قازىرگى ۋاقىتتا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ناۋقاستارى بىزگە وتە ءجيى كەلەدى - نەيروحيرۋرگ مۇراتبەك تىلەۋبەرگەنوۆ
ادام بويىنداعى ەڭ نازىك ورگان - ميعا وتا جاساۋ وتە قيىن. بىرنەشە ساعاتقا سوزىلاتىن وتا بارىسىندا اسا ۇقىپتىلىق پەن ىجداھاتتىلىقتى، توزىمدىلىك پەن شىدامدىلىقتى، سالقىنقاندىلىق پەن سابىرلىقتى تالاپ ەتەتىن ماماندىق يەلەرى - نەيروحيرۋرگتەر بۇگىندە اۋرۋىنا ەم ىزدەپ، دارىگەر الدىنا كەلەتىن كوپتەگەن وتانداستارىمىزدىڭ ومىرىنە اراشا بولىپ ءجۇر.
Kazinform ءتىلشىسى سونداي مامانداردىڭ ءبىرى، ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعى مي پاتولوگيالارىنىڭ نەيروحيرۋرگياسى بولىمشەسىنىڭ نەيروحيرۋرگى مۇراتبەك تىلەۋبەرگەنوۆكە جولىعىپ، سۇحبات قۇرعان ەدى.
- مۇراتبەك ءابدىعالي ۇلى، مي ىسىگى نەدەن پايدا بولادى، ونىڭ الدىن الۋ جولدارى بار ما؟
- ءالى كۇنگە دەيىن ميداعى ىسىكتىڭ نەدەن، قايدان پايدا بولاتىندىعى شەشىلمەي كەلە جاتقان سۇراقتاردىڭ ءبىرى. ونىڭ ءارتۇرلى سەبەپتەرى بولۋى ىقتيمال. ال ناقتى ىسىكتىڭ نەدەن پايدا بولاتىندىعى بەلگىسىز. دەگەنمەن، سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ، كەيبىر ينفەكتسيالىق اۋرۋلاردىڭ، جاراقاتتاردىڭ سالدارىنان ميدا ىسىك پايدا بولۋى مۇمكىن. ءبىراق، عىلىمي تۇجىرىمداماسى جوق. ىسىك ادامنىڭ كەز كەلگەن اعزاسىندا بولادى. ال ءميدىڭ ىشىندە تىننەن، قابىعىنان پايدا بولاتىن، باس سۇيەكتە كەزدەسەتىن ىسىكتەر بار. بۇعان قوسا باسقا مۇشەلەردەن دە ميىك ىسىك تارالىپ جاتادى. ولاردى مەتاستازدى ىسىكتەر دەپ اتايدى.
بۇگىندە جاساندى ينتەللەكتى قارقىندى دامىپ كەلە جاتىر. ولاردىڭ كومەگىمەن دە دياگنوز قويۋعا بولادى. الايدا، دياگنوز بيوپسيا نەمەسە ىسىكتەن ءبىر ءتىندى الىپ، زەرتحانالىق زەرتتەۋ ارقىلى انىقتالادى. ال ىسىكتىڭ قانداي ەكەندىگىنە قاتىستى ناقتى دياگنوز گيستولوگيالىق زەرتتەۋ ارقىلى عانا قويىلادى.
ميداعى ىسىكتىڭ نەدەن پايدا بولاتىندىعى ناقتى انىقتالماعاندىقتان ونىڭ الدىن الۋ جولدارىن ەشكىم ايتا المايدى. دەگەنمەن، ادام سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانىپ، سپورتپەن شۇعىلدانۋى، دۇرىس تاماقتانۋى ءتيىس. ءار ادام دەنساۋلىعىن كۇتۋى قاجەت. تازا اۋادا سەرۋەندەپ، ۋاقتىلى دەمالىپ، وي ەڭبەگىن، فيزيكالىق جۇكتەمەنى دۇرىس رەتتەۋ كەرەك. مىنە، وسىنداي جايتتار ارقىلى اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا بولادى دەپ ويلايمىن. حالىقتىڭ مەديتسينالىق ساۋاتتىلىعىن دا ارتتىرعان ءجون. ادام ءوز دەنساۋلىعىن قاداعالاپ، دەر ۋاقىتىندا تەكسەرىلىپ وتىرسا، وندا ىسىكتىڭ ۇلكەيىپ كەتۋىنە، اسقىنۋىنا جول بەرىلمەيدى.
- مي ىسىگى اۋرۋلارى قاي جاستاعى ادامداردا ءجيى كەزدەسەدى؟
- مي ىسىگى اۋرۋلارى جاس تالعامايدى. بۇگىندە جاڭا تۋعان سابيدەن باستاپ، ەڭكەيگەن قارت ادامداردا دا كەزدەسەدى. كەز كەلگەن ادامدا كەزدەسۋى مۇمكىن. ءبىراق، ادام جاسىنا قاراي مي ىسىگىنىڭ دە ەرەكشەلىكتەرى بولادى. سابيدەگى تۋا بىتكەن ىسىكتى 1-2 ايدان كەيىن ءوزىنىڭ بەلگىلەرىنە وراي زەرتحانالىق زەرتتەۋلەر ارقىلى انىقتايمىز. مەن قىزمەت جاساپ جاتقان مي پاتولوگيالارىنىڭ نەيروحيرۋرگياسى بولىمشەسىندە ەرەسەك ادامداردى ەمدەيدى. مي ىسىگى بولعاندا ادامنىڭ باسى اينالۋى، ءجيى اۋرۋى، ىشكەن ءدارىنىڭ ەش كومەگى بولماۋى، جۇرەك ايىپ، قۇسۋى مۇمكىن. كوزدىڭ كورۋ قابىلەتىنىڭ ناشارلاۋى دا بايقالۋى ىقتيمال. ايتالىق، ادامنىڭ كورۋ قابىلەتى ناشارلاپ، دارىگەرگە قارالعاندا ەش ناتيجە بولمادى دەلىك. ال باسىن توموگرافياعا تۇسىرگەندە ىسىك انىقتالىپ جاتادى. مي ىسىگىنىڭ تاعى ءبىر بەلگىسى - ەستەن تانۋ. مەديتسينا ناقتى شەشىمدى ماتەماتيكالىق دالدىكپەن ايتاتىن عىلىم ەمەس. سالىستىرمالى تۇردە انىقتالادى. سوندىقتان ناۋقاستىڭ دەنساۋلىعىنا، شاعىمىنا، سىناما تالدامالارىنا قاراي دياگنوز قويىلادى.
- وسى ۋاقىتقا دەيىن قانشا وتا جاسادىڭىز؟
- ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعىندا وسىمەن 12 جىل جۇمىس ىستەپ كەلەمىن. وسى جىلدار اراسىندا 2500 استام وپەراتسيالارعا قاتىسىپ، 1200 استام وتا جاسادىم. حيرۋرگ ءۇشىن ەڭ باستىسى - الدىڭا كەلگەن ادامنىڭ اياقتان تۇرىپ ءجۇرىپ كەتكەنى، ۇيىنە امان-ەسەن جەتكەنى، اۋرۋىنان ايىققانى.
قازاقتا «قاي جەرىڭ اۋىرسا، جانىڭ سول جەردە» دەگەن ءسوز بار. سوندىقتان، مىنا وتا جەڭىل، ال مىناۋ قيىن دەپ ايتۋعا بولمايدى. ءتىپتى ساۋساققا جاسالاتىن وتا دا كۇردەلى. بىرەۋلەر «اپپەنديتسيتتى(سوقىر ىشەكتى) 15 مينۋتتا الىپ تاستايدى، جەڭىل وتا» دەيدى. اپپەنديتسيتكە دە كۇردەلى وتا جاسالادى. ال ميعا مۇلدەم جەڭىل وتا بولماق ەمەس. كەز كەلگەن وتا - اۋىر، كۇردەلى. حيرۋرگ وپەراتسيا ۇستەلىندەگى بارلىق جاعدايدى جۇرەگىمەن قابىلدايدى، ءون-بويىنان وتكىزەدى.
- ال وتاعا كىرەر الدىندا ۇنەمى ۇستاناتىن ادەت، داعدىڭىز بار ما؟
- ءيا، ونداي ادەتىم بار. وپەراتسيا زالىنا ۇنەمى وڭ اياقپەن كىرەمىن، مەديتسينالىق قولعاپتى وڭ قولىمنان باستاپ كيەمىن. ادامنان ارتىق تىلسىم كۇشتىڭ بار ەكەندىگىن بىلەمىن. كەز كەلگەن وپەراتسياعا «جاراتقانىمىز جار بولسىن» دەپ، اللاعا سىيىنىپ كىرەمىن.
- وتا كەزىندە جادىڭىزدا ماڭگى جاتتالىپ قالعان ءبىر وقيعامەن بولىسسەڭىز...
- وسىدان 8 جىل بۇرىن جادىمدا ماڭگى ساقتالعان ەرەكشە وقيعالاردىڭ ءبىرى ورىن الدى. بىردە جۇكتى ايەلگە ەكى وتانى قاتار جاسادىق. كەلىنشەكتىڭ ميىنا وتا جاساپ جاتقان ساتتە كەسار تىلىگى ارقىلى بوساندىرىپ الدىق. ادەتتە، نەيروحيرۋرگيادا ادام ناركوزدان ويانعاننان كەيىن ءوزى- وزىنە كەلۋى ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت قاجەت. ناركوز جىبەرەتىن تۇتىكتى اۋىزدان العاننان كەيىن كوپ ادام تۇكىرىپ، قاقالىپ- شاشالىپ ءبىراز جاتادى. ال ول كەلىنشەك ناركوزدان ويانعاننان كەيىن 1 مينۋتقا جەتپەيتىن ۋاقىتتا: «بالام قايدا؟» - دەپ سۇرادى. سول جەردە تۇرعان ءبارىمىز تاڭ قالدىق. انانىڭ بالاعا دەگەن ماحابباتىنا ءتانتى بولدىق. ءبىر ەمەس، ەكى وتانى باستان كەشىرسە دە، ويانا سالىسىمەن دەنساۋلىعىن ەمەس، بالاسىن سۇرادى. ءبارىمىزدىڭ دە انامىز بار، ءبارىمىز دە انامىزدى جاقسى كورەمىز. ءبىراق، سول ساتتە انانىڭ بالاعا دەگەن كىرشىكسىز ماحابباتىنا كوزىم انىق جەتتى.
حالىق اراسىندا «ەۆرەي اۋىرماي تۇرىپ، ورىس اۋىرعاندا، قازاق ولەرىنىڭ الدىندا دارىگەرگە بارادى» دەگەن ءازىل بار. ءازىل بولسا دا استارىندا شىندىق تا بار سياقتى. اۋىرىپ ەمدەلگەننەن گورى، اۋىرماي تۇرىپ ودان ساقتانعانىمىز دۇرىس. بىزگە ناۋقاستار كوبىنە كەشىگىپ كەلەدى. دەنساۋلىعىنا ءمان بەرمەيدى. بالا-شاعاسىنا، تۋعان-تۋىستارىنا قارايلاسامىن دەپ ءجۇرىپ، اۋرۋىن اسقىندىرىپ الادى.
- ميداعى ىسىكتى سىلىپ تاستاۋ ءۇشىن قانداي جاڭا تەحنولوگيالار ەنگىزىپ جاتىرسىزدار؟
- قازىرگى الەمدە ميعا وتا جاساۋعا قولدانىلاتىن قانداي جاڭا تەحنولوگيا بولسا، سونىڭ بارلىعىن قولدانامىز. ماسەلەن، راديوحيرۋرگيالىق ەمدى قولدانا باستادىق. بۇل ەمنىڭ ەرەكشەلىگى - ناۋقاستىڭ باس سۇيەگىن اشپاي، ىسىكتى گامما ساۋلەنىڭ كۇشىمەن كۇيدىرۋ. كەي جاعدايدا بۇل ساۋلە ىسىكتى كۇيدىرىپ قانا قويماي جوق قىلىپ تا جىبەرەدى. تاعى ءبىر جاڭا ءتاسىل - ميعا ەندوسكوپيالىق جولمەن وتا جاساۋ، ياعني كىشكەنتاي تۇتىك ارقىلى ءميدىڭ تەرەڭ قاباتىندا ورنالاسقان ىسىكتى سىلىپ تاستايمىز.
سونىمەن قاتار ورتالىعىمىز الەمدەگى نەيروحيرۋرگيا قارقىندى دامىعان ەلدەردىڭ بارىمەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتى جولعا قويىپ وتىر. بۇل - ورتالىق باسشىسى اكادەميك سەرىك اقشولاقوۆتىڭ ەڭبەگىنىڭ جەمىسى. بۇگىنگى جاس بۋىن سول كىسىنىڭ ءىزىن باسىپ كەلەمىز. ا ق ش-تان باستاپ، ەۋروپا ەلدەرىنە دەيىن جاقسى بايلانىس ورناتىلعان. ماسەلە تۋىنداعان جاعدايدا ەلەكتروندى پوشتا، WhatsApp ارقىلى بايلانىسقا شىعىپ، شەتەلدىك ارىپتەستەرىمىزدەن اقىل-كەڭەس الۋعا تولىق مۇمكىندىگىمىز بار.
- ورتالىققا باسقا ەلدەردەن كەلىپ وتا جاساتاتىن شەتەلدىكتەر دە كوپ شىعار؟
- اشىلعان ساتتەن بەرى 450-500 گە جۋىق شەتەل ازاماتى كەلىپ وتا جاساتتى. قازىرگى ۋاقىتتا ورتالىق ازيا ەلدەرى - قىرعىزستان، وزبەكستان، تاجىكستاننان ناۋقاستار وتە ءجيى كەلەدى. ويتكەنى، بۇل ەلدەردە قازاقستانداعىداي نەيروحيرۋرگيا ورتالىعى جوق. ماسەلەن، وسى كۇزدە تاجىكستاننىڭ ونكولوگيا سالاسىن باسقاراتىن پروفەسسور كەلگەن ەدى. جۇبايى قازاق ەكەن، تۋىستارىنىڭ ءبىرى ورتالىقتا ەمدەلدى. سول كەزدە تاجىك پروفەسسورى بىزدىكىندەي ورتالىقتىڭ بولعانىن ارماندايتىنىن ايتقان بولاتىن. ويتكەنى، ولاردا نەروحيرۋرگيالىق بولىمشە كوپبەيىندى اۋرۋحانانىڭ ءبىر قاباتىن عانا الىپ وتىر ەكەن. مۇنان بولەك، رەسەيدىڭ قازاقستانمەن كورشىلەس وڭىرلەرىنەن دە ادامدار ءجيى كەلىپ، كومەگىمىزگە جۇگىنەدى.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
اۆتور
مارلان جيەمباي
