ا ق ش پەن يران: جاڭا ستراتەگيا جولى قايسى

كەيىنگى كەزدە ا ق ش پرەزيدەنتىنىڭ ساياساتىنا بايلانىستى جاڭالىق كوبەيدى. سونىڭ ىشىندە ترامپتىڭ يرانعا قاتىستى ۇستانىمى كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق. اتالعان ماسەلە تاياۋ شىعىستاعى وزگە وقيعالاردىڭ تاساسىندا قالعانىمەن، كەيىنگى جانجالدىڭ باسى بولۋى ىقتيمال. Kazinform ءتىلشىسى تاقىرىپتى جان-جاقتى تالداپ كوردى.

شيەلەنىس شەگىندەگى قاتىناس

ناۋرىز ايىنىڭ سوڭى دونالد ترامپ يرانعا ءدوڭ ايبات كورسەتتى. ەكى ايدا يادرولىق كەلىسىمگە كەلمەسە، بومبانىڭ استىنا الىپ، سالىقتى كوبەيتۋگە ۋادە بەردى. ال ءساۋىردىڭ باسى Daily Mail باسىلىمى يزرايل مەن ا ق ش يادرولىق قارۋ جاساۋعا جاقىن تۇرعان يرانعا شابۋىل جاساۋى مۇمكىن دەپ بولجادى.

Reuters اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، 6-ساۋىردە يراننىڭ جوعارعى كوشباسشىسى اياتوللا الي حامەنەي اسكەردى جاۋىنگەرلىك ازىرلىككە كەلتىرۋگە بۇيرىق بەرگەن. سونىمەن قاتار تەگەران پارسى شىعاناعى ەلدەرىنە ا ق ش- تىڭ يرانعا قارسى كەز كەلگەن ءىس-قيمىلىنا قولداۋ كورسەتۋ دۇشپاندىق ارەكەت رەتىندە قابىلدانىپ، ونىڭ سالدارى بولادى دەپ ەسكەرتۋ حات جولدادى.

قازىرگى احۋال تۇراقسىز، مالىمدەمە مەن جاۋاپ كوپ. باستىسى، ترامپ مانەرىنەن اينىعان جوق: الدىمەن قوقان- لوققى كورسەتىپ، كەيىن جىبىگەن ادامشا كەلىسسوزگە جۇگىنۋدى ويلاپ وتىر. قازىرگى پرەزيدەنتتىڭ ۇستانىمىنا سۇيەنسەك، قولدا اسكەري-ەكونوميكالىق قۋات تۇرعاندا كەلىسسوزدە «بىلەك كورسەتۋ» پايدا اكەلۋى ىقتيمال.

ارينە، بۇل ءادىس يرانعا قاۋىپ تۋدىرۋى مۇمكىن. ونسىز دا كەيىنگى ون جىلدا ەكى ەل اراسىنداعى قاتىناس قىل ۇستىندە. پارسىلاردىڭ تاياۋ شىعىستاعى ساياسي ىقپالى ۇلعايعان سايىن ا ق ش- پەن ارا الشاقتاي بەردى. ەستە بولسا، يران شيتتىك ۇيىمدار ارقىلى ايماقتا «قارسىلىق وشاعىن» تۇتاتىپ وتىرعان ەدى. شييتتەردىڭ «قارسىلىق وشاعى» حاماس پەن سيرياداعى سۇنيتتەر سانىنىڭ كوپتىگىنە قاراماستان ءتيىمدى تەتىككە اينالىپ ۇلگەرگەن. بۇعان دەيىن يران وزىنە جاق بارلىق ۇيىمعا كومەگىن اياپ قالعان جوق. ءتىپتى يراك پەن سيرياداعى شيتتىك ۇيىمدار ا ق ش اسكەريلەرىمەن اراز بولسا دا ايىلىن جيعان ەمەس.

ۋاقىت وتە يران مەن ا ق ش اسكەري بازالارىندا قاقتىعىس كوبەيدى. ءبىر-ءبىرىنىڭ اسكەري بازاسىن اتقىلاعانىمەن، اۋقىمدى سوعىسقا ۇلاسپادى. 2020-جىلى يسلام ريەۆوليۋتسياسى كۇزەتشىلەرى كورپۋسىنىڭ «ءال-كۇدىس» بولىمشەسىنىڭ باسشىسى، يراندىق گەنەرال قاسەم سۇلەيمانيدى قازاسىنان كەيىن دە جاعداي سوعىسقا جەتپەي شەشىلگەن ەدى. سول كەزدە قولباسشىنىڭ كوزىن جويۋ بۇيرىعىن ترامپ ءوزى بەرگەن بولاتىن. سونداعىسى 2019-جىلى كيركۋكتاعى امەريكالىق بازاعا جاسالعان يرانشىل توپتاردىڭ شابۋىلىنا جاۋابى. ال يراندىقتار سۇلەيمانيدىڭ ولىمىنەن كەيىن، ياعني 8-قاڭتاردا يراك اۋماعىنداعى امەريكاندىق بازالاردى بومبالادى. سودان كەيىن ا ق ش سانكسيالاردى قاتاڭداتقان، ءبىراق تاعى سوعىس بولعان جوق.

مۇنداي مازمۇنداعى وقيعا كەيىن دە بولدى. مىسالى، 2024-جىلدىڭ 28-قاڭتارىندا يراكتاعى يرانشىل توپتار يوردانياداعى امەريكالىق بازاعا درون ارقىلى سوققى بەردى. 2-اقپاندا ا ق ش يراك پەن سيرياداعى يرانشىل توپتاردىڭ بازاسىنا شابۋىل جاسادى.

يران سوعىسقا ءازىر ەمەس

ا ق ش- يران قارىم-قاتىناسىندا قاۋىپتى كەزەڭ بۇرىننان بار- تىن. الايدا قازىرگى كەزەڭ - سوعىس تۇتانۋى ىقتيمال ۋاقىت. نەگە؟ بۇعان بىرنەشە سەبەپ بار. مىسالى، يران مەن يزرايل اراسىندا بولۋى مۇمكىن مايدانعا ا ق ش ارالاساتىنى انىق. مۇنداي سەناريگە سۇيەنسەك، سوعىس ءورتى ءبۇتىن ايماقتى شارپيتىنىن ۇمىتپاعان جوق. ويتكەنى قاتار، ساۋد ارابياسى، باحرەين، ب ا ءا مەملەكەتتەرىندە ا ق ش- تىڭ اسكەري بازالارى ورنالاسقان.

ءبىر دەرەك. 2024-جىلى ب ا ءا بيلىگى ابۋ-دابي امىرلىگىندەگى امەريكالىق اد-دافرا بازاسىنان اۋە سوققىسىن جاساۋدى شەكتەدى. ولار الپاۋىت ا ق ش پەن وڭىرلىك دەرجاۆا سانالاتىن يراننىڭ اراسىنداعى اۋقىمدى قاقتىعىستان قالىس قالۋدى ويلاعانى بەلگىلى. بۇل ورىندى شەشىم بولدى. سەبەبى قازىرگى يران بۇرىنعىسىنان وزگە، اسكەري رەسۋرسى كەڭ، زىمىراندار مەن ۇشقىشسىز ۇشقىشتار ءوندىرىسىن جولعا ءتۇسىردى. كورشىلەس ەلدى عانا ەمەس، شالعاي مەملەكەتكە شابۋىل جاساۋعا مۇمكىندىگى جەتەرلىك.

كوپ ساراپشى گازا سەكتورىنداعى قاقتىعىس كەزىندە يران ىسكە ارالاسار دەپ كۇتتى. جاناما بولسا دا شييتتىك ۇيىمدار ارقىلى مايدانعا ەنەدى دەگەن بولجام بولعانىن جوققا شىعارمايمىز. دەگەنمەن يەمەندەگى حۋسيتتەر عانا ءيزرايلدى اتقىلاپ، قىزىل تەڭىزدەگى كەمە قاتىناسىن كەدەرگى جاساي الدى. كەيىن ا ق ش پەن وزگە ەلدەر يەمەنگە سوققى جاساۋىن توقتاتپاي، ترامپ بيلىگى تۇسىندا دۇركىن-دۇركىن قايتالاندى.

ءبىراق يراننىڭ يزرايلگە قارسى باستى رەسۋرسى باسقا ەدى. ولار - ليۆاندىق «حەزبوللا» مەن سيريا. سيريادا ۇكىمەت اسكەرى مەن يرانشىل كۇشتەر تۇردى. دەگەنمەن جەرگىلىكتى بيلىك جانجالعا ارالاستى قۇپ كورمەگەن. ال «حەزبوللا» يرانمەن استىرتىن بايلانىسا ارەكەت ەتكەن سەكىلدى.

يراننىڭ ءوزى قامسىز قالدى دەگەنگە كەلمەس. وتكەن جىلى ساۋىردە يزرايلگە زىمىران جانە دروندار ارقىلى شابۋىلدادى. قازاندا حاماس كوشباسشىسى يسمايل حانيا مەن «حەزبوللا» كوشباسشىسى حاسان ناسراللانىڭ قازاسىنا جاۋاپ رەتىندە يزرايل اۋماعىنا بالليستيكالىق زىمىرانمەن سوققى بەردى. ەكى جولى دا يران پارسى شىعاناعى ەلدەرىنە سوققى جاساۋ الەۋەتىن كورسەتكەن. سودان بولار، ۆاشينگتون تەل-اۆيۆتەن يرانعا تىم راديكالدى جاۋاپ بەرمەۋدى سۇرادى.

بارىنەن قىزىعى يزرايل جاۋابى بولعانى ءسوزسىز. وتكەن جىلدىڭ سوڭى سيرياداعى باشار اساد بيلىگى قۇلعان شاقتا يزرايل يرانعا سوققى جاسادى. بۇل - ەڭ اۋقىمدى وپەراتسيانىڭ ءبىرى. ءدال وسى ارەكەت يراننىڭ ايماقتاعى «قارسىلىق وشاقتارىنىڭ»، ياعني جاقتاس ۇيىمدارىنىڭ تۇگەلگە جۋىق قۇرىعانىن كورسەتكەندەي. ول ازداي، وتكەن قىستاعى ەكونوميكالىق جاعداي، ەلىشىلىك نارازىلىقتار يراندى قانشالىقتى قوس بۇيىردەن قىسقانىن بايقاتتى.

قىسقاسى، يران ءازىر ا ق ش- پەن ۇستاسا كەتۋگە دايىن ەمەس. وعان بىرنەشە سەبەپ بار. ءبىرىنشى، يراننىڭ جوعارعى كوشباسشىسى اياتوللا حامەنەي - 85 جاستا. كەز كەلگەن ۋاقىتتا مۇراگەر سايلاۋ ماسەلەسى تۋىنداۋى مۇمكىن. قازىر يراننىڭ ساياسي ەليتاسى اراسىندا جاڭا باسشى تاقىرىبىندا الاۋىزدىق كوپ. ەكىنشىدەن، ەلدە راديكالدى توپ جوق ەمەس، ءتىپتى يسلام ريەۆوليۋتسياسىنىڭ سا ق شىلار كورپۋسىندا دا كەزدەسەدى. سوندىقتان يراننىڭ قازىرگى قادامى - ارەكەت ەمەس، قارىمتا قوقان-لوققى.

مامىلە

بۇعان يران ىنتالى. سەبەبى ەكونوميكالىق احۋال كۇردەلى. ترامپ مالىمدەمەسىنەن كەيىن مۇناي باعامى ءتۇستى. «قارا التىن» قۇنىنىڭ قۇلدىراۋى مۇنايعا بايلانعىن يران ەكونوميكاسى ءۇشىن ايتارلىقتاي سوققىعا اينالعان. قايشىلىعى سول، كەيىنگى ونجىلدىقتاردا تاياۋ شىعىستاعى شيەلەنىس مۇناي باعاسىنا تىكەلەي اسەر ەتكەن فاكتور بولدى. سوعىس باستالسا، مۇناي باعاسىنىڭ كۇرت وسۋىنە كوز ۇيرەندى. بۇگىندە تاياۋ شىعىستاعى احۋالدىڭ شيكىزات نارىعىنداعى باعا ساياساتىنا اسەرى كەمىپ جاتىر. بۇل ءۇردىستى مۇناي نارىعىنداعى جاڭا ويىنشى - ا ق ش-تىڭ قالاي وزگەرتەرىن ۋاقىت كورسەتەدى.

ال دۇيسەنبىدە ترامپ كۇتپەگەن جەردەن يرانمەن يادرولىق باعدارلاما بويىنشا جاڭا كەلىسىم جاساۋ تۋرالى تىكەلەي كەلىسسوز جۇرگىزۋدە دەپ مالىمدەدى. كەلەسى كۇنى (8-ءساۋىر) يران سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ابباس اراكچي ترامپتىڭ ءسوزىن ءتۇزىپ، اڭگىمە تىكەلەي كەلىسسوز تۋرالى ەمەس، 12-ساۋىردە وماندا وتەتىن كەزدەسۋگە قاتىستى ايتىلدى دەگەن بولاتىن. ەرتەڭ وتەتىن كەزدەسۋدە ا ق ش تاراپىنان دەلەگاتسيانى ستيۆ ۋيتكوفف باسقارسا، دانەكەر رولىندە وماننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بادر ءال-بۋسايدي بولماق.

بۇل تىكەلەي كەلىسسوز ەمەس، دەمەك ا ق ش پەن يران وكىلدەرى جولىقپايدى. تاراپتار ومان ءمينيسترى ارقىلى تەك ۇسىنىس- پىكىر الماسپاق. ازىرگە قوس ەل ءبىر بايلامعا كەلە الا ما، جوق پا، كۇماندى. بىلەتىنىمىز، كەز كەلگەن كەلىسسوز تاياۋ شىعىستاعى جاعدايدى جۇيەگە تۇسىرۋگە سەپتەسەدى.

P. S. ءبىر دەرەكتى ناقتى ايتا الامىز، يران وسال تارتتى. بۇرىنعى ىقپال جوق. باشار اساد بيلىگىنىڭ قۇلاۋى، «حەزبوللا» باسشىلارىنىڭ قازاسى، حۋسيتتەردەن باس تارتۋ شاراسىزدىق بەلگىسىنە اينالدى. قارجىنىڭ تۇگەسىلۋى دە تەگەران ەسكى ساياساتتى جالعاستىرا المايتىنىن تاعى دالەلدەدى. ا ق ش- تىڭ وكتەم تالابىنا قارسى تۇرۋعا قاشان قاۋقارلى بولاتىنى دا بەلگىسىز.

بيلىك جاعدايدىڭ نەمەن اياقتالارىن تۇسىنگەن. بريتانيالىق Telegraph گازەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، تەگەران يەمەننەن اسكەرىن شىعارىپ، حۋسيتتەرگە قولعابىس ەتۋدى دە دوعارىپتى. جاقىندا يراكتاعى يرانشىل ۇيىم - «كاتايب حەزبوللا» ۇكىمەتپەن كەلىسسوزدەن كەيىن بەرىلۋدى ۇيعارعان. يراننىڭ جاقتاس ۇيىمداردى ۋىسىنان شىعارۋى جەڭىلۋمەن تەڭ.

وڭالۋ ءۇشىن ۋاقىت پەن قوعامنىڭ تىنىشتالعانى كەرەك. بۇل جولى يران بۇرىنعىداي ءدىنشىل توپتىڭ وزگەرىسكە دەگەن ىنتاسىن پايدالانا المايدى. قازىر زامان باسقا، قوعام بولەك. يران-يراك سوعىسى كەزەڭىندە يراندىقتار سوعىس پەن ەكونوميكالىق قيىندىققا كەشىرىممەن قاراعانى ەستە. بۇگىنگى يران قوعامى سول ەرلىكتى قايتالاي الۋى قيىن.