ا ق ش-تان «قازاقتار» جازباسى تابىلدى
استانا. قازاقپارات- ا ق ش-تان «قازاقتار» دەپ اتالعان قولجازبا تابىلدى، دەپ حابارلايدى 24kz.
بۇدان دا باسقا ءبىرقاتار دەرەك بار. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى 70 جىل بۇرىن جارىق كورگەن. ءبىراق ودان ارعى ەرتە زامانداعى قازاق تاريحىنا قاتىستى دۇنيەلەر. ا ق ش عالىمدارىنىڭ جازبالارى قازاقتىڭ اۋمالى-توكپەلى كەزەڭدەردەگى ومىرىنەن ماعلۇمات بەرىلگەن. تاريحي مۇرانى تاپقان امەريكادا جۇرگەن جەرلەسىمىز، بۇعان دەيىن دە قازاق تاريحى جونىندە سۇبەلى دۇنيەلەر بەرگەن زەرتتەۋشى دۇيسەنالى ءالىماقىن.
ا ق ش-تاعى جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ مۇراعاتتارى مەن كىتاپحانالارىنداعى قۇندى مالىمەتتەر جايىندا بۇعان دەيىن دە حاباردار ەتكەن ەدىك. وتانداسىمىز دۇيسەنالى ءالىماقىن بۇل جولى دا ۇلت تاريحىنا قاتىسى بار بىرنەشە ديسسەرتاتسيا تاپتى. ونىڭ ءبىرىن 1960-جىلى ا ق ش-تا مۇحتار اۋەزوۆپەن جولىققان امەريكالىق انتروپولوگ عالىم لوۋرەنس كرەيدەر جازعان.
دۇيسەنالى ءالىماقىن، زەرتتەۋشى، جۋرناليست:
- ءبىز اشتىقتى 1932-33-جىلدارى بولدى دەپ بىلەمىز، ءبىراق ارعى جاعىنداعى 1733-جىلعى اشتىق كوپ ايتىلمايدى. مىسالى 1732-جىلى قازاق دالاسىندا «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» بولدى، ءبىراق كەلەسى جىلى اشتىق بولعان بولىپ تۇر. وسى ديسسەرتاتسيالاردىڭ ءبارى امەريكاداعى ەڭ ۇلكەن ۋنيۆەرسيتەتتەردە قورعالعان. مىسالى دجوردجتاۋن ۋنيۆەرسيتەتىندە، يەل ۋنيۆەرسيتەتىندە، گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىندە، ينديانا ۋنيۆەرسيتەتىندە. ءبىز نەگىزىنەن ءوزىمىزدىڭ قازانىمىزدا ءوزىمىز قايناپ كەلە جاتقان حالىقپىز. ءبىراق ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزدى، تاريحىمىزدى باسقا حالىقتارعا تانىستىرۋ ءۇشىن وسىنداي عىلىمي ەڭبەكتەر قاجەت.
حالقىمىزدىڭ تاعدىرى بوياماسىز سۋرەتتەلگەن جازبالاردان مۇلىكتى تاركىلەۋ جىلدارىنداعى ناقتى ستاتيستيكالاردى دا كەزدەستىرۋگە بولادى. ەلىمىزدىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرى، يسلام ءدىنىن قابىلداۋى، تۇركى حالىقتارىنىڭ تىلدىك تۋىستىعى، ءتىپتى ەپوستىق جىرلاردىڭ تۇپكى كوشىرمەلەرى دە تۇبەگەيلى قامتىلعان.
دۇيسەنالى ءالىماقىن، زەرتتەۋشى، جۋرناليست:
- شىنى كەرەك، ءبىزدىڭ تاريحىمىز، مادەنيەتىمىز تۋرالى زەرتتەۋلەردىڭ كوبى ورىسشا دەرەكتەرگە نەگىزدەلگەن. قازىر كەز كەلگەن قازاق عالىمىمەن سويلەسسەڭ، «ورىسشا ايتقاندا»، «ورىس عالىمىنىڭ مىنا جازباسىندا ايتقاندا» دەگەن سياقتى دەرەكتەر كەلتىرەدى. ال ءبىزدى باتىس عالىمدارى دا، امەريكالىق عالىمدار دا وسىدان 150 جىل بۇرىن، ءتىپتى ودان دا ارى ۋاقىتتا زەرتتەگەن ەكەن.
مىسالى ەۋروپالىق جازبالاردا قازاقتى «قازعاق» دەپ بەرەدى، فرانسۋزدار «قازعاق» دەپ بەرەدى، نەمىستەر «كىرگىز-كايساك» دەپ بەرەدى، ال امەريكالىقتار «كازاكس» دەپ بەرەدى. وسى دەرەكتەردىڭ ءبارىن جيناپ، ءبىز تاريحي وقۋلىقتار قۇراستىرۋعا نەمەسە زەرتتەلمەي جاتقان تاريحي اقتاڭداقتارىمىزدى تولتىرۋعا ابدەن بولادى.
مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنان تابىلعان عىلىمي ەڭبەكتەردىڭ ءبىرىنىڭ تاقىرىبى «قازاقتار» دەپ اتالادى. ول دا 1952-جىلى ۆاشينگتونداعى بەدەلدى دجوردجتاۋن ۋنيۆەرسيتەتىندە قورعالعان. شەتەلدەگى وتانداسىمىز ەندى شەكاراسى شەكتەسپەسە دە، شەجىرەلى تاريحىمىزدان تەرەڭ سىر شەرتكەن ا ق ش-تان ءالى دە كوپ دۇنيە تابىلاتىن ءتۇرى بار. «ال بۇل دۇنيەلەر قازاقستان تاريحىنا جاڭاشا قاراۋعا مۇمكىندىك»، - دەپ سانايدى زەرتتەۋشى.
اۆتورى: ايجان سىدىقوۆا
