اۋعانستاندا 200 ەمەس - 5 مىڭ قازاق بارمىز. بەلسەندى قازاقتار سانىنىڭ بۇرمالانعانىن ايتتى
اۋعانستاندا 200 عانا قازاق بار دەگەن اقپارات شىندىققا جاناسپايدى. بۇل تۋرالى اۋعانستان قازاقتارى مادەني ورتالىعىنىڭ باسشىسى، بەلسەندى اسادۋللا حالىقبەردى جاريالادى، دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ءتىلشىسى.
«5-قازاندا اۋعانستاننىڭ «AMU TV» سايتى «The Times of CentralAsia» اگەنتتىگىنە سىلتەمە جاساپ جاريالانعان «اۋعانستاندا 200 گە جۋىق قازاق بار» دەگەن ماقالاعا بايلانىستى، اۋعانستان قازاقتارىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋشى رەتىندە بۇل ماقالانىڭ ەشقانداي دالەلسىز، زەرتتەۋسىز، جالعان اقپاراتقا سۇيەنىپ جازىلعانىن ايتقىم كەلەدى»، - دەپ مالىمدەدى اسادۋللا حالىقبەردى اۋعانستان قازاقتارى مادەني ورتالىعىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا.
بەلسەندىنىڭ ايتۋىنشا، اۋعانستانعا قازاقتاردىڭ قونىس اۋدارۋى بىرنەشە كەزەڭدەرگە بولىنەدى.
«العاشقى قونىس اۋدارۋ XIX عاسىردىڭ سوڭعى جارتىسىندا باستالدى. 1847 -جىلى قازاقتىڭ سوڭعى حانى كەنەسارى قاسىم ۇلى قايتىس بولعان سوڭ 1854 -جىلى رەسەي يمپەرياسى الماتىداعى ۆەرنىي قامالىن سالدىرىپ، قازاقتىڭ قۇنارلى جەرلەرىن تارتىپ الىپ، ورىس شارۋالارىن جاپپاي قونىستاندىردى. جەرىنەن ايىرىلعان قازاقتار جان- جاققا كەتتى. كەنەسارى قايتىس بولعان سوڭ ونىڭ ەكىنشى ايەلى مەن ۇلى سىزدىق قوقان حاندىعىنىڭ قۇرامىنداعى تۇركىستانعا كوشىپ كەلەدى. سىزدىق اۋىل مولداسىنان ءبىلىم الىپ، 16 جاسىندا قوقان حاندىعىندا اسكەري قىزمەتتە ىستەيدى. اسكەري ۇرىستاردا ەرەكشە كوزگە تۇسكەن سوڭ وعان قوقان حانى «پانسات باسى» (بەس ءجۇز اسكەرباسى) اتاعىن بەرەدى. ول ءوزىنىڭ اسكەرىمەن تۇركىستان، شىمكەنت، تاشكەنت قالالارىن ورىس وتارشىلدارىنان قورعاپ تۇردى»،- دەيدى اسادۋللا حالىقبەردى.
«وكىنىشكە قاراي، 1865 -جىلى ورىس وتارشىلدارى قوقان حاندىعىن باسىپ الدى، ول ۋاقىتتا سىزدىق باتىر اسكەرىمەن قاشقاردى قىتايلاردان قورعاۋ ءۇشىن سوعىسىپ جاتقان ەدى. قوقان حاندىعىن ورىستار باسىپ العان سوڭ ونىڭ قۇرامىنداعى قازاقتار مەن وزبەكتەر بۇحارا، حيۋا، كۋلياب جانە اۋعانستانعا قونىس اۋداردى، قازىرگى اۋعانستانداعى قازاقتاردىڭ دەنى جەتىسۋ، تاراز، شىمكەنت، تۇركىستان، سىر ءوڭىرى، ماڭعىستاۋ جاقتان كەلگەن قازاقتار ەدى»، - دەيدى اۋعانستان قازاقتارى مادەني ورتالىعىنىڭ باسشىسى.
زەرتتەۋشىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقتاردىڭ كوپشىلىگى اۋعانستاننىڭ سولتۇستىگىندە ورنالاسقان. بۇگىندە ولاردىڭ ۇرپاقتاردى بىرنەشە قالادا ءومىر سۇرەدى.
«ەكىنشى كوشى-قون تولقىنى 1928- 1932 -جىلدارى بولدى. وعان رەسەي يمپەرياسىنىڭ قولدان جاساعان اشارشىلىعى سەبەپ بولدى. ودان بولەك، 1847- 1922 -جىلدار ارالىعىنداعى ءتۇرلى ۇلت- ازاتتىق كوتەرىلىستەر كەزىندە دە قازاقتار باس ساۋعالاپ، كورشى ەلدەرگە كوشىپ وتىرعان. 2020 -جىلى ءبىز اۋعانستان قازاقتارىنىڭ شەجىرەسى مەن سانىن زەرتتەۋ ماقساتىندا ارنايى عىلىمي توپ قۇردىق. دانيادا تۇراتىن، اۋعانستاننان قونىس اۋدارعان اكبار ايۋبي مىرزامەن بىرگە بىرنەشە جىلدىق جۇمىس ناتيجەسىندە ناقتى مالىمەتتەرگە قول جەتكىزدىك. زەرتتەۋ بارىسىندا ءار قازاقتىڭ شىققان تەگى، جەتى اتاسى جانە قازاقستاننىڭ قاي وڭىرىنەن كەلگەنى انىقتالدى. وسى دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ، قازىرگى تاڭدا اۋعانستاندا 5 مىڭنان استام قازاق ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن ناقتى ايتا الامىز»، - دەپ تولىقتىردى اسادۋللا حالىقبەردى.
بۇدان الدىن تاريحشى، شىعىستانۋشى جومارت جەڭىس ۇلىنىڭ اۋعانستانداعى قانداستار تۋرالى «ءامۋداريا قازاقتارى» اتتى كىتابىنىڭ جارىققا شىققانى حابارلانعان ەدى. وسى تاريحي-ەتنوگرافيالىق زەرتتەۋدە اۋعانستاندى مەكەن ەتكەن قازاقتار تۋرالى كەڭىنەن باياندالعان. شەتەلگە قونىس اۋدارعان قانداستارىمىزدىڭ كۇنكورىسى، شارۋاشىلىعى، مادەنيەت پەن ءبىلىم دەڭگەيى، قازىرگى احۋالى زەردەلەنگەن. كىتاپ اۆتورى 2023-2024 -جىلدارى اۋعانستانعا ەكى رەت ساپار شەگىپ، 100 دەن اسا كەيىپكەرمەن سۇحباتتاسقان. ناتيجەسىندە 232 بەتتەن تۇراتىن قۇندى ەڭبەك قازاقستان مەن ورتالىق ازيا تاريحىن زەرتتەۋ ينستيتۋتى عىلىمي كەڭەسىنىڭ شەشىمىمەن باسىلعان.
