ا ق ش-تا ادامنىڭ قارۋدى ەركىن الىپ ءجۇرۋى كىمگە ءتيىمدى
مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى امەريكادا قارۋ قولدانۋ ارقىلى جاسالعان قىلمىستار مەن زورلىق-زومبىلىقتىڭ ستاتيستيكاسى ازايماي وتىر. مۇنداي دەرەكتەردىڭ اراسىندا بولەك سانات رەتىندە جاپپاي اتىس كورسەتىلەدى. بيىل جىل باسىنان بەرى ا ق ش-تا وسى ساناتقا جاتاتىن 400-دەن استام وقيعا تىركەلگەن. وقيعالاردىڭ كوبەيۋىنە نە تۇرتكى، ماسەلەنى قالاي شەشۋگە بولادى؟ Kazinform مەنشىكتى ءتىلشىسى وسى ساۋالدار توڭىرەگىندە تالداۋ جاساپ كوردى.
جاپپاي اتىس ستاتيستيكاسى
2024 -جىلدىڭ قاڭتارىنان 29 قىركۇيەككە دەيىنگى ۋاقىت ارالىعىندا ا ق ش-تا اتىستان 12735 ادام قازا تاۋىپ، 24403 ادام جاراقات العان.
ا ق ش-تا قارۋ الىپ ءجۇرۋ
2024 -جىلدىڭ باسىنان بەرى 408 جاپپاي اتىس تىركەلدى. بۇل رەتتە جاپپاي اتىس دەپ 4 نەمەسە ودان دا كوپ ادام جاراقات العان جانە قازا تاپقان وقيعا ەسەپتەلەتىنىن ايتا كەتەيىك. قىركۇيەكتىڭ وزىندە عانا 24 شتاتتا 34 جاپپاي اتىس بولىپتى. يللينويستا ءبىر ايدا ءتورت وقىس وقيعا تىركەلدى. ال الاباما، نيۋ-يورك، پەنسيلۆانيا، تەحاس جانە وگايودا ءۇش جاپپاي اتىس بولدى.
قارۋ قولدانۋ ارقىلى جاسالعان زورلىق-زومبىلىقتىڭ ستاتيستيكاسىنا سايكەس، 2014 -جىلدان 2023 -جىلعا دەيىن قايتىس بولعاندار سانى 3,5 ەسەگە، ال جارالانعاندار سانى ەكى ەسەگە (22175-تەن 36547-گە دەيىن) ارتقان.
2014 -جىلدان 2023 -جىلعا دەيىن جاپپاي اتىس سانى 272-دەن 656-عا دەيىن، ياعني 2,5 ەسەگە ءوستى. سونىڭ ىشىندە ەڭ قاۋىپتى شابۋىل 2017 -جىلى لاس-ۆەگاستا تىركەلدى. 50-دەن استام ادامنىڭ ءومىرى قيىلىپ، 500 ادام جاراقات الدى. نەگىزى جاپپاي اتىستاردىڭ كوبىندە ادام ءولىمى 10-نان ارتىق بولمايتىن.
«Small Arms Survey» مالىمەتتەرى بويىنشا، 2018 -جىلى ا ق ش-تا 390 ميلليون قارۋ اينالىمدا بولعان. ال سالىستىرۋ ءۇشىن ايتار بولساق، سول كەزدە حالىق سانى 326,8 ميلليون ەدى. قارۋ سانى ادام سانىنان ارتىق. 6 جىل ىشىندە بۇل كورسەتكىشتەر ءتىپتى كوبەيدى. تەك 2019 -جىلدىڭ قاڭتارىنان 2021 -جىلدىڭ ساۋىرىنە دەيىن تاعى 7,5 ميلليون امەريكالىق جاڭا قارۋ ساتىپ العان.
قارۋدى باقىلاۋعا الۋدى كىمدەر قولدايدى
امەريكالىقتاردىڭ كوبى قارۋ-جاراقتى باقىلاۋعا الۋ كەرەك دەگەن ۇستانىمدا. امەريكالىق گەللاپ ينستيتۋتىنىڭ دەرەگىنشە، ساۋالناماعا قاتىسقان امەريكالىقتاردىڭ 56 پايىزى قارۋ-جاراق تۋرالى زاڭداردى قاتاڭداتۋدى قالاسا، 31 پايىزى قازىرگى زاڭداردىڭ ساقتالۋىن كوزدەيدى. قالعان 12 پايىزى بارلىق زاڭداردى قاتاڭداتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
بۇل ماسەلە ساياساتتا دا كەلىسپەۋشىلىكتەر تۋعىزىپ وتىر. ماسەلەن، دەموكراتتار مەيلىنشە قارۋ-جاراق تۋرالى زاڭداردىڭ قاتاڭ بولعانىن قولدايدى. ال بۇل پىكىرمەن رەسپۋبليكالىق سايلاۋشىلاردىڭ 24 پايىزى، تاۋەلسىز سايلاۋشىلاردىڭ 45 پايىزى عانا كەلىسكەن.
نەگىزى قارۋعا قاتىستى زاڭدار شتاتقا بايلانىستى ەرەكشەلەنەدى. مىسالى، ميننەسوتا، ۆيردجينيا جانە ۆاشينگتون شتاتى قارۋدى رەتتەيدى، ءبىراق وعان تىيىم سالمايدى. ال 9 شتات (كاليفورنيا، كوننەكتيكۋت، دەلاۆەر، گاۆاي، يللينويس، مەريلەند، ماسساچۋسەتس، نيۋ-دجەرسي، نيۋ- يورك، كولۋمبيا وكرۋگى) پەن ا ق ش استاناسىندا قارۋدان ءبىرىنشى بولىپ وق اتۋعا تىيىم سالىنعان.
امەريكاداعى قارۋ-جاراق لوببيى
ۇلتتىق اتىس قاۋىمداستىعى (NRA) - ا ق ش-تاعى ەڭ ىقپالدى قارۋ ءلوببيسى. ونىڭ قارۋ-جاراققا قاتىستى ماسەلەدە كونگرەسس مۇشەلەرىنە ىقپال ەتۋ ءۇشىن ايتارلىقتاي بيۋدجەتى بار. كەي شتاتتار قارۋ-جاراققا قويىلعان شەكتەۋلەردىڭ ءبىرازىن الىپ تاستادى. ماسەلەن، 2021 -جىلدىڭ ماۋسىمىندا تەحاس جانە 2023 -جىلدىڭ ساۋىرىندە دجوردجيا تۇرعىندارىنا ليتسەنزياسىز نەمەسە وقىتۋسىز تاپانشا الىپ جۇرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن زاڭدار قابىلداندى.
بۇعان دەيىن ءبىز ا ق ش ازاماتتارىنىڭ اتىس قارۋىنا يە بولۋ قۇقىعى بولعانىنا قاراماستان، ەلدەگى قاۋىپسىزدىك دەڭگەيى تومەن ەكەنىن اتاپ وتكەن ەدىك. مىسالى، 2023 -جىلى «Institute for Economics and Peace» حالىقارالىق تالداۋ ورتالىعى «Global peace index 2023» زەرتتەۋىن جاريا ەتتى. الەمنىڭ قاۋىپسىز ەلدەرىنىڭ رەيتينگى بويىنشا، 163 مەملەكەتتىڭ ىشىنەن ا ق ش 131-ورىندا ەكەنىن كورسەتتى.
ۆاشينگتونداعى «The New Lines Institute for Strategy and Policy» ەۋرازيالىق قاۋىپسىزدىك جانە وركەندەۋ ءبولىمىنىڭ اعا ديرەكتورى كامار بۋحاريدىڭ پىكىرىنشە، «حالىقتىڭ قولىندا قارۋ-جاراق بولۋى كەرەك پە، جوق پا؟» دەگەن ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى جوق. باستى ماسەلە، دەموكراتتار مەن رەسپۋبليكاشىلدار اراسىندا جۇرگىزىلەتىن ساياساتتىڭ ايىرماشىلىعىندا. ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، قارۋ ۇستاۋعا قۇقىق ا ق ش كونستيتۋتسياسىنىڭ ەكىنشى تۇزەتۋىندە بەكىتىلگەن. زاڭنامالىق دەڭگەيدە بىرنارسەنى وزگەرتۋ ءۇشىن كونگرەسستە 2/3 جەڭىس داۋىسىمەن زاڭ قابىلدانۋى قاجەت. وعان رەسپۋبليكاشىلدار مەن دەموكراتتار اراسىنداعى قارسىلىقتىڭ سالدارىنان قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. امەريكالىق ساراپشىنىڭ سوزىنشە، قالا جانە اۋىل تۇرعىندارى ءۇشىن قارۋ-جاراق تۋرالى زاڭدار ءارتۇرلى بولۋى كەرەك.
- ماسەلە مىنادا، قالالاردا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى كوپ جۇرەدى. سوندىقتان حالىققا قۋاتتى سانالاتىن ۆينتوۆكالار قاجەت ەمەس. الايدا اۋىلدىق جەرلەردە شەريف پەن ونىڭ كومەكشىلەرى عانا بار. قىلمىس بولىپ جاتسا پوليتسەيلەر تەز جەتە المايدى، - دەپ ءتۇسىندىردى بۋحاري.
قارۋ-جاراق بويىنشا كەز كەلگەن شەشىم ساياسي ىمىراعا كەلۋدى تالاپ ەتەدى. ءبىراق ا ق ش-تاعى ەلدىڭ پولياريزاتسياسى وعان مۇمكىندىك بەرەر ەمەس.
- پروبلەما قارۋ لوببيىندە عانا ەمەس، ادامداردىڭ سەزىمىندە. ەگەر حالىق قوعامدىق ورىنداردا قارۋدى قولدانباۋدى، زورلىق-زومبىلىقتى توقتاتۋدى قالاسا، ماسەلە كوتەرىپ، زاڭداردى قاتاڭداتۋعا سەبەپكەر بولا الار ەدى. بۇنداي كەزدە قارۋ-جاراق لوببيىنىڭ دە ىقپالى بولماي قالادى، - دەيدى ساراپشى.
دەمەك، ەلدەگى قارۋ-جاراق ءوندىرىسى مەن ساۋداسى قوعامنىڭ پىكىرىنە بايلانىستى وزگەرەدى.
- ماسەلە قارۋ ۇستاۋعا رۇقسات بار ما، جوق پا دەۋدە ەمەس، ماسەلە امەريكالىقتاردىڭ قانداي قارۋى بولۋعا ءتيىس ەكەنىندە، - دەپ باسا ايتتى ول.
كامار بۋحاريدىڭ پىكىرىنشە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرى ونسىز دا جەتكىلىكتى قالالىق جەرلەردە ازاماتتارعا قۋاتتى ۆينتوۆكالاردى ۇستاتپاۋ قاجەت. نەگىزگى مىندەت - ءوزىن-ءوزى قورعاۋ. سوندىقتان قالالىق جەرلەردە تۇراتىن ازاماتتاردىڭ قارۋ ۇستاۋىنا شەكتەۋ ەنگىزۋگە بولار ەدى، الايدا بۇل باستاما ا ق ش كونستيتۋتسياسىنا قايشى كەلەدى.
تاعى ءبىر پروبلەما - پسيحولوگيالىق اۋرۋى بار ادامداردىڭ قارۋ ۇستاۋى. بۇل جاعدايدا قارۋدى ساتىپ الۋعا، مەديتسينالىق تەكسەرۋ جۇرگىزۋگە قويىلاتىن تالاپتاردى قاتاڭداتۋ قاجەت.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
