ادام ەسىمى تاعدىرىنا قالاي اسەر ەتەدى؟
استانا. قازاقپارات - ادام ەسىمى - ونىڭ جەكە باسىنىڭ اجىراماس بولىگى، قوعامداعى ورنى مەن مادەني ورتاسىن سيپاتتايتىن ماڭىزدى بەلگى. ءار حالىقتا ەسىم بەرۋ ءداستۇرى ءتۇرلى تاريحي، ءدىني جانە الەۋمەتتىك فاكتورلارعا بايلانىستى قالىپتاسقان. ادام ەسىمى ونىڭ جەكە باسىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە وتباسىنىڭ، ۇلتىنىڭ، ءدىنىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتەدى. كوپتەگەن ەسىمدەردىڭ بەلگىلى ءبىر ماعىناسى بولادى. ادام ەسىمى تاعدىرىنا، ءومىر جولىنا قالاي اسەر ەتەدى، شولۋ جاساپ كورگەن ەدىك، دەپ حابارلايدى Baq.kz.
ءار حالىقتىڭ بالاعا ات قويۋدا وزىندىك ءداستۇرى بار. قازاق حالقىندا ەسىم بەرۋ ءراسىمى ماڭىزدى.
اتا-اجەنىڭ ىقپالى: قازاقتا بالانىڭ اتىن كوبىنە اتا-اجەسى نەمەسە ۇلكەن كىسىلەر قويعان. بۇل - ۇلكەندەرگە قۇرمەت كورسەتۋدىڭ ءبىر بەلگىسى.
ىرىمعا بايلانىستى ەسىمدەر: بالانىڭ دەنساۋلىعى مىقتى بولسىن دەپ وعان قاراپايىم نەمەسە جاعىمسىزداۋ ەستىلەتىن ەسىمدەر قويىلعان (مىسالى، ءيتباي، جامانقۇل).
اتا-بابا ەسىمىن بەرۋ: رۋ مەن وتباسىنداعى بەدەلدى ادامداردىڭ ەسىمى قايتالانىپ قويىلعان.
ءتول ەسىمدەر مەن اراب-يران ەسىمدەرى: قازاق تىلىندە تازا ءتول ەسىمدەر (قۋاندىق، بەكزات) مەن يسلام مادەنيەتىنەن ەنگەن ەسىمدەر (مۇحاممەد، ءالي، فاتيما) قاتار كەزدەسەدى.
ەتنوگراف، عالىم اقەدىل تويشان ۇىلىنان بالاعا ەسىمدى كىم قويۋ كەرەك جانە تىيىم سالىنعان نەمەسە سيرەك قويىلاتىن ەسىمدەر جايلى سۇرادىق.
قازاق قوعامىندا بالانىڭ ەسىمىن كوبىنە سول اۋلەتتىڭ اقساقالى نەمەسە اق جاۋلىقتى اناسى قوياتىن. بۇل - ۇلكەندەردىڭ باتاسى مەن دانالىعىن جاس ۇرپاققا دارىتۋ دەگەن سەنىمنەن تۋعان ءداستۇر. كەي جاعدايلاردا قۇتتى قوناققا ات قويعىزۋ سالتى بولعان. اسىرەسە، الىستان كەلگەن قادىرلى مەيمانعا بالاعا ەسىم بەرۋ ۇسىنىلىپ، ونىڭ جولى اشىق بولسىن، ەلمەن ارالاسسىن دەگەن ىرىم جاسالعان. بەلگىلى بي-شەشەندەر، اقىندار مەن باتىرلارعا ات قويدىرۋ ءداستۇرى كەڭ تارالعان. ەلگە قادىرلى ادامداردان بالاعا جاقسىلىق پەن قاسيەت جۇقسىن دەپ، سولاردان ات قويۋىن سۇراعان. كەيدە تانىمال تۇلعالار، داڭقتى باتىرلار ات قويعان. مىسالى، حالىق اڭىزدارىنا قاراعاندا، ءبىر كەزدەرى قابانباي باتىرعا بالانىڭ ەسىمىن قويۋدى ءوتىنىپتى. ول «ەگەر بۇل بالا كوتەرە السا - قابانباي، كوتەرە الماسا - جامانباي بولسىن» دەپ ات قويعان ەكەن. بۇل ەسىم كەيىننەن ۇلكەن رۋ اتاۋىنا اينالدى، - دەدى ەتنوگراف.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاق حالقى ەسىم قويۋدا بەلگىلى ءبىر شەكتەۋلەردى ساقتاپ، ىرىم-تىيىمدارعا ەرەكشە ءمان بەرگەن.
كيەلى نەمەسە اسا قۇرمەتتى ەسىمدەردى كۇندەلىكتى تۇرمىستا اتاماۋ ءداستۇرى بولعان. مىسالى، مۇحاممەد ەسىمى ەرەكشە قۇرمەتكە يە بولعاندىقتان، قازاقتار ونى تىكەلەي اتاماي، مۇقاعالي دەپ وزگەرتكەن. اباي ەسىمىنىڭ ءتۇپنۇسقاسى - يبراھيم. ءبىراق قازاقتار ونى جەڭىلدەتىپ، اباي دەپ اتاعان. ىبىراي ءالتىنساريننىڭ شىن ەسىمى - يبراھيم، بۇل دا پايعامبار ەسىمى بولعاندىقتان، ونى ىبىراي دەپ اتاعان. كەيبىر داۋىرلەردە ادامدار ءوز اتىن جاسىرۋ ءداستۇرىن ۇستانعان. مۇنىڭ بىرنەشە سەبەبى بولعان. ادامنىڭ اتىن بىلسە، ونىڭ تاعدىرىن وزگەرتۋى نەمەسە وعان زيان تيگىزۋى مۇمكىن دەگەن سەنىم. ەسىمدى ات تەرگەۋ قازاقتا ۇلكەن ادامنىڭ نەمەسە قادىرلى تۇلعانىڭ ەسىمىن تۋرا اتاماۋ ءداستۇرى بار. مىسالى قابانباي باتىردىڭ ەسىمىن ايەلدەر مەن كەلىندەر تىكەلەي اتاماي، قابەكەڭ دەپ اتاعان. بۇل ءداستۇر باسقا دا ۇلكەن كىسىلەرگە قاتىستى قولدانىلعان. كەيبىر تاريحي تۇلعالاردىڭ شىن ەسىمدەرى كوپشىلىككە بەيمالىم بولىپ، ۋاقىت وتە كەلە وزگەرىپ كەتكەن. قابانباي باتىردىڭ شىن ەسىمى - ەراسىل. ءبىراق ونىڭ داڭقى شىققان سوڭ، حالىق ونى قاراكەرەي قابانباي دەپ اتادى. كۇلتەگىن، تونىكوك ەسىمدەرى - تيتۋلدىق اتاۋلار. بۇل تۇلعالاردىڭ ناقتى شىن ەسىمدەرى بەلگىسىز بولۋى مۇمكىن. شىڭعىس حاننىڭ شىن ەسىمى - تەمۋچين. ءبىراق ونىڭ ۇلى مارتەبەسى شىڭعىس حان دەگەن اتپەن تاريحتا قالدى. قازاق حالقى ەسىمنىڭ تەك دىبىستىق بەلگى ەمەس، ونىڭ تەرەڭ ماعىناسى، ءتىپتى تاعدىرعا ىقپالى بار دەپ سەنگەن. كەيبىر ەسىمدەر بەلگىلى ءبىر وقيعالارمەن بايلانىستى قويىلعان. مىسالى، ەرتوستىك ەسىمى توستىك تاعامىن جەگەننەن كەيىن دۇنيەگە كەلگەن بالاعا قويىلعان دەگەن اڭىز بار. جاۋگەرشىلىك زامانىندا ۇل بالانىڭ مىقتى بولۋىن قالاپ، وعان باتىربەك، قىلىشباي، نايزابەك سياقتى جاۋىنگەرلىك ماعىناسى بار ەسىمدەر بەرگەن. توتەمدىك سەنىمگە بايلانىستى قاسقىرباي، ءبورىباي، ءيتباي سياقتى ەسىمدەر بەرىلىپ، بالانى جاماندىقتان قورعايدى دەپ ەسەپتەگەن، - دەيدى اقەدىل تويشان ۇلى.
ادام ەسىمى - تەك جەكە بەلگى ەمەس، ول ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ، تاريحتىڭ جانە دۇنيەتانىمنىڭ كورىنىسى. قازاق حالقىندا ەسىم بەرۋ ءداستۇرى تەرەڭ مانگە يە جانە ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسىپ كەلەدى. قازىرگى زاماندا ءداستۇر مەن جاڭا ۇردىستەر ۇيلەسىم تاۋىپ، قازاق ەسىمدەرى وزگەرىپ جاتىر.
كەڭەس وداعى كەزىندە ءىشىنارا ۇلتتىق سانانىڭ تاريحي تانىمىنىڭ ويانۋىنا بايلانىستى قازاقتا جاقسى اتتار دا قويىلىپ جاتتى. مىسالى، باۋىرجان اتامىزدىڭ ەرلىگىنە بايلانىستى كوپ ادام وسى ەسىمدى قويدى. باۋىرجان وماروۆ اعامىزدىڭ ءوزى جازىپ وتىر. وسى ءجۇز مىڭداعان ادام باۋىرجان ەكەن. ءبىراق مەن ءبىر بىلەتىنىم وسى ادام ەسىمى كەزدەيسوق قويىلماۋى كەرەك. مىسالى، باۋىرجان دەگەندەردىڭ ىشىندە مەن وسال، باۋىرجان، ناشار، جامان باۋىرجانداردى كورگەن جوقپىن. سوعان قاراعاندا باۋكەڭنىڭ ارۋاعىن سىيلاپ، حالىق قۇرمەتتەگەن. كىشكەنتاي كەزىنەن بالانىڭ قۇلاعىنا سول باۋىرجان دەگەن كىم ەكەندىگى ۇيالايتىن بولعان. باۋكەڭ دەگەن وسىنداي كەرەمەت باتىر، كەرەمەت ۇلكەن جازۋشى دەپ، ەر جۇرەك ەل ءۇشىن عانا تىرشىلىك ىستەگەن ادام دەپ. سوعان بايلانىستى بۇل كىسىنىڭ اتى كوپ قويىلدى دەپ ويلايمىن، - دەدى ەتنوگراف اقەدىل تويشان ۇلى.
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنان 2024 -جىلى ەڭ كوپ قويىلعان ۇل جانە قىز بالالاردىڭ ەسىمىن كوردىك. ءتىزىم مىنانداي بولدى. مۇحاممەد ەسىمى وتكەن جىلى 3270 بالاعا قويىلىپ ءبىرىنشى ورىندا كوش باستاپ تۇر. ودان كەيىن ايسۇلتان (2608)، ءاليحان (2271) ەسىمدەرى جايعاسقان. ال، قىزدارعا كەلەر بولساق مەدينا ەسىمى 4669، اسىلىم 4461، ايلين 4359 قىزعا قويىلعان.
قازىرگى تاڭدا ارابشا اتتار قويۋ ءۇردىسى كەڭ تارالعان. مۇسىلمان ەسىمدەرى، مىسالى، مۇحاممەد، ءالي، ايشا، رايانا سياقتى اتتار كوپ قويىلىپ جاتىر. بۇل - قوعامداعى بەلگىلى ءبىر كەزەڭنىڭ كورىنىسى، ياعني مۇسىلماندىق ءداستۇردىڭ ىقپالى. ءبىراق بۇرىن قازاقتار اراب ەسىمدەرىن ءوز تىلدەرىنە بەيىمدەپ ايتاتىن، مىسالى، قالي دەگەندى قالي دەپ، قاندى قوسىپ، تۇرىكتەردەن كەلگەن بەك ءسوزىن قوساتىن ەدى. قازىر مۇنداي بەيىمدەۋ جوق، اراب تىلىندە قالاي تۇرسا، سولاي كوشىرىپ قويىپ ءجۇر. بۇل ءۇردىس قانشالىقتى دۇرىس ەكەنىن ايتۋ قيىن، ءبىراق ۇلتتىق ءتىلىمىز بەن مادەنيەتىمىزگە قايشى كەلەتىن ەسىمدەر كوبەيىپ بارادى. سونىمەن قاتار، سوڭعى ۋاقىتتا باتىستان كەلگەن حالىقارالىق ەسىمدەر دە كوبەيىپ وتىر. مىسالى، ادولينا سياقتى اتتار دا پايدا بولدى، بۇل اعىلشىن تىلىنەن جانە ەۋروپادان كەلگەن اسەر دەپ ايتۋعا بولادى، - دەدى عالىم اقەدىل تويشان ۇلى.
ادامنىڭ ەسىمى ونىڭ ومىرىنە، مىنەزىنە جانە تاعدىرىنا اسەر ەتە مە دەگەن سۇراق - عاسىرلار بويى ءتۇرلى مادەنيەتتەردە تالقىلانىپ كەلە جاتقان تاقىرىپ. قازاق حالقىندا دا «اتىڭا زاتىڭ ساي بولسىن»، «ەسىمىڭە لايىق بول» دەگەن ناقىلدار بار، بۇل ەسىمنىڭ ادامنىڭ ءومىر جولىنا ىقپال ەتەتىنىن مەڭزەيدى.
ەسىم تاڭداعاندا، مەنىڭ ويىمشا، ءار ادام ەسىمىن ۇرانعا اينالدىرۋى كەرەك. بۇرىن تەلقوجا جانۇزاقوۆ سياقتى عالىمدار قازاق ەسىمدەرى تۋرالى كىتاپتار شىعارىپ، حالىققا ناسيحاتتاعان. ول كىتاپتار قازىر باسىلمايدى، ءبىراق مۇنداي قۇرالدار قايتادان شىعارىلىپ، حالىققا ۇسىنۋ قاجەت. سونداي كىتاپتار ارقىلى دۇرىس ەسىم تاڭداپ، ۇلتتىق تانىمدى ساقتاۋعا بولادى. جاقسى ەسىمدەر - ەلىمىزدىڭ تاريحىن، مادەنيەتىن بىلدىرەتىن، حالىققا يگىلىكتى ەڭبەك ەتكەن تۇلعالاردىڭ اتتارى بولۋى كەرەك. بۇل اتتار ۇران بولىپ، حالقىمىزدى العا جەتەلەيتىن قۇندىلىققا اينالۋى ءتيىس، - دەدى ەتنوگراف.
