ا ە س قۇرىلىسى جانە ۇلكەن اۋىلى: بۇگىنى مەن بولاشاعى قانداي
قونايەۆ. KAZINFORM - الماتى وبلىسى جامبىل اۋدانىندا ورنالاسقان ۇلكەن اۋىلىندا جاقىندا قازاقستانداعى العاشقى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ قۇرىلىسى جوباسى باستالدى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ا ە س ىسكە قوسىلعاننان كەيىن ەلدى مەكەندى اۋقىمدى وزگەرىستەر كۇتىپ تۇر.
بۇرىن ەلگە تانىمال بولماعان اۋىلدىڭ اتى ا ە س قۇرىلىسى تالقىلانعان كەزدە كەڭىنەن تانىلدى. 2024-جىلدىڭ قازان ايىندا وتكەن رەفەرەندۋمدا ۇلكەن اۋىلىنىڭ باسىم بولىگى بۇل باستامانى قولداپ، داۋىس بەردى.
ال بيىل 8-تامىز كۇنى ۇلكەن ماڭىندا وڭتايلى الاڭ تاڭداۋ جانە جوبالىق قۇجاتتامانى دايىنداۋ ءۇشىن ينجەنەرلىك ىزدەستىرۋ جۇمىستارى باستالدى. سالتاناتتى شاراعا اتوم ەنەرگيا جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ ءتوراعاسى الماسادام ساتقاليەۆ، «روساتوم» مەملەكەتتىك كورپوراتسياسىنىڭ باس ديرەكتورى الەكسەي ليحاچيەۆ، سونداي-اق جەرگىلىكتى تۇرعىندار قاتىستى.
ءىس-شارا بارىسىندا الماسادام ساتقاليەۆ جوباعا سالىناتىن ينۆەستيتسيا كولەمى شامامەن 14- 15 ميلليارد دوللار بولاتىنىن جانە شامامەن 1 ميلليارد دوللار الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا باعىتتالاتىنىن ايتتى. بۇل ايماقتى جاڭا دەڭگەيگە شىعارىپ، مىڭداعان جۇمىس ورنىن اشۋعا جانە يادرولىق عىلىمدى حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرمەك.
ءوز كەزەگىندە الەكسەي ليحاچيەۆ ۇلكەن ا ە س- پەن عانا تانىلماي، بۇل مەكەننىڭ زاماناۋي، جايلى قالاعا اينالاتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى. ودان بولەك ا ە س قۇرىلىسى كەزىندە جەرگىلىكتى كومپانيالارمەن جۇمىس ىستەۋگە دايىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
زەرتتەۋ-ىزدەستىرۋ كەزەڭى
«روساتوم» ماماندارى العاشقى بارلاۋ ۇڭعىماسىن بۇرعىلاپ، توپىراق سىناماسىن الۋعا كىرىستى. بۇل زەرتتەۋلەر بولاشاق ستانتسيانىڭ سەنىمدىلىگى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن مىندەتتى. زەرتتەۋ-ىزدەستىرۋ جۇمىسى سەيسميكالىق تۇراقتىلىقتى، گيدروگەولوگيالىق ەرەكشەلىكتەردى جانە اۋماقتىڭ باسقا دا پارامەترلەرىن باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. جۇمىس اياسىندا تەرەڭدىگى 30 دان 120 مەترگە دەيىن كەمىندە 50 ۇڭعىما بۇرعىلانادى. زەرتتەۋ شامامەن 18 ايعا سوزىلىپ، تابيعي جانە كليماتتىق جاعدايلاردى تولىق قامتيدى.
بولاشاق اەس زاماناۋي ۆۆەر-1200 رەاكتورلارىمەن - III+ بۋىنمەن جابدىقتالادى. بۇل تەحنولوگيا قازىردىڭ وزىندە رەسەي، بەلارۋس، تۇركيا، بانگلادەش، مىسىر جانە قىتايدا جۇمىس ىستەپ تۇر. رەاكتوردىڭ قىزمەت ەتۋ مەرزىمى - 60 -جىل، ونى تاعى 20 -جىلعا ۇزارتۋ مۇمكىندىگى بار.
ۇلكەننىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى
بالقاش كولىنىڭ وڭتۇستىگىندە ورنالاسقان شاعىن ۇلكەن اۋىلى 1984-جىلى قۋاتى 4000 مۆت بولاتىن اۋقىمدى ەلەكتر ستانتسيانى سالۋ قارساڭىندا قۇرىلعان. الايدا ءوندىرىستىڭ قىسقارۋى مەن ەلەكتر ەنەرگياسىنا سۇرانىستىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى جوبا جۇزەگە اسپاي قالدى. 1986-جىلى ەلدى مەكەن جامبىل وبلىسىنىڭ مويىنقۇم اۋدانىنان الماتى وبلىسىنىڭ كۇرتى اۋدانىنا بەرىلىپ، جۇمىسشى كەنتى ساناتىنا جاتقىزىلعان.
بۇگىنگى كۇنى ۇلكەن - جامبىل اۋدانى ۇلكەن اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمشىلىك ورتالىعى. ول الماتى وبلىسىنىڭ اكىمشىلىك ورتالىعى - قونايەۆ قالاسىنان 330 ك م قاشىقتىقتا ورنالاسقان، ال الماتىعا جول 4 ساعاتتان اسادى. اۋىل كىرەبەرىسىندە جولاۋشىلاردى قارسى الاتىن اركا بار. جاعالاۋ ماڭىندا - قازاقستان ەنەرگەتيكالىق جۇيەسىنىڭ ماڭىزدى تورابى بولىپ سانالاتىن ءىرى ەنەرگيا تاراتۋ ورتالىعى ورنالاسقان. اۋىلعا باراتىن اسفالت جولدىڭ جاعدايى جاقسى، ونىڭ بويىندا كافە، دۇكەندەر جانە جانارماي قۇيۋ بەكەتتەرى دە بارشىلىق.
جەرگىلىكتى اكىمدىك مالىمەتىنشە، اۋىلدا شامامەن 1600 ادام تىركەۋدە تۇر، ءبىراق ءىس جۇزىندە - 3 مىڭعا جۋىق ازامات ءومىر سۇرەدى. ونداعى حالىقتىڭ نەگىزگى كاسىبى - بالىق ونىمدەرىن وڭدەۋ مەن ەكسپورتتاۋ. بالقاش كولىندە اۋلانعان بالىق اۋىلداعى ەكى كاسىپورىندا وڭدەلەدى.
ەلدى مەكەننىڭ وزىندە «KEGOC» ا ق فيليالى، ورتا مەكتەپ، ۋچاسكەلىك پوليتسيا، دارىگەرلىك امبۋلاتوريا، ءدارىحانا، اۋىل كىتاپحاناسى، پوشتا بولىمشەسى، دۇكەندەر، كافە، اسحانالار، دەمالىس ورىندارى جانە قوناق ۇيلەر بار. ءبىر قىزىعى، ۇلكەندە جەكە ۇيلەر جوق - تەك 1984- 1990-جىلدارى سالىنعان 31 كوپقاباتتى ءۇي بار. ونىڭ 22 سىندە ادامدار تۇرادى، قالعاندارى بوس تۇر. كوپشىلىگىنە كۇردەلى جوندەۋ قاجەت. پاتەرلەر ەلەكتر توعىمەن جىلىتىلادى، تابيعي گاز جوق، تۇرعىندار گاز باللوندارىن پايدالانادى.
سوڭعى جىلدارى باستى كوشەگە جاتتىعۋ الاڭى، اللەيا جانە شاعىن فۋتبول الاڭى سالىنعان. ەلدى مەكەن ىشىندەگى جولداردىڭ ۇزىندىعى شامامەن 6 ك م. اۋىل تۇرعىنى راحيما قايىربەك قىزى حالىقتىڭ ا ە س قۇرىلىسىن كۇتىپ وتىرعانىن ايتتى. ونىڭ سوزىنشە، بۇل اۋىلدىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرىپ، جۇمىس ورىندارىن اشىپ، جاستاردى تارتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
ا ە س- ءتىڭ اسەرى
اتوم ەنەرگياسى جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ مالىمەتىنشە، ا ە س قۇرىلىسى ەنەرگەتيكالىق جۇيەگە تۇسەتىن جۇكتەمەنى تومەندەتۋگە كومەكتەسەدى. 2024-جىلى قازاقستاندا ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنۋ 2023-جىلمەن سالىستىرعاندا %4,3 عا ءوسىپ، 120 ميلليارد كۆت/ساع بولدى. جەلىلەرگە ەڭ جوعارى جۇكتەمە كەزىندە توق تاپشىلىعى ەلەكتر ەنەرگياسىن يمپورتتاۋ ەسەبىنەن وتەلەدى.
بۇدان بولەك، جوبا الماتى جانە جامبىل وبلىستارىنىڭ دامۋىنا قۋاتتى سەرپىن بەرەدى. اتاپ ايتقاندا، جەرگىلىكتى تۇرعىندار ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر - جۇمىسپەن قامتۋ، وقىتۋ، تەحنيكالىق ماماندىقتار بويىنشا بىلىكتىلىك الۋ اشىلادى. سونداي-اق بۇل جەرگىلىكتى ينفراقۇرىلىمنىڭ (جولدار، ەلەكتر جانە سۋمەن جابدىقتاۋ)، الەۋمەتتىك سالانىڭ (مەكتەپتەر، بالاباقشالار، مەديتسينالىق مەكەمەلەر جانە ت. ب.) دامۋىنا، ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىق پەن ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتىڭ ارتۋىنا، جاستاردىڭ مۇمكىندىكتەرىنىڭ كەڭەيۋىنە ىقپال ەتەدى.
2030-جىلعا قاراي شامامەن 5 مىڭ ادام جۇمىس ورىندارىمەن قامتىلادى، ال 2032-جىلى شامامەن 10 مىڭعا جەتەدى. 2035-جىلى اتوم ەلەكتر ستانتسياسى پايدالانۋعا بەرىلگەن سوڭ، 2000 ادام تۇراقتى جۇمىس ورىندارىمەن قامتىلادى، ولاردىڭ ىشىندە 600 - جوعارى ءبىلىمدى، 550 - ورتا- ارناۋلى، 850 - كاسىبي-تەحنيكالىق ءبىلىمى بار ماماندار بولادى.
ەسكە سالايىق، بۇعان دەيىن «روساتوم» كومپانياسى قازاقستانداعى العاشقى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ جوباسى بويىنشا حالىقارالىق كونسورتسيۋمنىڭ كوشباسشىسى رەتىندە انىقتالعانىن جازعان ەدىك.
