءبىز بۇل باعىتتا جۇمىس ىستەيمىز. جالعىز اتاپ وتكىم كەلەتىنى، ءبىز رەترانسلياتسيالامايمىز، اۋدارماسى بولادى. ارحيۆتەن الىپ، مەملەكەتتىك تىلگە اۋدارىپ كورسەتەمىز جانە الەۋمەتتىك جەلىدەگى جۇمىستى كۇشەيتۋگە قولدانامىز. ويتكەنى، 3-18 جاس ارالىعىنداعى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ كوپ بولىگى الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرادى. سوندىقتان اۋدارما، دۋبلياج ماسەلەسىن باقىلاۋدا ۇستايمىز»، - دەدى قانات ىسقاقوۆ.
دەگەنمەن، ۆيتسە-مينيستر سەنات وتىرىسىنان كەيىنگى باسپا ءسوز ءماسليحاتىندا بۇل جاننا اسانوۆانىڭ جەكە ۇسىنىسى ەكەنىن، ول ماسەلە بويىنشا ناقتى شەشىم قابىلدانباعانىن ايتتى.
«بۇل جەردە ەشقانداي باستاما، ۇيىم دەگەن جوق. دەپۋتات جەكە سۇراق قويدى. كەيبىر سوۆەت داۋىرىندە شىققان مۋلتفيلمدەر ادامي، ەتيكالىق جاعىنان ەشقانداي قاراما-قايشى كەلمەيدى. سوندىقتان ولاردى اۋدارۋعا مۇمكىندىك بار. قاجەت بولسا اۋدارامىز. وعان جالپى اسا ءبىر قاراجات كەتپەيدى. ءوزىمىزدىڭ بەكىتىلگەن بيۋدجەت اياسىندا جۇزەگە اسىرامىز. سوۆەت مۋلتفيلمدەرىنىڭ ءبارىن دەپ وتىرعان جوقپىن. ىرىكتەيمىز، ونى ءبارىمىز تالقىلايمىز»، - دەدى قانات ىسقاقوۆ.
گۇلدارا نۇرىموۆا - «توعىز قۇمالاقتى «توعىزات» دەپ وزگەرتەيىك»
كۇزگە سالىم استانادا V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنى وتەدى دەپ جوسپارلانعان. ءماجىلىس دەپۋتاتى گۇلدارا نۇرىموۆا وسى ويىنداردا قازاقتىڭ «توعىز قۇمالاق» سايىسىن باسقا اتاۋمەن ۇيىمداستىرۋدى ۇسىندى.
«عالىمداردىڭ، ەتنوگرافتاردىڭ جانە زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرى بويىنشا، XIX عاسىردا بۇل ويىننىڭ جالپى تۇركىلىك اتاۋى «توعىزات» دەپ اتالعان. «توعىزقۇمالاقتىڭ» اتاۋى اۋەلدەن «توعىزات» ەكەنىن بىلدىرەتىن ويىن تاقتاسىنداعى قازاقشا، قىرعىزشا، قاراقالپاقشا، نوعايشا اتاۋلارى دا كورسەتىلەدى. بۇگىندە قازاق، قىرعىز حالىقتارى ساقتاپ، دامىتىپ كەلگەن كوشپەندىلەردىڭ تۇركىلىك ەتنومادەني ويىنى سپورتقا عانا ەمەس، ادامزاتتىق قۇندىلىققا اينالىپ وتىر. الايدا اسىل سپورتتىڭ ودان ءارى كەڭ تارالۋىنا بوگەت بولىپ وتىرعان كەدەرگىنى ەسكەرە وتىرىپ، الداعى V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنىنا دەيىن جالپىتۇركىلىك بۇل زياتكەرلىك سپورتتىڭ اتاۋىن ورتاق نۇسقامەن تاريحي «توعىزات» اتاۋىن قالپىنا كەلتىرۋ شارالارىن قولعا الۋ قاجەت»، - دەدى دەپۋتات.
گ. نۇرىموۆانىڭ بۇل ۇسىنىسىن الەۋمەتتىك جەلى كەلەمەجبەن قابىلدادى. حالىق كوكتەمگى تاسقىننان ءالى ەس جيماي جاتقاندا دەپۋتاتتاردىڭ قيسىنسىز ماسەلەگە باس قاتىرىپ جۇرگەنىن تۇسىنبەگەن ادام كوپ بولدى.
ەلنۇر بەيسەنبايەۆ - لۋدومانياعا قارسى زاڭ، 90-جىلداردىڭ ستيلىندەگى لوببي
ءار ءسوزىن ولشەپ سويلەيتىن دەپۋتاتتىڭ ءبىرى ەلنۇر بەيسەنبايەۆ ويىن بيزنەسى مەن ۇتىس نارىعىن رەتتەيتىن زاڭ قابىلدانار شاقتا ەرەكشە بەلسەندىلىك تانىتتى. وسى ماسەلەگە ارنالعان ءماجىلىس وتىرىستارىنىڭ بىرىندە ول ويىن بيزنەسىنەن بايىپ جاتقان جانداردىڭ قارسى ارەكەتىنە ءجيى تاپ كەلگەنىن قايتالاپ ايتتى.
«زاڭ جوباسىن قابىلداۋعا اقشا مەن اكىمشىلىك رەسۋرسى بار كۇشتى لوببي توپتار قارسى بولدى. ولار ءتىپتى 90-جىلدارداعى ادىستەردى قولدانا وتىرىپ ارەكەت ەتتى. ول ناتيجە بەرمەگەن سوڭ اقپاراتتىق شابۋىلعا كوشىپ، اقتى قارا ەتىپ كورسەتە باستادى. جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەردىڭ جۇمىس ورىندارىنا تالتاڭداپ كىرىپ، ەش تايسالماي ەركىن ءجۇردى. ناتيجەسىندە ۇكىمەتتىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ۇسىنعان نورمالارىمىز سول كۇيى قولداۋ تاپپادى. ال كەلتىرگەن ۋاجدەرى ءتىپتى كۇلكىلى. سول لوببيستەر قازىر ەۋروپانىڭ ورتالىعىندا «امەريكانو» ءىشىپ، ءبىزدى سىرتىمىزدان باقىلاپ وتىر»، - دەدى ءماجىلىس دەپۋتاتى.
ءبىراق دەپۋتات كەيىن باق وكىلدەرىنە بەرگەن سۇحباتتارىندا دا اتالعان «قورقىنىشتى» توپتىڭ وكىلدەرى كىمدەر ەكەنىن، اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ ايتقان جوق. ال زاڭ جوباسىن ءماجىلىس قابىلداپ، سەنات ماقۇلدادى.
ايگۇل قۇسپان - «بىزگە دە ءدىني مەكتەپ قاجەت»
وقۋ جىلى باستالعان شاقتا «حيدجاب ماسەلەسى» ءورشىپ شىعا كەلەتىنى بەلگىلى. تالعات رىسقۇلبەكوۆ سياقتى بەلسەندىلەر ءدىني كيىمگە شەكتەۋ كۇشەيە بەرسە، قازاقستاننان كوشەتىندەرىن ايتىپ، مەملەكەتتى بوپسالاماق بولدى. وسى داۋعا ماجىلىستەگى حالىقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى ايگۇل قۇسپان دا ارالاسقان. ناقتىسىن ايتساق، ب ا ق وكىلىنىڭ سۇراعىنا بەرگەن جاۋابى ءدىن داۋىن باسۋدىڭ ورنىنا وتقا ماي قۇيعانداي اسەر ەتتى.
«ءبىزدىڭ مەكتەپتەردى مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك ءدىني مەكتەپتەر دەۋىمىز مۇمكىن. ءدىني مەكتەپتەردە مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا بارلىق پاندەر، فيزيكا، ماتەماتيكا وقىتىلادى. وعان قوسىمشا مەدرەسەدە وقىتىلاتىن قۇران نەمەسە بيبليا، تور بولسىن - ءدىني پاندەر بەرىلەتىن بولسا جانە ولاردى ۇكىمەت جارتىلاي قارجىلاندىرسا جاقسى بولار ەدى. سول كەزدە كيمەشەك كيەتىن قىزدار نەمەسە ءدىن وقىعىسى كەلەتىن بالالار سونداي مەكتەپتەرگە بارا الۋشى ەدى»، - دەدى ول.
ايتۋىنشا، بۇل - ەۋروپانىڭ تاجىريبەسى.
«ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلىندە وسىنداي بار. ويتكەنى، مەن سول ەلدەردە ديپلومات، ەلشى بولدىم. مىسالى، ا ق ش- تى الايىق. ول جاقتاعى مەملەكەتتىك مەكتەپتەردە كيمەشەك كيۋگە بولادى. مەن فرانتسيانى نەگە كەلتىردىم؟ فرانتسيادا مەكتەپكە بالالار ورامالمەن بارا المايدى. سونى ءبىزدىڭ قازاقتار كەرەمەت «انە، فرانتسيانى قاراشى، نەگە ويتپەيمىز» دەيدى. فرانسيا - كاتوليكتەر ەلى. ول جاقتا ءدىني مەكتەپتەر مولشەرى 50 پايىز»، - دەدى دەپۋتات.
امانتاي جارقىنبەك، مارات ءباشىموۆ، اناس باققوجايەۆ - ايەل كەيدە تىلىنەن تابادى
اقپان ايىندا ماجىلىستە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى زاڭ جوباسى تانىستىرىلعان ەدى. سول كەزدە دەپۋتات اناس باققوجايەۆ وتباسىنداعى جانجالعا تەك ەرلەردى ايىپتاۋعا بولمايتىنىن ايتتى.
«ەركەكتىڭ ەڭ سورلىسى عانا ايەلگە قول كوتەرەدى. دەگەنمەن، ۇرىستىڭ ءبارى بىردەن ۇرۋدان شىقپايدى عوي. ەرلەردى دە ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. جانجال نەدەن تۋىندايدى؟ ارينە، كەي جاعدايدا ايەلدىڭ ءتىلىنىڭ ۇزىن بولۋىنان. مەنى (وسى ءسوزىم ءۇشىن) ايەل ادامدار كەشىرسىن. ءبىراق ونداي دا فاكتىلەر بار. قازاقتا «جاقسى ايەل - ىرىس، جامان ايەل - ۇرىس» نەمەسە «ەرگە جاققان ايەل ەلگە دە جاعادى» دەگەن ءسوز بار. ءبىز قازاقى تاربيەدەن الشاقتاپ بارا جاتىرمىز»، - دەدى اناس باققوجايەۆ.
الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى ونىڭ بۇل سۇراعىن سان-ساققا جۇگىرتىپ، ءبىراز سىنادى. ال جارقىنبەك امانتاي تۇرمىستىق جانجالدى ايەل باستاسا، ونى دا 15 تاۋلىككە قاماۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىس ايتىپ، باسى داۋعا قالدى.
«ءبىزدىڭ زاڭدا ارانداتۋشى دەگەن ۇعىم بار. پروۆوكاتسيا دەگەن ۇعىم زاڭدا بار. وسى تۇرعىدا ايەل ادامنىڭ دا موينىنا جاۋاپكەرشىلىك قويىلۋى كەرەك. ەر ازاماتتى 15 كۇنگە وقشاۋلاپ جابۋ كەرەك پە، كىنالى دەپ تابىلسا، سونىمەن بىرگە ايەلىن دە جەكە جابۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ويتكەنى وتباسىنا تۇسكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تەڭدەي بولسە، وتباسىن شايقالتقان جاۋاپكەرشىلىك تە بىردەي بولۋى كەرەك. سوندا ءبىز كوپ ماسەلەنى تىزگىندەي الامىز»، - دەگەن ەدى دەپۋتات.
كەيىن ول اتىشۋلى مالىمدەسسىن «بەينەلەپ ايتقان ورالىم ەدى» دەپ اقتالدى.
زاڭگەر دەپۋتات مارات ءباشىموۆ زاڭ جوباسىن تالقىلاۋ كەزىندە قۇجاتتا ايەلدەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا باسىمدىق كوپ بەرىلگەنىن ايتىپ سىنادى.
«ايەلدەردىڭ ءوزى ارانداتۋعا بارىپ، ەرلەردى قول كوتەرۋگە وزدەرى يتەرمەلەيدى. ەر ادامدار عانا ەمەس، ايەلدەر دە زورلىق-زومبىلىقتى ءجيى تۋدىرادى. بىزدە زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى زاڭنامالار تەك ايەلدەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋعا ارنالعان»، - دەدى ول.
بۇل مالىمدەمەلەردىڭ ءبارى ەكس-مينيستر قۋاندىق بيشىمبايەۆتىڭ ازاماتتىق نەكەدەگى ايەلىن ۇرىپ ءولتىرۋ فاكتىسى بويىنشا ونلاين ءوتىپ جاتقان سوت پروتسەسى كەزىندە ايتىلعانىن ەسكەرۋ كەرەك. وسى ءىس بويىنشا سوت ۇكىمى شىعىپ، ق. بيشىمبايەۆ 24 جىلعا سوتتالدى. كەيىن الگى ۇكىم بويىنشا اپەللياتسيالىق سوت ءجۇردى، ءبىراق ۇكىم وزگەرىسسىز قالدى.
ال تۇرمىستىق زورلىق- زومبىلىققا قارسى زاڭ ەل ىشىندە «سالتانات زاڭى» دەگەن اتاۋ الدى. قۇجاتقا پرەزيدەنت قول قويدى.
اۆتور ەسىمجان ناقتىباي
