ادامزاتتىڭ التى جەتىستىگى

استانا. قازاقپارات - شىنداپ كىرىسسە، ادامنىڭ قولىنان ءبارى دە كەلەدى. اسپانمەن استاسقان شىڭداردى باعىندىرىپ، وتكەل بەرمەس تەرەڭدەردى دە زەرتتەي الادى. سوناۋ اسپانداعى ايدى دا يگەردىك.

ونى العاش عارىشقا ۇشقان كۇنى-اق دالەلدەگەنبىز. ءبىراق جەردە ءجۇرىپ تە ادام بالاسى تالاي كەدەرگىلەردەن ءوتىپ، كەيدە ادام سەنبەس ەرلىك جاسايدى. بيىك بەلەستەر مەن شىڭداردى باعىندىرادى. مۇنىڭ ءبارى ناتيجە، ۇلكەن جەتىستىك...

1. ماريان شۇڭعىماسى

الەمدەگى ەڭ تەرەڭ سۋ استىنداعى شۇڭقىر تىنىق مۇحيتىندا ەكەنى بەلگىلى. ول جاقىن ماڭداعى ماريان ارالدارىنىڭ اتىمەن اتالادى. شۇڭعىمانىڭ تەرەڭدىگىن 1875 - جىلى بريتاندىق «چەللەندجەر» كەمەسىنىڭ كومەگىمەن انىقتاعان. ءتۇپسىز تۇڭعيىققا العاش رەت 1960 - جىلدىڭ 23 - قاڭتارىندا «تريەست» باتيسكافىمەن شۆەيسارلىق عالىمدار جاك پيكار مەن دون ۋولش ءتۇسىپ، الەمدىك رەكورد جاسادى. ولار 10911 مەتر تەرەڭدىكتەگى سۋ تۇبىنە جەتتى.

«تريەست» باتيسكافىن الەمدە العاش جاسالعان FNRS-2 باتيسكافىنىڭ ۇلگىسىمەن شۆەيسارلىق عالىم جاك پيكار جاسادى. يتاليانىڭ تريەست قالاسىندا جاسالعاندىقتان باتيسكافقا وسى قالانىڭ اتى بەرىلدى. 1953-1957 - جىلدار ارالىعىندا جەرورتا تەڭىزىندە باتيسكاف بىرنەشە سىناقتان ءوتتى. ول كەزدەگى رەكورد - 3150 مەتر عانا بولىپتى. 1958 - جىلى سۋ استىن زەرتتەيتىن قۇرالدى ا ق ش اسكەري-تەڭىز كۇشتەرى ساتىپ الدى. ەندى ەكى جىلدان كەيىن وسى باتيسكافتىڭ كومەگىمەن الەمدەگى ەڭ تەرەڭ شۇڭعىماعا ادام اياعى جەتتى.

وسىدان كەيىن 52 جىلدان سوڭ 2012 - جىلدىڭ 26 - ناۋرىزىندا كانادالىق رەجيسسەر دجەيمس كەمەرون Deepsea Challenge باتيسكافىمەن شۇڭعىماعا جەتىپ، سول جەردە National Geographic دوكۋمەنتالدى فيلمىن ءتۇسىردى. تۇڭعيىق تۇبىنەن كەمەرون بىلاي دەپ جازادى: «ءدال قازىر مۇحيتتىڭ ەڭ تەرەڭ نۇكتەسىنە جەتتىم. سۋدىڭ تۇبىنە جەتۋ ماعان ەشقاشان وسىنداي جايلى بولعان ەمەس. كورگەندەرىممەن بولىسۋگە اسىعۋدامىن». قازىر بۇل فيلمدى ميلليونداعان ادام تاماشالاعان.

2. اي: ادامزات بالاسى جەتكەن ەڭ الىس نۇكتە

جەر پلانەتاسىنىڭ تۇرعىندارى 1969 - جىلى ماۋسىم ايىندا العاش رەت ايدىڭ بەتىندە قادام جاسادى. امەريكالىق استروناۆتار نيل ارمسترونگ، بازز ولدرين جانە مايكل كوللينز ۇشقان «اپوللون-11» عارىش كەمەسى ايدىڭ بەتىنە قوندى. نيل مەن بازز جەر سەرىگىنىڭ ۇستىنە قونعاندا مايكل كوماندالىق مودۋلدە ايدىڭ وربيتاسىمەن ۇشىپ ءجۇردى. 1969 - جىلى 21 - ماۋسىمى، گرينۆيچ ۋاقىتىمەن 02 ساعات 56 مينۋت 20 سەكۋندتا نيل ارمسترونگ «اپوللون 11» كورابلىنىڭ باسپالداعىمەن ايدىڭ بەتىندە العاشقى قادامىن جاسادى. ودان كەيىن 15 مينۋتتان سوڭ كاپيتاننىڭ ارتىنان جەر سەرىگىنىڭ بەتىنە قوناق بولىپ بارعان ەكىنشى ادام رەتىندە ەدۆين ولدرين تاريحتا قالدى.

استروناۆتار ايدىڭ بەتىندە 2 ساعات 31 مينۋت 40 سەكۋند الشاڭ باسىپ ءجۇردى. بۇل ۋاقىتتىڭ ىشىندە ولار امەريكالىق تۋدى، عىلىمي ەكسپەريمەنتتەرگە قاجەتتى قۇرالداردى ايدىڭ بەتىنە ورناتىپ، توپىراقتىڭ ۇلگىسىن الدى. ارادا 21 ساعات 36 مينۋت وتكەندە ەكيپاج وسى ۋاقىتقا دەيىن ايدىڭ بەتىنە قونعان جالعىز استرونوميالىق نىساندى تاستاپ، جەرگە ءتۇستى. ايعا ساپار «اپوللون» باعدارلاماسى اياسىندا جەر سەرىگىنىڭ بەتىندە 12 استروناۆت بولىپتى.

3. ەۆەرەست: ەڭ بيىك شىڭ

جەردىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسىنە ادام بالاسىنىڭ اياعى ماريان شۇڭعىماسىنان 7 جىل بۇرىن ءتيدى. 1953 - جىلدىڭ 29 - مامىرىندا جاڭازەلانديالىق ەدمۋند حيللاري مەن شەرپ تەنسينگ نورگەي بيىكتىگى 848 8 مەتر دجومولۋنگما شىڭىنا تۋ تىكتى. بۇلار اسپانمەن تالاسقان شىڭنىڭ باسىندا 15 مينۋت تۇردى، وسى 15 مينۋت تاريحتا ماڭگىلىك قالدى. حيللاري مەن نورگەي ەۆەرەست شىڭىنا توعىزىنشى ەكسپەديسيا كەزىندە عانا شىعۋعا مۇمكىندىك الدى. دجومولۋنگما ۆاللييلىك گەوگراف جانە گەودەزيست دجوردج ەۆەرەستتىڭ ەسىمىمەن اتالدى.

وتتەگى ماسكاسىن كيگەن، بويى ەكى مەتر جاڭازەلانديالىق ەدمۋند حيللاري دە، الاسا بويلى شەرپ تەنسينگ نورگەي ب ۇ ۇ، ۇلى بريتانيا، نەپال جانە ينديانىڭ تۋلارى بەينەلەنگەن مۇزشاپقىشتى كوتەرىپ تۇرعان سۋرەتتەرى بۇكىل الەمگە تارالدى.

4. ادام قولىمەن جاسالعان ەڭ تەرەڭ سكۆاجينا

ادامزات قولىمەن بۇرعىلاپ تەسكەن شۇڭقىر مۇحيت تۇبىندەگى تابيعي ماريان شۇڭعىماسىنان دا تەرەڭدەپ كەتتى. ك س ر و عىلىمي باعدارلاماسى بويىنشا 1970 - جىلدىڭ 24 - مامىرىندا الەمدەگى ەڭ تەرەڭ شۇڭقىردى قازۋ جۇمىستارى باستالدى. رەسەيدىڭ مۋرمانسك وبلىسىنداعى (زاپوليارنىي قالاسىنان 10 شاقىرىم) سكۆاجينانىڭ تەرەڭدىگى 1990 - جىلى 262 12 مەترلىك رەكوردتىق دەڭگەيگە جەتتى.

بۇل عالامات جوبا 1992 - جىلعا دەيىن جالعاستى. عالىمداردىڭ ماقساتى كولسك قۇردىمىنداعى بالتيكالىق قالقان گرانيتىن تەسىپ، پلانەتامىزدىڭ ەجەلگى جەر قىرتىسىن تەكسەرۋ ەدى. العاشقى 7 شاقىرىمدى بۇرعىلاۋعا 7 جىل ۋاقىت كەتتى. 1983 - جىلى عانا بۇرعىشىلار 12 شاقىرىمدا جەر قىرتىسىنا جەتتى. ارتىنان تەحنيكالىق قيىندىقتار مەن اپاتتارعا بايلانىستى جۇمىستى توقتاتۋعا تۋرا كەلدى. تەك 1990 - جىلى بۇرعىلاۋدىڭ الەمدىك رەكوردى جاسالدى.

كەيبىرەۋلەر كولسك قۇردىمىن «تامۇق قۇدىعى» دەپ اتايدى. قازىردىڭ وزىندە 12 مىڭ مەترلىك تەرەڭدىكتەگى تىلسىمدار جايلى قورقىنىشتى اڭىزدار ايتىلادى. ماسەلەن، عالىمدار تەرەڭنەن ادامداردىڭ ىڭىرسىعان، ايقايلاعان داۋىستارىن جازىپ الىپتى-مىس. مۇنى ميف دەپ ايتقانمەن، عالىمداردىڭ وزدەرى جاۋاپ بەرە المايتىن قۇبىلىستار شىن مانىندە بولعان ەكەن. قازىرگى كەزدە نىسان جابىلىپ، سكۆاجينانىڭ اۋزى بەكىتىلگەن، ال عيماراتتار قۇلاپ جاتىر.

5. فەليكسا باۋمگارتنەر: تاريحتاعى ەڭ بيىكتەن سەكىرگەن ادام

2012 - جىلدىڭ 12 - قازانىندا اۆستريالىق 43 جاستاعى پاراشيۋتيست فەليكس باۋمگارتنەر 39 شاقىرىم (39،45 مىڭ مەتر) بيىكتىكتەن سەكىرىپ، اتىن تاريحتا قالدىردى. بۇل بيىكتىككە فەليكس باۋمگارتنەر ارنايى كاپسۋلمەن 2 ساعات 16 مينۋتتا كوتەرىلدى. 39 شاقىرىمدىق بيىكتىكتەن قۇلاعاندا فەليكستىڭ جىلدامدىعى دىبىستىڭ جىلدامدىعىنان اسىپ، ساعاتىنا 1357،6 شاقىرىمدى الدى. ارينە، ول سكافاندر كيىپ سەكىردى جانە العاش رەت ۇشۋ قۇرالىنىڭ كومەگىنسىز 4 مينۋت 19 سەكۋند بويى اۋە كەڭىستىگىندە ەركىن سامعادى.

ەگەر سكافاندر گەرمەتيزاسياسىنان اقاۋ شىققاندا باۋمگارتنەردىڭ جۇلدىزدى ساعاتى ءومىرىنىڭ سوڭعىسىنا اينالار ەدى. باعىنا قاراي ەكسپەريمەنت ءساتتى اياقتالدى. پاراشيۋتيست فەليكس باۋمگارتنەردىڭ ەكسپەريمەنتىن جەردەگى 8 ميلليون حالىق تىكەلەي ەفيردەن تاماشالادى.

6. گاررەت ماكنامار: ەڭ بيىك تولقىندى باعىندىردى

بيىكتىگى ون قاباتتى ۇيدەي بولاتىن جويقىن تولقىندا ويناعان گاۆايلىق 45 جاستاعى سىرفينگيست گاررەت ماكنامار الەمدەگى ەڭ مىقتى جۇزگىش رەتىندە تاريحتا قالدى. ول ۇستىمىزدەگى جىلى 29 - قاڭتاردا پورتۋگاليا جاعالاۋىنداعى نازار قالاسىنىڭ تۇسىندا 30 مەترلىك سۋ قابىرعاسىن «ەرتتەپ ءمىندى». بۇل جەردەگى سۋاستى كانونى الەمدەگى ەڭ بيىك، وراسان زور تولقىندار تۋدىراتىن «گەنەراتور» بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇل گاررەت ماكناماردىڭ ءبىرىنشى رەكوردى ەمەس، 2011 - جىلى قاراشادا ول ءدال سول جەردە الەمدىك رەكورد جاساعان. ول كەزدە گاررەت ماكنامار 24 مەترلىك تولقىندى باعىندىرعان.

قايىرجان تورەجان

«ايقىن» گازەتى. 2013