احمەت جۇبانوۆتىڭ جاستارعا ۇندەۋى
استانا. قازاقپارات - بۇل جايلى عالىمنىڭ «وسكەن ونەر» جيناعىنا ەنگەن. احمەت جۇبانوۆ - قازاق مۋزىكاسىنىڭ تاريحىندا ەرەكشە ورىن العان تۇلعا. ول تەك كومپوزيتور مەن زەرتتەۋشى عانا ەمەس، ۇلتتىق ونەردىڭ عىلىمي نەگىزىن قالىپتاستىرعان ءىرى قايراتكەر. قانشا جىل وتسە دە ونىڭ جازعاندارى بۇگىنگى زەرتتەۋشىلەرگە، اسىرەسە جاس ىزدەنىمپازدارعا قىزىقتى بولىپ قالا بەرمەك.
بۇگىنگى جازبامىز احمەت جۇبانوۆتىڭ «جاستار، مۋزىكاعا وقىڭدار!» اتتى ماقالاسىنا ارنالادى. بۇل ماقالا عالىمنىڭ قايتىس بولعاننان كەيىن جارىق كورگەن «وسكەن ونەر» جيناعىنا ەنگەن. اتالمىش ءماتىن تۋرالى ارنايى تۇسىندىرمە نەمەسە ناقتى دەرەك بەرىلمەگەنىمەن، مازمۇنىنا قاراپ، ونى ءداستۇرلى ماقالا ەمەس، كونفەرەنتسيادا نە جينالىستا وقىلعان بايانداما ىسپەتتى دەپ بولجاۋعا بولادى. دەگەنمەن، ونىڭ قاي فورماتتا جازىلعانى ماڭىزدى ەمەس - ەڭ باستىسى، بۇل تۋىندىدا جۇبانوۆتىڭ ۇلت ونەرىنىڭ بولاشاعىنا، جاستاردىڭ مۋزىكالىق بىلىمگە ۇمتىلىسىنا دەگەن تەرەڭ سەنىمى مەن ءۇمىتى كورىنىس تاپقان. سوندىقتان ءبىز بۇل ەڭبەكتى وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
احمەت جۇبانوۆ بۇل ەڭبەگىندە الدىمەن كوممۋنيزمنىڭ قازاق قوعامىنا تيگىزگەن اسەرى تۋرالى ءسوز قوزعايدى. بۇل - سول ءداۋىر ءۇشىن قالىپتى جاعداي ەدى. كەڭەستىك كەزەڭدەگى كەز كەلگەن ماقالانىڭ كىرىسپەسى يدەولوگيالىق سيپات الىپ، الدىمەن كوممۋنيزمنىڭ جەتىستىكتەرى مەن ونىڭ حالىققا اكەلگەن يگىلىگى جايىندا جازىلاتىن. جۇبانوۆ تا وسى داستۇردەن تىس قالماي، زامان تالابىنا ساي تۇردە قوعامنىڭ دامۋ باعىتى مەن حالىقتىڭ جاڭا ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن اتاپ وتەدى.
ودان كەيىن عالىم اڭگىمەنى ونەر تاقىرىبىنا بۇرىپ، ونىڭ حالىق ومىرىمەن ەتەنە بايلانىسىن ەرەكشە اتاپ ءوتىپ، ونىڭ ۇلتتىڭ رۋحاني بولمىسىن قالىپتاستىرۋداعى ورنىن ايقىندايدى.
كەلەسى بولىمدە اۆتور ءبىلىم ماسەلەسىنە نازار اۋدارادى. اسىرەسە ورتا ءبىلىمنىڭ ماڭىزدىلىعىن، جاس ۇرپاقتىڭ مۋزىكالىق ساۋاتىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىن العا تارتادى.
ءبىزدىڭ زامانىمىزدا جاستارعا ورتا دارەجەلى بىلىم الۋ جاي عانا كورىنىس بولىپ قالدى. ال وسى ورتا بىلىممەن جوعارىعا قادام باسار الدا سول جاستار ۇلكەن دايىندىقپەن، كوپ ويلانىپ- تولعانىپ وزىنە ماماندىق تاڭداۋ جولىنىڭ ۇلكەن ۇقىپتىلىقتى كەرەك ەتەتىنىن سەزىنۋ كەرەك. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، بىزدىڭ زاماننىڭ ادام قابىلەتىنىڭ قاندايىن بولسا دا دامىتۋعا جاعدايى بار ەكەندىگىن بىلە تۇرا، جاستار ءوزىنىڭ تۇلعا بويىندا قانداي قابىلەتتىڭ جوعارىدا تۇرعانىن بىردەن بىلە المايدى.
احمەت جۇبانوۆ ءوز ماقالاسىندا ونەر اتاۋلىنىڭ تابيعاتىنا توقتالىپ، ونىڭ سىرتتاي جەڭىل كورىنگەنىمەن، شىن مانىندە ۇلكەن ەڭبەك پەن تاباندىلىقتى قاجەت ەتەتىنىن اتاپ وتەدى. عالىمنىڭ پايىمداۋىنشا، كەيدە ادام ءبىر ونەر تۇرىنە قاراپ، ونى وڭاي يگەرۋگە بولادى دەپ ويلايدى. مىسالى، ساحناداعى ءانشى نەمەسە اسپاپشىنىڭ ەركىن، كوركەم ويىنىن كورىپ، سونىڭ ءبارى تابيعي، ەش قيىندىقسىز ورىندالاتىنداي اسەر قالدىرادى. الايدا جۇبانوۆ بۇل كورىنىستىڭ ارتىندا ۇزاق جىلدار بويى توگىلگەن تەر، ۇزدىكسىز ىزدەنىس، شىدام مەن قايسارلىق جاتقانىن ەسكەرتەدى.
ول ونەر جولىنىڭ كۇردەلىلىگى تەك تەحنيكالىق شەبەرلىكتە ەمەس، رۋحاني دايىندىقتا دا ەكەنىن العا تارتادى. ناعىز ونەر ادامى ءوز ىسىنە جان- تانىمەن بەرىلمەيىنشە، شىنايى ناتيجە شىقپايدى. وسى تۇرعىدان العاندا، جۇبانوۆ ونەردى ادامنىڭ ىشكى مادەنيەتىمەن، مىنەزىمەن جانە دۇنيەتانىمىمەن تىكەلەي بايلانىستىرىپ تۇسىندىرەدى.
...ارينە، ساحنادان ويستراحتى، نە گيلەلستى، نە باسقا سولارداي اتاقتى ورىنداۋشىلاردى قاراپ وتىرساق، سكريپكادا، فورتەپيانودا ويناۋ ءتىپتى قيىن ەمەس سياقتى. سونداي-اق قاليبەكتىڭ، سەركەنىڭ ويىندارى دا وسى ءوزىمىزدىڭ ومىرىمىزدەگى شىندىق، قاراپايىم بولىپ كورىنەدى. بۇل - وسىلاردىڭ ءبارى دە ۇلكەن قابىلەت پەن ۇلكەن ەڭبەكتىڭ قوسىلۋىنان تۋعان ناتيجەلەر. ارتيستەردىڭ قاي-قايسىسى بولسا دا، ساحنادا ون بەس مينۋت قانا ورىندايتىن نارسەسىن ەڭ كەمى بىرنەشە اي نەمەسە جىلداپ تا دايىندايدى. الەمگە اتى بەلگىلى سكريپكاشى نيكولو پاگانيني، سول كەزدەگى پىكىرلەرى جاريالانعانداي، اسقان شەبەر ورىنداۋشى بولۋىندا ەشبىر شايتانمەن بايلانىسى بولعان ەمەس. تەك پاگانيني كۇنىنە ءتورت ساعات سكريپكادا ويناعان. سوندىقتان كوپتەگەن جاس بالا مۋزىكادا وقيدى دا، 6-كلاسقا كەلگەن سوڭ تاستاپ كەتەدى
احمەت جۇبانوۆ وسىدان كەيىن قازاق جاستارىنىڭ مۋزىكا سالاسىنا از كەلىپ تۇسەتىنىنە قىنجىلادى. ول مۇنىڭ سەبەبىن ءبىر عانا دارىن جەتىسپەۋشىلىگىمەن ەمەس، ەڭ الدىمەن تاباندىلىقتىڭ، ءتوزىم مەن ەڭبەكقورلىقتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىمەن بايلانىستىرادى. عالىمنىڭ بايقاۋىنشا، ونەرگە قىزىعىپ كەلگەن جاستاردىڭ كوبى العاشقى قيىندىققا تاپ بولعاندا- اق بۇل جولدان باس تارتىپ جاتادى. مۋزىكا وقۋىنىڭ العاشقى جىلدارى جەڭىل كورىنگەنىمەن، ءار سىنىپ جوعارىلاعان سايىن تالاپ كۇشەيىپ، وقۋ كۇردەلەنە تۇسەدى. سول سەبەپتى كەيبىرەۋلەر جارتى جولدان شارشاپ، ءوز مۇمكىندىگىن تولىق اشا الماي قالادى.
وسى ويىنان كەيىن اۆتور مۋزىكا ماماندىعىن تاڭداعان، ءبىراق ونى دۇرىس وقىماعاندار جايلى ايتادى
مۋزىكا ماماندىعى وڭاي دەپ ويلاپ جۇرگەندەر، دۇرىسىندا، مۋزىكاعا تۇسپەۋلەرى كەرەك. كەيدە ءبىرقاتار جاستار اۋىلشارۋاشىلىق، پەداگوگيكالىق، شەت ءتىل ينستيتۋتتارىنا ماڭاي تۇزەپ كەلىپ، ولارعا تۇسە الماسا، كونسەرۆاتوريانى دا جاعالايدى. قالاي دا الماتىدا قالعىسى كەلەدى. بۇل ماماندىققا جەڭىل قاراۋ جولى. ءبىزدىڭ ايتاتىنىمىز - مۋزىكا ونەر ىشىندە اسا ءبىر قيىن، ارتىق قابىلەت، اۋىر ەڭبەكتى تىلەيتىن ماماندىق. رەسپۋبليكامىزدىڭ مۋزىكا ماماندارىن قاجەت ەتۋ كەزەڭى ءالى كۇشتى. قابىلەتى بار جاستار باياندالعان قيىندىقتاردى موينىنا الا وتىرىپ، مۋزىكانىڭ ۇلكەن جولىنا تۇسۋلەرى كەرەك. ءسوزسىز، مۋزىكا مەكتەپتەرىنىڭ كوبىنىڭ وقۋشىلار قابىلداۋ مەرزىمى باسقا وقۋ ورىندارىمەن تۇسپا-تۇس كەلمەيدى. ءبىراق ءبىزدىڭ بۇل ايتىپ وتىرعانىمىز تەك بىركۇندىك اقىل ەمەس.
احمەت جۇبانوۆ ويىن ناقتى مىسالدارمەن بەكىتۋ ءۇشىن بيبىگۇل تولەگەنوۆا مەن باقىتجان بايقاداموۆتىڭ ەسىمدەرىن اتايدى. ول ولاردىڭ تابىسىنىڭ كىلتى تابيعي تالانتتا عانا ەمەس، شەكسىز ەڭبەكقورلىق پەن رۋحاني بەرىكتىكتە ەكەنىن كورسەتەدى. جۇبانوۆتىڭ ايتۋىنشا، وسىنداي ادامدار ونەر جولىنداعى جاس ۇرپاققا ۇلگى بولا الادى، سەبەبى ولاردىڭ ءار جەتىستىگىنىڭ تۇبىندە قاجىماس ەڭبەك پەن ادالدىق جاتىر.
ارى قاراي وقيىق:
1946 -جىلى وسكەمەننەن كەلگەن ءجۇنىسوۆا، سالاحاشتان كەلگەن الەكساندرا (قازاق قىزى)، سەمەيدەن كەلگەن شاياحمەتوۆا تاعى سونداي داۋىستارى وتە جاقسى انشىلەر ستۋدەنتتىك ءومىردىڭ العاشقىسىنىڭ ءبىر ايدان كەيىن كەتىپ قالدى. «تالانت - حالىق مۇلكى» دەگەندەي، ولار بويلارىنا جاراتىلىس بەرگەن تالانتتىڭ حالىق مەنشىگى ەكەنىن، ونى دامىتىپ بۇكىل حالىق يگىلىگى ءۇشىن دامىتاتىنىن سەزبەدى.
وسى بولىمدە احمەت جۇبانوۆ ءسوزىن تاعى دا مۋزىكا تاقىرىبىنا بۇرىپ، ونى ادامنىڭ رۋحاني دامۋىنىڭ ەڭ جوعارى كورىنىسى رەتىندە سيپاتتايدى. ول ءۇشىن مۋزىكا - ادام جانىنىڭ تاربيەشىسى، وي مەن سەزىمنىڭ ۇيلەسىمىن قالىپتاستىراتىن مادەني كۇش. ماقالاسىنىڭ سوڭىندا عالىم وقىرماندى جىگەرلەندىرىپ، شابىت بەرەتىن اسەرلى سوزدەرمەن تۇيىندەيدى.
مۋزىكا - جان ازىعى. ادەبيەت - ادامتانۋ عىلىمى بولسا، مۋزىكا سول ادامنىڭ جان جۇيەسىن باۋراپ الاتىن ونەر. «فيزكۋلتۋرا - دەنە ءۇشىن دە، مۋزىكا - جان ءۇشىن» دەپ پلاتون بوس ايتپاعان. قيىندىعىن ايتقانعا ۇركىپ كەتپەي، جاستار مۋزىكاعا وقىڭدار!
aikyn.kz
