ابايدىڭ ايرىقشا تارتۋى

وسىدان 140 جىل بۇرىن، 1885 -جىلى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ سەمەيدەگى ورىس دوستارىنىڭ ءبىرى نيفونت دولگوپولوۆ جاز ايلارىندا اقىننىڭ اۋىلىنا بارىپ، ەكى ايداي قوناق بولادى. قايتىپ كەلگەن سوڭ ول سەمەيدەگى ولكەتانۋ مۋزەيىنە اباي اۋىلىنان اكەلىنگەن قازاقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە قاتىستى ەلۋدەن استام زات تاپسىرىپتى.

بۇل جونىندە مۋزەيدىڭ سول كەزدەگى تىركەۋ جۋرنالىنا جازىلادى. سول جازبالارداعى ءتىزىم بويىنشا قانداي زاتتار ەكەنى بىزگە ءمالىم بولىپ وتىر. ولار كوشپەلى اۋىلدىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىندە قولدانىلعان زاتتار، ياعني قولونەر بۇيىمدارى، ءۇي-ءىشىنىڭ جابدىقتارى، قارۋ-جاراق، ىدىس-اياق، ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتار. بۇلاردىڭ بارلىعى قازاق حالقىنىڭ ەتنوگرافيالىق بولمىسىن كورسەتەتىن بۇيىمدار ەكەنى ءسوزسىز.

«ەرتىس» گازەتىنىڭ 1963 -جىلعى 8-قىركۇيەكتەگى سانىندا اباي مۋزەيىنىڭ العاشقى ديرەكتورلارىنىڭ ءبىرى، ابايتانۋشى عالىم قايىم مۇحامەدحانوۆ «ابايدىڭ قوسقان ۇلەسى» اتتى ماقالاسىندا ۇلى اقىننىڭ 1885 -جىلى ولكەتانۋ مۋزەيىنە ەكسپوناتتار تاپسىرعانى تۋرالى جازادى. عالىم اباي تاپسىرعان زاتتاردىڭ 23 ىن عانا تاپقان ەكەن، ولاردىڭ «...كەيبىرەۋى جاقسى ساقتالعان، كەيبىرەۋى كۇتىمسىزدىكتەن توزعان» دەپتى. قازىر بۇل ەكسپوناتتار - اباي مۋزەيىنىڭ باعا جەتپەس اسىل مۇرالارىنىڭ قاتارىندا. سونداي باعالى جادىگەردىڭ ءبىرى - قازاق شەبەرلەرىنىڭ قولىنان شىققان كىسە بەلبەۋ. اباي اتامىز ءوز قولىمەن تابىستاعان مۇرا.

ۇلى اقىن تاپسىرعان كىسە تۋرالى گرافادا: «دار يبراگيما كۋنانبايەۆا. چينگيزسكايا ۆولوست، سەميپالاتينسكي ۋەزد» دەپ جازىلعان ەكەن. بەلبەۋدىڭ ۇزىندىعى - 110 س م، ءبىر كىسە، ەكى وقشانتايى بار دەلىنگەن. بەلدىك بويىندا مەتالدان جاسالعان 17 اشەكەي تۇر. ولار ءتورتبۇرىشتى، تارماقتى جۇلدىزشا ءتارىزدى ءارتۇرلى پىشىندە جاسالىپتى. كىسە مەن بەلبەۋدى جالعاستىرىپ تۇرعان ۇشتارى كۇمىستەلگەن. وسى ءۇش قايىستىڭ وڭ جاق شەتكىسى كەزىندە ءۇزىلىپ، كەيىننەن باسقا قايىس جالعاپ، جوندەلگەنى بايقالادى. باسقا ەكى قايىستىڭ ورتا تۇسىندا كىشى بەس تارماقتى جۇلدىزشالار ورناتىلعان. ال كىسە 18 س م جارتى شەڭبەر پىشىنىندە جاسالعان. جوعارعى ەكى بۇرىشىندا شەتتەرى يرەك ءتورت بۇرىشتى كۇمىستەلگەن اشەكەيلەر بار. ورتاسىندا ون تارماقتى، ديامەترى 6 س م ۇلكەن جۇلدىزشا جانە كىسەنىڭ ءون بويىنا سيممەتريالى تۇردە توعىز كىشى جۇلدىزشا ورناتىلعان. ونداعى تارماقتار سانى ءارتۇرلى. كىسە جاسالعان تەرىنىڭ بەتىندە مەتال اشەكەيلەرمەن ۇيلەسە سالىنعان ورنەك بار. ويۋلار مەن مەتال ناقىشتارى ادەمى ۇيلەسىم تاپقان. بەلبەۋدى جاساعان شەبەردىڭ تەرىنى دە، مەتالدى دا وڭدەۋدى جوعارى دەڭگەيدە مەڭگەرگەنى كورىنىپ تۇر. وقشانتايلار دا كىسە سياقتى بەلبەۋگە قايىسپەن جالعانعان جانە جالعاستىرىپ تۇرعان ۇشتارى كۇمىستەلگەن. ءار وقشانتايدىڭ ورتاسىندا ءبىر ۇلكەن جەتى تارماقتى جانە شەتتەرىندە بەس كىشى جۇلدىزشا بار. بۇلاردا دا تەرىنىڭ بەتىنە بەدەرلەنگەن ورنەك بايقالادى.

اباي وبلىسى

egemen.kz