ا ق ش قازاقستان جانە وزبەكستانمەن ستراتەگيالىق مينەرالدار بويىنشا كەلىسىم دايىنداپ جاتىر - ساراپشى

استانا. KAZINFORM - تاياۋ ارادا وتەتىن قازاقستان مەن ا ق ش اراسىنداعى كەلىسسوزدە 25 پايىزدىق باج سالىعى نەگىزگى تاقىرىپتىڭ ءبىرى بولۋى مۇمكىن. بۇل پىكىردى Kazinform اگەنتتىگىنىڭ مەنشىكتى تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا ۆاشينگتونداعى «The New Lines Institute for Strategy and Policy» ەۋرازيالىق قاۋىپسىزدىك جانە وركەندەۋ ءبولىمىنىڭ اعا ديرەكتورى كامران بۋحاري ايتتى.

- «C5+1» فورماتىنداعى سوڭعى كەزدەسۋ ەكى جىل بۇرىن نيۋ-يوركتە وتكەن ەدى. وسى ۋاقىت ىشىندە ا ق ش-تىڭ ورتالىق ازياعا قاتىستى ساياساتىندا نە وزگەردى جانە الداعى سامميتتە قاي ماسەلەلەر قارالۋى مۇمكىن؟

- 2023 -جىلعى «س5+1» كەزدەسۋىنەن بەرى كوپ وزگەرىس بولدى. ۆاشينگتوندا جاڭا گەوستراتەگيانى جۇزەگە اسىرىپ جاتقان جاڭا اكىمشىلىك پايدا بولدى. وسى تاسىلگە سايكەس، امەريكا قۇراما شتاتتارى وڭىرلىك وداقتاستارى وزدەرىنىڭ ستراتەگيالىق ايماقتارىندا قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن نەگىزگى جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الادى دەپ سەنىپ وتىر.

جاڭا ساياساتتىڭ ماقساتى - امەريكانىڭ قۇرلىقتاعى قاۋىپسىزدىكتىڭ نەگىزگى كەپىلى رەتىندەگى ءرولىن ازايتىپ، كۇش-جىگەردى تەڭىزدەگى قاۋىپسىزدىككە، تەحنولوگيالىق جانە ستراتەگيالىق تەجەۋگە جۇمىلدىرۋ.

- جاقىندا قازاقستان ا ق ش-پەن لوكوموتيۆ شىعارۋ بويىنشا قۇنى 4 ميلليارد دوللار بولاتىن ءىرى كەلىسىمگە قول قويسا، وزبەكستان 8 ميلليارد دوللارعا امەريكالىق ۇشاقتاردى ساتىپ الۋ تۋرالى شارتتى بەكىتتى. ا ق ش پەن ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىندا تاعى دا ءىرى كەلىسىمشارتتار بولا ما؟ ۆاشينگتون قاي سالالارعا كوبىرەك نازار اۋدارىپ وتىر؟

- مەنىڭ ويىمشا، بۇدان باسقا قوسىمشا كەلىسىمدەر جاسالادى. اسىرەسە، وڭتۇستىك كاۆكازداعى نەگىزگى كولىك تورابىن اشقان «ترامپ جولى» (Trump Route for International Peace and Prosperity) جوباسى بويىنشا كەلىسىمىنەن كەيىن ءىرى مامىلەلەر جاسالۋى ىقتيمال.

بۇل ءوز كەزەگىندە ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناستىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزىن كوتەرەتىن ورتا ءدالىز ارقىلى شىعىس پەن باتىس اراسىنداعى ترانسكاسپي ساۋداسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن العىشارتتار جاسايدى.

مۇنىمەن قوسا، ترامپتىڭ قازىرگى اكىمشىلىگى سيرەك كەزدەسەتىن ەلەمەنتتەر بويىنشا ا ق ش-تىڭ قىتايعا تاۋەلدىلىگىن ازايتۋدى ماقسات ەتىپ قويدى. وسى ورايدا الداعى ەكى جىلدا قازاقستانمەن جانە وزبەكستانمەن ماڭىزدى مينەرالداردى جەتكىزۋ مەن وڭدەۋگە قاتىستى جاڭا كەلىسىمدەر بولادى دەپ سانايمىز.

اتاپ ايتقاندا، جاقىندا ا ق ش مەملەكەتتىك حاتشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى كريستوفەر لانداۋ مەن ا ق ش پرەزيدەنتىنىڭ ارنايى وكىلى سەردجيو گور وسى ەكى ەلگە قاتىستى كەلىسسوزدەردى العا جىلجىتۋ ءۇشىن ساپارمەن باردى.

- قازاقستانعا قاتىستى ا ق ش-تىڭ «دجەكسون- ۆەنيك» زاڭى مەن 25 پايىزدىق تاريف ءالى دە كۇشىندە. بۇل شارالار ەكىجاقتى ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ دامۋىنا قالاي اسەر ەتەدى؟ ۆاشينگتوننىڭ بۇل شەكتەۋلەردى قايتا قاراۋعا دايىن ەكەنىن بىلدىرەتىن بەلگىلەر بار ما؟

- «دجەكسون- ۆەنيك» زاڭىنىڭ كۇشىن جويۋ - ۋاقىت ەنشىسىندە، ياعني كۇن تارتىبىندە تۇرعان ماسەلە. ال %25 شاماسىنداعى تاريفكە توقتالساق، بۇل كەلىسسوزدەر بارىسىندا تالقىلانۋى مۇمكىن تاقىرىپتىڭ ءبىرى بولادى دەپ ويلايمىن.

- ا ق ش پەن ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدىڭ ستراتەگياسى قانداي بولۋى كەرەك؟

- امەريكا قۇراما شتاتتارى مەن ونىڭ ورتالىق ازياداعى سەرىكتەستەرى «س5+1» فورماتىن ستراتەگيالىق ارىپتەستىككە اينالدىرۋ ءۇشىن قازىرگى گەوساياسي ءساتتى پايدالانىپ قالۋى كەرەك. بۇل قادامدار ءوڭىر ەلدەرىنە باتىسپەن جانە جالپى حالىقارالىق قوعامداستىقپەن بايلانىستى نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ەسكە سالساق، جىل باسىندا ا ق ش قازاقستانعا قاتىستى «دجەكسون- ۆەنيك» تۇزەتۋلەرىن جويۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن قارايتىنى ءمالىم بولدى.

ايتا كەتەيىك، بيىل تامىزدا ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ءبىرقاتار ەلگە، سونىڭ ىشىندە قازاقستانعا دا جاڭا كەدەندىك باج سالىعىن ەنگىزدى.

اۆتور

رۋسلان عابباسوۆ