اشارشىلىق. گولوشەكين ستالينگە قازاقتار تۋرالى نە جازدى؟

استانا. KAZINFORM - ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ مۇشەسى بولات جولامان ۇلى اشارشىلىقتىڭ باستى سەبەپتەرىن اتادى، دەپ حابارلايدى BAQ. KZ ءتىلشىسى.

- اشارشىلىق كىمدەردەن جانە قانداي جۇمىستاردان باستالدى؟

- اشارشىلىق وتكەن عاسىردىڭ 20-30 -جىلدارى باستالدى. ونىڭ ىشىندە ەڭ اۋىر كەزەڭ - 1921-1922 -جىلعى ءىرى اشارشىلىق. ول كەزدە كەڭەس ۇكىمەتى ەل اۋماعىن جاپپاي مودەريناتسيالاۋعا كوشىردى. ەڭ قيىن جىلداردىڭ ءبىرى 1928 -جىلى باستالدى. بۇندا قازاق بايلارىن كامپەسكەلەۋ ساياساتىن ىسكە اسىرىلدى. سول جىلدارى استىق پەن ەت دايىنداۋ ناۋقاندارى قاتار ءجۇردى.

كەڭەس ۇكىمەتى قازاق جەرىندەگى كوشپەلى جانە جارتىلاي كوشپەلى 800 بايدىڭ ءتىزىمىن جاسادى. بۇل ءار وكرۋگ بويىنشا شامامەن 70-80 ادام. بايلاردى تاركىلەۋ جۇمىسى 2 اق ايدىڭ ىشىندە جۇرگىزىلدى. سول ۋاقىتتا بايلاردىڭ سوتتايتىنىن سوتتاپ، قاجەتتى دەيتىن مال-مۇلىكتەرىن تاركىلەپ الدى. ءومىر سۇرۋگە دەپ ادام باسىنا 10-15 باس مال قالدىردى. ەڭ سوراقىسى، اۋقاتتىلاردىڭ ءبىرازى جەر اۋدارىلدى. ماسەلەن، الماتىدان سولتۇستىككە، شىعىستان وڭتۇستىككە ايداۋعا جىبەرىلدى. جالپى، جايلاۋدا جاتقان تىنىش جۇرتتى تامىرىمەن جۇلىپ الدى.

ونىڭ ۇستىنە ۇكىمەت جەرلەرى كوپ فەودالدارمەن دە كۇرەس جۇرگىزدى. بۇل كەزەڭدە ءار ادام قانداي مولشەردە پايدا تاپسا سونىڭ ءبىراز مولشەرىن مەملەكەتكە وتكىزۋگە مىندەتتى بولدى. مۇنداي سالىقتى تولەۋگە ورتا تاپتىڭ، بايلاردىڭ دا نيەتى بولعان جوق. مەملەكەت مۇنى رەتتەۋ ءۇشىن وكرۋگتەرگە ۋاكىلدەرىن جىبەرىپ، تەكسەرىس جۇرگىزدى. ءار ءۇي ەسەپكە الىندى. قارسى شىققانداردىڭ مالدارى كۇشپەن تارتىلىپ الىندى.

- ەڭ اۋىر جىلدار دەپ نەشىنشى جىلداردى اتاي الامىز؟

- ەلىمىزدە تۇرعىندار كوبىنە مال شارۋشىلىعى جانە ماۋسىمدىق جەر شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان. ياعني جازدا ەگىن ەگىپ تە پايدا تاۋىپ تۇرعان. الايدا استىق ناۋقانىن جەدەلدەتۋ جانە شارۋلارعا كۇش قولدانۋ تۋرالى يوسيف ستاليننىڭ ارنايى بۇيرىعى شىعادى. 1928 -جىلعا دەيىن ونداي كۇش قولدانىلعان جوق بولاتىن. وعان دەيىن شارۋالار ۇكىمەتكە كەرەك استىق مولشەرىن بەرىپ، وزىنە قالعانىن ساتىپ كۇن كورگەن ەدى، الايدا كەيىنگى جىلدار ودان قيىنداي ءتۇستى. ۇكىمەتتىڭ جىلدىق استىق مولشەرى جينالماي، حالىقتىڭ جيعان-تەرگەنىن تولىعىمەن تارتىپ الۋ ساياساتى ءجۇردى.

- قازاق جەرىندەگى اشارشىلىق گەنوتسيد پە؟

- ارينە، بۇل ەكونوميكالىق جويۋ جۇمىسى، ءبارى سودان باستالادى. حالىققا جاسالعان بارلىق قىسپاق جانە رەفورمالار اشتىققا الىپ كەلدى. سەبەبى، ەشكىمدە ەكونوميكالىق ەركىندىك جوق، ونىڭ ۇستىنە ول كەزدە قانداي باي بولسىن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ بۇل ساياساتتى نە ءۇشىن جاساپ جاتقانىن تۇسىنگەن جوق. شىن مانىندە، ۇكىمەتتىڭ ماقساتى اۋقاتتى بايلاردىڭ كوزىن جويىپ، جاپپاي ۇجىمداستىرۋ جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرۋ ەدى. مەملەكەت ءبارىن باقىلاۋعا الىپ، جوسپارلى ەكونوميكاعا بىردەن كوشىرۋدىڭ ءادىسى بولدى.

- قازاقتىڭ بايلارىندا قانشا مال بولعان؟

- رەسپۋبليكادا 1926 -جىلى ءىرى قاراعا شاققاندا 26 ميلليون مال باسى بولعان. ال، 1929 -جىلى 40-41 ميلليونعا جۋىق قارا مال بولدى. ەلىمىزدە مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا تولىق جاعداي بولدى. تابيعي اۋماققا بايلانىستى قازاقستاندا ءتورت-تۇلىك كوپ ەدى. اسىرەسە، مال باسى ورتالىق قازاقستان، سولتۇستىك قازاقستان جانە بەتپاقدالادا شوعىرلاندى. نەگىزى قازاق بايلارىندا 10-15 مىڭ ءىرى قارا مال يەلەنگەن. كەيبىر دەرەكتە 18-20 مىڭ مالى بولعان دەيدى. ول قازاق حاندىعىنىڭ تۇسىندا بولۋى كەرەك. ارينە، كوبى جىلقىلار.

- حالىق ناقتى نەدەن قىرىلدى؟

- كەڭەس ۇكىمەتى قازاقتىڭ مال شارۋاشىعىن وركەنيەتتى شارۋشىلىققا جاتقىزبادى. بۇل جەردە وتىرىقشى بولۋعا ءتيىس سوندا وركەنيەتى بولادى دەپ ەسەپتەدى. فيلليپ گولوشەكين ستالينگە جازعان حاتىندا (اۆتور - شامامەن) «دالادا قازاقتار كوشىپ-قونىپ ءجۇر ەكەن. ءالى مادەنيەتى تومەن دەڭگەيدە. تۇراقتى ءۇيى مەن مەكتەبى دە جوق. تاماقتى ءالى قولىمەن جەيدى ەكەن» دەگەن سياقتى حات جازعان. ونىڭ ماقساتى قازاقتى اپپاق ۇيدە تۇرىپ، قاسىقپەن تاماق جەيتىندەي ۇلتقا اينالدىرۋ بولعان. بىلايشا ايتقاندا، ەۋروپالىق مەكەندەگى اۋىل جاساعىسى كەلدى. ءبىراق ول قازاق دالاسىنىڭ زاڭدىلىقتارىن مۇلدەم تۇسىنبەدى.

- ۋاقىت ءبولىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت!