التىن باۋلى شاڭىراق - م. اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاترعا - 90 جىل
بۇل - تەك تەاتر ءۇشىن عانا ەمەس، جالپى قازاق ەلى مەن قوعامى ءۇشىن، ونەرى مەن مادەنيەتى ءۇشىن ۇلكەن رۋحاني مەرەكە. ويتكەنى، مۇنداي تەاتر اشۋ - وتكەن عاسىرداعى مەملەكەت قايراتكەرلەرى، الاش ارداقتىلارى مەن ەل زيالىلارىنىڭ ارمانى ەدى. م. اۋەزوۆ تەاترىنىڭ بۇگىنى - سول ۇلكەن ارمانداردىڭ ورىندالۋى. سونىمەن قاتار، الەمدىك ينتەگراتسياعا بەت العان بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستان ونەرىنىڭ جارقىن مازمۇنى.
ەرلان ءبىلال، م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ ديرەكتورى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى.
قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ 1925 -جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا وتكەن 5-قۇرىلتايىنىڭ شەشىمىندە «قازاقتىڭ ۇلتتىق تەاترىن ۇيىمداستىرۋدى جەدەلدەتۋ» ماسەلەسى قويىلدى. سول العاشقى كەزىنەن- اق قازاق ۇلتتىق تەاترى اتالعان كاسىبي ونەر ورداسىنىڭ اشىلىپ، ەڭسە تىكتەۋىنە ج. ايماۋىتوۆ، م. اۋەزوۆ، ج. شانين، ق. ساتبايەۆ، و. بەكوۆ، ت. ب. كوپتەگەن قايراتكەرلەر اتسالىستى. 1925 -جىلدىڭ كۇزىندە تەاتردى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن سول كەزدەگى قازاقستان حالىق اعارتۋ كوميسسارياتىنىڭ باستىعى س. ءسادۋاقاسوۆ ءوزى قاداعالاپ وتىردى، تەاترداعى العاشقى شىعارماشىلىق- شارۋاشىلىق ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن العاشقى ديرەكتورى د. ءادىلوۆ جۇزەگە اسىردى.
تاريحي قۇجاتتار تەاتر اشۋ ءۇشىن ۇكىمەتتەن ارنايى قارجى ءبولىنىپ، سول جىلدارى حالىق اراسىندا اتى شىققان، ەل- ەل، جەر- جەردەگى دارىندى ونەرپازدار، ءانشى، كۇيشىلەرگە، باس- اياعى 23 ادامعا شاقىرتۋ جولدانعانىن كورسەتەدى. سول كەزدەگى استانا قىزىلورداعا العاشقى بولىپ قوستانايدان س. قوجامقۇلوۆ كەلىپتى. تەاتر شاڭىراعىن كوتەرىپ، كەرەگەسىن تىكتەۋىنە العاشقى باس رەجيسسەرى سەركە اتامىزبەن بىرگە ق. قۋانىشبايەۆ، ە. ءومىرزاقوۆ، ق. بادىروۆ، ق. جانداربەكوۆ، توكپە اقىن ي. بايزاقوۆ، اتاقتى ءانشى ءا. قاشاۋبايەۆ، بالۋان ق. مۇڭايتپاسوۆ، تاعى دا باسقا كوپتەگەن ونەرپازدار اتسالىستى. 1926 -جىلدىڭ 10 -قاڭتارىندا ق. كەمەڭگەروۆتىڭ «التىن ساقيناسىن»، 13 ى كۇنى م. اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك- كەبەك» تراگەدياسىن كورسەتىپ، سوڭىنان كونسەرت بەرۋمەن رەسمي اشىلعان ۇلت تەاترىنىڭ اتاعى بۇكىل ەلگە كەڭىنەن تاراپ، رەسپۋبليكا ومىرىندەگى بۇل اسا ەلەۋلى وقيعا بۇكىل ەلدىڭ قۋانىشىنا اينالعان. قىزىلورداعا سول جىلى كۇزدە جەتكەن ج. شانين تەاتردىڭ ديرەكتورى ءارى كوركەمدىك جەتەكشىلىگىنە تاعايىندالىپ، ۇجىمنىڭ شىعارماشىلىق قالىپتاسۋىنا اسا كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. مىنە، سودان بەرى 90 جىل ءوتىپتى.
1928 -جىلى رەسپۋبليكانىڭ وڭتۇستىك ايماعىندا، بىشكەكتە گاسترولدە بولعان تەاتر الماتىعا كەلىپ، جاڭا استانادا ورنىعادى. 30-جىلدار بەلەسىندە تەاتر ق. بايسەيىتوۆ، ك. بايسەيىتوۆا، ق. بەيىسوۆ، ش. جيەنقۇلوۆا، م. شاموۆا، م. ەرجانوۆ، ج. ەلەبەكوۆ، ح. ەلەبەكوۆا، ك. قارمىسوۆ، س. تەلعارايەۆ، ءا. حاسەنوۆ، ق. ءادىلشىنوۆ، ج. وگىزبايەۆ، ا. ابدۋللينا، ا. جولىمبەتوۆ، ج. جالمۇحامەدوۆا، ر. سالمەنوۆ، ر. قويشىبايەۆا، ش. ايمانوۆ، س. مايقانوۆا، گ. سىزدىقوۆا، ت. ب. جاڭا شىعارماشىلىق كۇشپەن تولىقتى.
1933 -جىلى مۋزىكالىق ستۋديا اشىلىپ، ۇجىمداعى انشىلىك تالانتى باسىم اكتەرلەر سوندا اۋىستى. بۇگىنگى تاڭدا رەسپۋبليكامىزداعى ىرگەلى ونەر وردالارى: اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترى مەن جامبىل اتىنداعى رەسپۋبليكالىق فيلارمونيا، «قازاقكونسەرت» سول كەزدە م. اۋەزوۆ تەاترى قۇرامىنان ءبولىنىپ شىققان مۋزىكالىق تەاتر نەگىزىندە قۇرىلعان.
تەاتردىڭ تاريحىندا م. اۋەزوۆتىڭ ەسىمى التىن ارىپتەرمەن جازىلادى. العاشقى كۇندەردەن باستاپ- اق باعىت- باعدار بەرىپ، اكتەرلەرگە ۇستاز بولعان، ءوزىنىڭ كوركەم پەسالارىن وسى تەاترعا ارناپ جازعان ۇلى سۋرەتكەردىڭ كوركەم مۇراسى بىزدەرگە رۋحاني ازىق. م. اۋەزوۆتىڭ قالامداستارى، قاتارلاستارى، ق. كەمەڭگەروۆ، ءى. جانسۇگىروۆ، س. سەيفۋللين، ب. مايلين، ع. مۇسىرەپوۆ، س. مۇقانوۆ، وكشەسىن باسقان ش. حۇسايىنوۆ، ءا. ابىشيەۆ، ءا. تاجىبايەۆ، ق. مۇحامەدجانوۆ، ت. احتانوۆ، كەيىنگى بۋىن ق. ىسقاق، س. ءجۇنىسوۆ، و. بودىقوۆ، ە. دومبايەۆ، ا. سۇلەيمەنوۆ، و. بوكەي، ب. مۇقاي، ت. احمەتجان؛ سونىمەن قاتار، جازۋشى، اقىن دراماتۋرگتەر ءا. تارازي، د. يسابەكوۆ، ت. نۇرماعامبەتوۆ، ت. ابدىك، ن. ورازالين، س. بالعابايەۆ، ي. ورازباي، ي. ساپارباي، ي. ۆوۆنيانكو، شاحيماردەن، س. اسىلبەكوۆتىڭ پەسالارى تەاتر رەپەرتۋارىن بايىتا ءتۇستى. كەيىنگى بۋىن دراماتۋرگتەر ە. امانشا، ر. مۇقانوۆا، ر. وتاربايەۆ، ە. جۋاسبەك، د. امانتايلار قاتارى دا تولىعا تۇسەدى دەگەن ويدامىز. الەم دراماتۋرگياسىنان سوفوكل، ەۆريپيد، شەكسپير، مولەرلەردەن باستاپ بۇگىنگى زامانداسىمىز ت. جۋجەنوعلىعا دەيىنگى قانشاما پەسا ساحنالاندى. وسىنىڭ ءبارى تەاتردىڭ عانا ەمەس، قازاق رۋحانياتىنىڭ بايلىعى.
90 جىل دەگەنىمىز 10 جىلى كەم ءبىر عاسىر! ءبىر ماقالادا بۇكىل تاريحتى تۇگەسىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن دە، مەرەيتوي تۇسىندا تەاتردىڭ بۇگىنگى بيىگىنە جەتۋىندە ەڭبەگى زور ساحناگەرلەردىڭ ەسىمدەرىن اتاماسقا بولمايدى. تەاتردا بۋىن- بۋىنمەن اكتەرلىك مەكتەپ - ج. جالمۇحامەدوۆا، ح. بوكەيەۆا، ش. جانداربەكوۆا، ب. ريموۆا، ش. ايمانوۆ، م. سۇرتىبايەۆ، ن. ءجانتورين، ى. نوعايبايەۆ، ت. جايلىبايەۆ، ز. ءشارىپوۆا؛ ف. ءشارىپوۆا، ءا. مولدابەكوۆ، ە. جايساڭبايەۆ، ر. اۋەزبايەۆا، م. ابدۋللينا، ر. تەلەۋبايەۆ، ع. سۇلەيمەنوۆ، ج. مەدەتبايەۆ، بۇلاردان كەيىنگى بۋىندا ءا. بورانبايەۆ، ءا. كەنجەيەۆ، ق. سۇلتانبايەۆ، ۋ. سۇلتانعازين؛ سونداي- اق، ب. ناۋرىزوۆ جانە بۇگىندە استانا تەاترىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن گ. اسپەتوۆا، ت. مەيراموۆ، ج. مەيراموۆا، ن. ءتاشىموۆا، ق. تىلەۋوۆا، ل. ابزەلبايەۆالار؛ رەجيسسۋرادا - ا. توقپانوۆ، ب. وماروۆ، ءا. مامبەتوۆ، ر. سەيتمەتوۆ، ە. وبايەۆ، ج. وماروۆ، ق. جەتپىسبايەۆ، ا. پاشكوۆ، ۆ. پۇسىرمانوۆ، م. بايسەركەنوۆ، ب. اتابايەۆ، ق. سۇگىربەكوۆتەر؛ ستسەنوگرافيادا - ق. قوجىقوۆ، م. ەرجانوۆ، د. سۇلەيەۆ، س. ۇمەكەنوۆ، م. جولتايەۆ، ف. مۇقانوۆ، ق. اقبايەۆتار ونەرىمەن قالىپتاسىپ، شىڭدالدى، كاسىبي بيىككە كوتەرىلدى.
قارا شاڭىراق تەاتر تاريحىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى تاۋەلسىزدىك جىلدارىنا كەلەدى. بولاشاققا كوز تىگىپ، مىنا جاھاندانۋ زامانىندا وزگە ەلدەرمەن يىقتاس، تۇرعىلاس ءومىر كەشەمىن دەيتىن قاي ەل، قاي مەملەكەتتىڭ دە رۋحاني تۇعىرى بيىك بولماعى شارت. ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ حالىققا جولداۋىندا اتاپ كورسەتكەندەي: «تاۋەلسىزدىك ارقىلى مادەنيەتىمىز قۇلاشىن كەڭگە جايىپ، قارقىندى دامۋعا زور مۇمكىندىك الدى».
بۇگىندە قارا شاڭىراق الىپتار سالعان ءداستۇر- جاراستىقتى جالعاستىرا، قۇلاشىن كەڭگە جايا وركەندەپ وتىر. ۇلتتىق ساحنا ونەرىندە ساپالىق وزگەرىس جاساپ، وداققا، ءبىرتالاي شەتەلدەرگە تانىتقان ءا. مامبەتوۆتىڭ شاكىرت- ۇزەڭگىلەستەرى، كورنەكتى ساحناگەرلەر - تەاتردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى ا. ءاشىموۆ، تەاتر كەڭەسشىسى ە. وبايەۆ، ۇلكەن بۋىن كورنەكتى اكتەرلەر س. ورازبايەۆ، ح. ەلەبەكوۆا، ز. ءشارىپوۆا، ن. مىشبايەۆالار قارا شاڭىراقتىڭ عانا ەمەس، قازاق ساحناسىنىڭ قازىناسى. ولاردىڭ ءىزىن الا اعا بۋىن ت. تاسىبەكوۆا، س. قوجاقوۆا، ب. يماشەۆا، ع. بايقوشقاروۆا، ق. تاستانبەكوۆ، ر. ماشۋروۆا، ت. جامانقۇلوۆ، ب. جانعاليەۆا، ت. ارالبايەۆ، س. مەرەكە ۇلى، سونداي- اق، و. كەنەباي، ش. احمەتوۆا، م. وتەكەشوۆا، ش. مەڭدياروۆا، م. ءنۇراسىل، ع. ابدىنابيەۆا، ر. حادجيەۆا، گ. جاقىپ، ا. بەكتەمىرلەر؛ بۇلارعا ۇزەڭگىلەس بۋىن ب. قوجا، ا. سەيتمەتوۆ، د. تەمىرسۇلتانوۆا، ب. قاپتاعاي، ب. ءابدىلمانوۆ، ب. تۇرىس، ع. قۇلجانوۆ، ج. ماحانوۆ، و. قىيقىموۆ، ج. ءامىروۆ، م. وماربەكوۆا، ءۇ. سەيتىمبەتتەر جەمىستى ەڭبەك ەتىپ كەلەدى.
تاعى دا تىزىمگە جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى. قازىرگى تاڭدا ساحنانىڭ اۋىر جۇگىن كوتەرىپ وتىرعان كاسىبيلىگى جوعارى ورتا بۋىن دەسەك، بۇل مويىندالعان شىندىق. د. اقمولدا، ا. بورانباي، ج. تولعانباي، د. ءجۇسىپ، ش. اسقاروۆا، ش. جانىسبەكوۆا، گ. تۇتوۆا، ك. شاياحمەتوۆا، ن. بەكسۇلتانوۆا، ب. ايتجانوۆ، ا. سۇراپباي، ن. قارابالينا، ج. سادىربايەۆ، ز. كوپجاساروۆا، ب. قاجنابييەۆا، ا. ساتىبالدييەۆا، ن. جەكەنوۆا، ا. بوكەنباي؛ بۇلاردان كەيىنگى بۋىن ە. دايىروۆ، ل. قالدىبەكوۆا، گ. شىڭعىسوۆا، ر. سەنكەبايەۆ، د. مۇسايەۆ، ت. ساعىنتايەۆ، ا. شاياحمەتوۆ، ج. بايسالبەكوۆ، ب. جاقىپبەكوۆا، ا. ءومىروۆا، ن. ءابىلوۆ، س. قۇلىمبەتوۆا، ە. تۇرىس، ە. بەكتاسوۆ، س. باقايەۆا، ز. كارمەنوۆا، ا. باقىتجانوۆا، ع. وسپانوۆ، م. مۇحتار ۇلى، ق. نابيوللا، ا. جۇمابايەۆتاردىڭ ونەرىن كورەرمەندەر سۇيسىنە تاماشالايدى. اكتەرلىك قۇرام جاس بۋىنمەن تولىعۋدا.
رەجيسسۋرانىڭ اۋىر جۇگىن قولتاڭبالارى ءارتۇرلى تانىمال ساحناگەرلەر ە. وبايەۆ، ا. ءاشىموۆ، ت. ءال- تارازي، ءا. راحيموۆ، ا. كاكىشەۆا، جاس بۋىن ە. نۇرسۇلتان، ە. نۇرتازيندەر كوتەرسە، سەنوگرافيادا ە. تۇياقوۆ، ە. ادىسبەك، م. ساپاروۆتار بار.
تەاتر قوعاممەن بايلانىستىڭ زاماناۋي ادىستەرىمەن جۇمىس جاساۋعا كوشتى. ىشكى جانە سىرتقى ماقساتتى ورتامەن بايلانىس، الەۋمەتتىڭ ءار توبىمەن ارىپتەستىك جولدارى جۇزەگە اسىرىلا باستادى. ارينە، ەڭ باستى ماقساتىمىز - زامانىمىزدىڭ تىنىسىن، جاڭا تۇرپاتتى ەلىمىزدىڭ ءومىرىن، زامانداستارىمىزدى بەينەلەيتىن، كوركەمدىك- ەستەتيكالىق ىزدەنىس اياسى كەڭ جاڭا قويىلىمدار شىعارۋ.
ءار كەزەڭنىڭ وزىندىك يدەالدارى، باسىمدىقتارى، يدەيا- ماقساتتارى بولادى. بۇگىندە ەلىمىز مۇلدەم جاڭا ساياسي- ەكونوميكالىق، مادەني- الەۋمەتتىك كەڭىستىكتە كۇن كەشۋدە. رۋحاني تۇعىردىڭ ماڭىزدى بولىگى ونەرگە، ونىڭ ىشىندە حالىقتى ۇلتقا اينالدىرا الاتىن تەاتر ونەرىنە ەلىمىزدە ۇنەمى ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ وتىرادى. العا قويىلعان ماقسات- مىندەتتەر دە اۋقىمدى. بۇل مىندەتتەر ەل پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «قازاقستان جولى - 2050: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا ازىرلەنگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەني ساياساتىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى تۇجىرىمداماسىندا سارالانىپ، ايقىن كورسەتىلگەن.
تەاتر رەپەرتۋارىنداعى ۇلتتىق جانە الەمدىك كلاسسيكانىڭ جاۋھارلارى، بۇگىنگى دراماتۋرگيانىڭ وزىق تۋىندىلارىنىڭ ازاماتتاردىڭ رۋحاني- ادامگەرشىلىك باعدارلارىن، قازاقستاندىق جاڭا وتانسۇيگىشتىك پەن ورنىقتى قۇندىلىقتار جۇيەسىن قالىپتاستىرۋداعى ءرولى ۇلكەن. جانە بۇگىنگى يدەولوگيانىڭ قازىعىنا اينالىپ وتىرعان «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنا قىزمەت ەتەدى. بۇل رەتتە تەاتردىڭ تاريحي سپەكتاكلدەردىڭ ورنى بولەك دەسەك، ەرەكشە اتاۋعا بولاتىن ۇلكەن جوبامىز - وتكەن جىلى قىركۇيەكتە قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى سالتاناتىندا تارازداعى مەرەكە كۇندەرى اشىق اسپان استىندا 700 ادامنىڭ قاتىسۋىمەن كورسەتكەن «قيلى جول» (ج. ەرعالييەۆ) قويىلىمى. تاريحي- پاتريوتتىق تاقىرىپتاعى بۇل الاڭدىق قويىلىم ەلىمىزدىڭ ساحنا ونەرى تاريحىنداعى عانا ەمەس، رۋحاني تاجىريبەسى ورايىنان دا اسا ءساتتى مەگاجوبا دەۋگە ابدەن بولادى. ۇجىمنىڭ جاڭا جۇمىسى، كورنەكتى جازۋشى ءى. ەسەنبەرليننىڭ «الماس قىلىش» رومانى بويىنشا پرەمەراسى ەندى عانا بولعان قويىلىم دا (ساحنالىق نۇسقا ءا. باعدات، رەجيسسەر ا. كاكىشيەۆا) وسى يدەيادان باستاۋ الادى. ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 -جىلدىعىنا ارناپ تاريحي سپەكتاكلدەر اپتالىعىن ۇيىمداستىرىپ، كورەرمەندەرىمىزگە «توميريس»، «قورقىتتىڭ كورى»، «قازاقتار» ، «بەيبارىس سۇلتان»، «الماس قىلىش»، «اباي»، «قيلى زامان» سپەكتاكلدەرىن ۇسىنامىز.
كوركەم ادەبيەتتىڭ وزىق ۇلگىلەرىن ساحنالاۋ - تەاتردىڭ قالىپتاسقان ءداستۇرى. كورنەكتى جازۋشى ش. مۇرتازانىڭ «اي مەن ايشا» رومانى بويىنشا ساحنالىق نۇسقاسىن ە. جۋاسبەك جاساپ، ت. ءال- تارازي رەجيسسەرلىگىمەن ساحناعا شىققان سپەكتاكل سول يگى ءداستۇردىڭ جالعاسى.
مادەني ساياساتتىڭ اسا ماڭىزدى مىندەتى ىزگى ادام تاربيەلەۋ. تەاتر رەپەرتۋارىندا بۇل باعىتتاعى سپەكتاكلدەر ەجەلدەن بارشىلىق. ال سوڭعى كوركەم قويىلىمىمىز قازاق رەجيسسۋراسى جاڭا بۋىنىنىڭ وكىلى ا. ماەميروۆ ساحنالاعان كورنەكتى ورىس دراماتۋرگى ا. ءۆولوديننىڭ «قوشتاسقىم كەلمەيدى!.. » دراماسى. وتباسى قۇندىلىقتارىن قاستەرلەۋگە باستايتىن قويىلىم، اسىرەسە، جاستار اراسىندا قىزۋ تالقىلانىپ، الەۋمەتتىك اسەرى جوعارى بولىپ وتىر.
تۇجىرىمدامادا كورسەتىلگەن ۇلتتىق سانالۋاندىلىقتى ساقتاۋ جانە قازاقستان حالقى مادەنيەتىن ۇيلەسىمدى دامىتۋ نەگىزىندە بۇكىلقازاقستاندىق مادەني كەڭىستىكتى دامىتۋ باعىتىنداعى جۇمىستارىمىز دا جەمىسسىز ەمەس. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلدىعىنا ارناپ باسقا ۇلت تەاترلارىمەن بىرىگە وتىرىپ ارنايى جوبا دايىنداماقپىز. رەپەرتۋارىمىزعا وتكەن، 89 ماۋسىمىمىزدا قوسىلعان «قازا مەن جازا» سپەكتاكلىن بەلگىلى قازاقستاندىق ستسەنارييشى ي. ۆوۆنيانكونىڭ پەساسى بويىنشا تەاتردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى ا. ءاشىموۆ ساحنالادى. قازاقستاندىق وزگە دە جازۋشى- دراماتۋرگتارمەن، ۇلتتىق ورتالىقتارمەن تىعىز بايلانىستامىز. سپەكتاكلدەرىمىزگە وزگە ۇلت وكىلدەرى، الماتىداعى ورىس مەكتەپتەرىنىڭ وقۋشىلارى ءجيى كەلەدى.
«قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا باسىم باعىتتاردىڭ ءبىرى رەتىندە - جالپىقازاقستاندىق مادەنيەتتى دامىتۋعا جاڭاشا سەرپىن بەرۋ، قازاقستاندىقتاردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى مادەني مەنتالدىگىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەسى اتاپ كورسەتىلدى. قارا شاڭىراق تەاتر بۇل ورايدا ۇلتتىق ساحنا ونەرىن الەمدىك كەڭىستىككە شىعارۋ باعىتىندا ەڭبەكتەنىپ كەلەدى. مۇنىڭ كورىنىسى - حالىقارالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ جانە حالىقارالىق فەستيۆالدارعا قاتىسۋ. اتاپ ايتقاندا، «وتەللو» سپەكتاكلى رەسەي جانە بەلارۋس ساحناگەرلەرىمەن، ال «قورقىتتىڭ كورى» ليتۆالىق ساحناگەرلەرمەن بىرىگىپ قويىلدى. ەكى قويىلىم دا ماماندار جانە كورەرمەندەر تاراپىنان جوعارى باعا الدى.
مەرەكەلىك 90 -ماۋسىمىنا تەاتر جاقسى جەتىستىكتەرمەن كەلدى دەۋگە بولادى. سولاردىڭ ءبىرى - ۇجىمنىڭ بىرنەشە حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالىندە ەلىمىزدىڭ ونەرىن وزگە ەلدەرگە پاش ەتۋى. سوڭعى جىلدارى مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ، جالپى ۇكىمەتىمىزدىڭ قولداۋىمەن تەاترىمىز حالىقارالىق فەستيۆالدارعا ءجيى قاتىسىپ، ەلىمىزدىڭ ساحنا ونەرى جەتىستىكتەرىن وزگە ەلدەرگە پاش ەتە باستادى. ۇلتتىق رۋحتى، وتانسۇيگىشتىكتى دارىپتەگەن «بەيبارىس سۇلتان» (ر. وتاربايەۆ، رەج. يۋ. حانينگا- بەكنازار) قويىلىمى وتكەن جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا تۇركيانىڭ كونيا قالاسىندا وتكەن «مىڭ ءۇن - ءبىر داۋىس» اتتى VIII تەاتر فەستيۆالىنە قاتىسىپ، «ەڭ ۇزدىك سپەكتاكل» اتانىپ قايتسا، ەجەلگى تۇركىلىك تانىمدى قازاقى بولمىسپەن شەبەر شەندەستىرە بىلگەن «قورقىتتىڭ كورى» (يران- عايىپ، رەج. ي. ۆايتكۋس) قويىلىمى تاتارستان استاناسى قازان قالاسىندا وتكەن «ناۋرىز» حالىقارالىق فەستيۆالىندە كورسەتىلدى. بۇل قويىلىم رەجيسسۋراسى ءوز الدىنا اكتەرلىك ويىن شەبەرلىكتەرى تۇرعىسىنان حالىقارالىق قازىلار القاسى مۇشەلەرى تاراپىنان وتە جوعارى باعا الدى.
باسەكەگە قابىلەتتى مەنتالدىققا ۇمتىلۋدىڭ ءبىر جارقىن كورىنىسى - تەاتر اكتەرلەرىنىڭ ءۇشتۇعىرلى ءتىل تالابىنان شىعىپ، ورىس تىلىمەن قاتار اعىلشىن تىلىندە سويلەي باستاۋى. تەاتر بەلارۋس ەلىنىڭ برەست قالاسىندا وتكەن «بەلايا ۆەجا» حالىقارالىق فەستيۆالىندە «بەيبارىس سۇلتاندى» اعىلشىن تىلىندە ويناپ، اكتەرلەردىڭ قارىمى مەن مۇمكىندىگىن باسقا جۇرتتىڭ الدىندا تانىتىپ قايتتى. تەاتردىڭ كىشى زالىندا ونەر اكادەمياسىنىڭ تۇلەكتەرىنىڭ جۇمىلدىرۋىمەن تاعى دا ەكى سپەكتاكل اعىلشىن تىلىندە ساحناعا شىقتى.
تەاتر «بەيبارىس سۇلتان» سپەكتاكلىمەن اتىراۋ قالاسىندا وتكەن ر. وتاربايەۆ اتىنداعى حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالىندە باس جۇلدەنى جەڭىپ الدى. ال تالانتتى جاس رەجيسسەر ە. نۇرسۇلتان ساحنالاعان «قاس- قاعىم» قويىلىمى قىرعىزستاننىڭ «ارت- وردو» حالىقارالىق فەستيۆالىندە باس جۇلدەنى يەلەندى. تەاترىمىز قازاقستان مەن ورتالىق ازيا تەاترلارىنىڭ ەكى جىل سايىن وتەتىن حالىقارالىق فەستيۆالىنە تابىستى قاتىسىپ كەلەدى. رەسپۋبليكا يميدجىنە جۇمىس ىستەيتىن بۇل فەستيۆال مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن بيىل كۇزدە 6-شى رەت وتكەلى وتىر.
فەستيۆال دەمەكشى، م. اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ءوزىنىڭ «تەاتر كوكتەمى» اتتى ءتول فەستيۆالى بار. بيىل 21- رەت، 24-27 -ناۋرىز ارالىعىندا ءوتىپ جاتقان ونەر مەرەكەسى قازاق ونەرىنىڭ كوزى ءتىرى اڭىزى حابيبا اپا ەلەبەكوۆانىڭ 100 جاسقا تولۋىنا ارنالادى.
قازىر قوعامدا بۋىن الماسۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتىر. بۇل ۇدەرىس م. اۋەزوۆ تەاترىندا دا بار. قازىرگى تاڭدا تەاتردا ساليقالى اعا بۋىن، مىقتى ورتا بۋىن جانە تالانتتى جاس بۋىن جاراسىممەن ونەر جاساۋدا. تەاتردىڭ مامان كادرلارى، اتاپ ايتقاندا، رەجيسسۋرا، اكتەرلىك قۇرام، كومپوزيتور، مەنەدجەرلىك بلوك، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ماماندارى تالانتتى جاستارمەن تولىعۋدا. قازىرگى تاڭدا جاس بۋىن ساحناگەرلەردى كينوەكراننان، نەبىر ءىرى جوبالاردان ءجيى كورەمىز. مىسالى، ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن، مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن ءتۇسىرىلىپ جاتقان «قازاق ەلى» كوركەم فيلمىندە، وزگە دە كينوكارتينالاردا، كوپتەگەن تەلەسەريالداردا م. اۋەزوۆ تەاترىنىڭ اكتەرلەرى لايىقتى ونەر كورسەتىپ ءجۇر.
تەاترعا جاس بۋىن اكتەرلەر، رەجيسسۋرا، دراماتۋرگيا، سۋرەتشى، كومپوزيتورلار كەلدى دەدىك. دەمەك، باسەكەگە قابىلەتتى مادەني ورتا قالىپتاستىرۋ ساپالانا ءتۇسىپ، ساحناعا جاڭا تانىم، جاڭا ءتىل كەلەدى. مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى، مينيستر ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى قانداي دا كرەاتيۆتى يدەيالارعا ۇنەمى قولداۋ كورسەتىپ وتىراتىنىن اتاپ ايتۋ كەرەك. بۇل جاس بۋىن ءۇشىن وتە جاقسى. تەاتر جاس بۋىنعا ارناپ بىلتىر وتكىزگەن «جاڭا كوزقاراس» جانە «اشىق ساحنا» يدەيالارى جالعاسىن تاباتىن بولادى. مادەنيەت تۇجىرىمداماسىندا كورسەتىلگەندەي، قازىرگى زاماننىڭ ۇزدىك بەينەلەرىن، اتاۋلى تاريحي وقيعالار,.. مادەني مۇرا مەن ءداستۇردى بىلدىرەتىن جارقىن كوركەم بەينەلەر جاساۋ - تەاترىمىزدىڭ دا باسىم باعىتى.
لەبىزدەر لەگى
ءاسانالى ءاشىموۆ، م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى، كسرو حالىق ءارتيسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى:
- مەن تەاترعا كەلگەلى 60 جىلعا جۋىقتادى. العاش اكتەر بولىپ كەلگەننەن بەرى قارا شاڭىراقتىڭ 30, 40 جىلدىق مەرەيلى مەرەكەلەرىن اتاپ وتكەن اسىلداردىڭ اراسىندا بولعان ەدىم، مىنە، سودان بەرگى مەرەيتويلارىنىڭ ءبارىنىڭ كۋاگەرىمىز. تاريحى جۇزجىلدىقتارمەن ەسەپتەلەتىن الەمدىك تەاترلار بار، سولارمەن سالىستىرعاندا، ءبىزدىڭ تەاتردىڭ 90 جاسى دەگەن - جىگىت جاسى. 90 جىلدىققا امان- ەسەن جەتكەنىمىز، تويىنا قاتىسقانىمىز، كەيىنگى بۋىنمەن بىرگە قۋانعانىمىز - ءبىز ءۇشىن ۇلكەن دارەجە. قاليبەك قۋانىشبايەۆ پەن قاپان بادىروۆ، ەلۋباي ءومىرزاقوۆ پەن سەركە قوجامقۇلوۆتىڭ مەكتەبىنەن ءوتىپ، سولارمەن بىرگە سپەكتاكلدە ويناپ، اسقار تاۋداي اعالارىمنىڭ ارقامنان قاعىپ قاناتتاندىرعانى، ويىنىما باعا بەرىپ، ودان سايىن قامشىلاعانى كەز كەلگەن سىنشىنىڭ پىكىرىنەن الدەقايدا جوعارى. ەلۋباي اعانىڭ جاسىنىڭ ۇلكەندىگىنە قاراماستان، قالجىڭىمىز جاراساتىن ەدى. مەنىڭ رەجيسسەر رەتىندەگى ەڭ العاشقى جۇمىسىم «ريەۆيزور» بولسا، وسى سپەكتاكلدەگى زەمليانيكانىڭ ءرولى سەراعاڭنىڭ سوڭعى ءرولى بولدى. بۇل كەزدە سەراعاڭنىڭ جاسى 80-گە تاياپ قالعان ەدى، باس رەپەتيتسيانىڭ ەڭ سوڭعى كۇنى توتەننەن كەلىپ قوسىلعانىنا قاراماستان، ساحنادا 40 جىل بۇرىن ويناپ كەتكەن كەيىپكەرىنىڭ بۇكىل ءسوزىن جاتقا بىلەتىن بولىپ شىقتى. وكىنىشكە قاراي، ءبىر- اق رەت ويناپ ۇلگەردى. ءبىراق سەراعامنىڭ مەنىڭ سپەكتاكلىمدە ويناپ كەتكەنى ءۇشىن عانا باقىتتىمىن. ءسابيرا اپام، حاديشا اپام، بيكەن اپام، فاريدا قۇرداسىم، ىدىرىس، ءانۋار زامانداستارىم ساحناعا شىعا كەلگەندە ولارمەن بىرگە ءومىر ىلەسىپ شىعاتىن ەدى. بۇلار ومىردەن ونەر جاسايتىن نەمەسە، كەرىسىنشە، ونەردەن ءومىر جاساپ شىعاراتىن.
دۋلات يسابەكوۆ، جازۋشى- دراماتۋرگ، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى:
- م. اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق تەاتر تەك ءبىزدىڭ عانا ماقتانىشىمىز ەمەس، اتاق- ابىرويى دۇركىرەپ، بۇكىل كەڭەس وداعى حالقىنىڭ اۋزىندا ءسوز بولعان تەاتر. ءازىربايجان مامبەتوۆ باسقارىپ تۇرعان كەزەڭ - بۇل تەاتردىڭ ەڭ جۇلدىزدى ءساتى بولدى. سول مەكتەپ ءالى كۇنگە جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقانىنا شۇكىرشىلىك ايتامىن. زامانىندا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ بارلىق درامالىق شىعارمالارى جۇرتقا جول تارتىپ جاتسا، ودان كەيىن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ، سودان بەرىدە تاحاۋي احتانوۆتىڭ، ساكەن ءجۇنىسوۆتىڭ، اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ، قاليحان ىسقاقوۆتىڭ، اكىم ءتارازيدىڭ، ورالحان بوكەيدىڭ، باققوجا مۇقايدىڭ ىرگەلى، وزىق ويعا قۇرىلعان، ىزگىلىك ءدانىن سەبەتىن جاقسى دۇنيەلەرى ساحناعا شىقتى. ءبىزدىڭ زامانداستاردىڭ اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ ورالحاننىڭ «قۇلىنىم مەنىڭ» پەساسى قويىلعاندا، بۇل ونەردەگى ۇلكەن رۋحاني وقيعا رەتىندە قابىلداندى. تەاتر ۇلى شەكسپيردىڭ، گولدونيدىڭ، گوتستسيدىڭ شىعارمالارىن ساحنالاۋ ارقىلى قازاق اكتەرلەرىنىڭ كاسىبي وسۋىنە، شىڭدالۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسىپ وتىردى. شىڭعىس ايتماتوۆ، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ شىعارمالارى ارقىلى الەمگە اتى جايىلدى.
مەنىڭ ەڭ العاشقى «اپكە» اتتى تىرناقالدى درامالىق تۋىندىم وسى قارا شاڭىراقتا 1978 -جىلى، بايتەن وماروۆ باس رەجيسسەر بولىپ تۇرعان كەزدە ساحنالاندى. سودان بەرى بۇل تەاترمەن مەنىڭ بايلانىسىم ءبىر ساتكە ۇزىلگەن ەمەس. پرەمەراسى وتكەن جىلدىڭ قاراشاسىندا بولعان «ءجۇز جىلدىق ماحاببات» اتتى درامام تەاتر ساحناسىندا قويىلعان جەتىنشى پەسام.
م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق تەاترى - بۇكىل رەسپۋبليكا تەاترلارىنىڭ شامشىراعى. ءبارى دە وسى اكەمتەاترعا قاراپ بويىن تۇزەيدى، وسى تەاتردان ۇلگى الادى.
ءسابيت ورازبايەۆ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى:
- ايتۋعا وڭاي بولعانىمەن، 90 جىل دەگەن ءبىر عاسىر. م. اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ءبىر عاسىرى وسىلاي ۇلى داستۇرمەنەن امان- ەسەن كەلە جاتقانى كوڭىلدى قۋانتادى. تەاترىمىزدىڭ نەگىزى كۇشتى بولدى. مەن ءوزىمنىڭ كىتابىمدا تەاترعا زور ەڭبەك ءسىڭىرىپ ءوزىنىڭ سىباعاسىن الا الماي، اتاق- ابىرويعا جەتە الماي قالعان كىسىلەر تۋرالى جازدىم. ولار - ءادىلشىنوۆ، سالمەنوۆ، ايتا بەرسەڭ وتە كوپ.
تەاتردىڭ نەگىزىن قالاعان امىرە قاشاۋبايەۆ قانداي ءانشى ەدى. پاريجدەگى دۇنيە ءجۇزى كورمەسىنە بارىپ ايتقانداعى ءانى قانداي. سول سياقتى، ق. جانداربەكوۆ، س. قوجامقۇلوۆ، ە. ءومىرزاقوۆ، ق. قۋانىشبايەۆ، ونىڭ بەر جاعىندا كەلە جاتقان ش. ايمانوۆ، ج. وگىزبايەۆ قانداي كەرەمەت اكتەرلەر ەدى. جاپ- جاس كەزىنەن باس گەروينيالاردى ويناپ جۇرگەن اپالارىمىز ش. جانداربەكوۆا، ح. بوكەيەۆا، ءا. ءومىرزاقوۆا، ر. قويشىبايەۆا لەنينگرادتان ءبىتىرىپ كەلدى. قانداي وبرازدار جاسادى بۇل كىسىلەر. ودان كەيىن ماسكەۋدەن ى. نوعايبايەۆ، م. بايزاقوۆا كەلدى. سول تەاتردىڭ ءداستۇرى، جەتكەن بيىكتىكتەرى - ول بىرىنەن سوڭ ءبىرى تالانتتاردىڭ شوعىرلانىپ كەلۋىندە. 40-جىلدارى ەڭ العاش كاسىبي رەجيسسەر ا. توقپانوۆ كەلدى. ول كىسى كەلگەندە ع. مۇسىرەپوۆتىڭ جازعان ماقالاسى بار. بىزگە ناعىز مامان كەلدى دەپ. «اباي» سپەكتاكلىن قويعاندا م. اۋەزوۆ تە قاتتى قۋانعان.
تەاتردىڭ ومىرىندەگى ەڭ ۇلكەن التىن عاسىرى ءا. مامبەتوۆتىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى. ونىڭ كەزىندە قانداي جاڭا سپەكتاكل قويىلسا ماسكەۋدىڭ مىقتى تەاتر سىنشىلارى تالداپ، جاقسى پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ وتىردى. «ۆانيا اعاي» سپەكتاكلىمەن ءا. مولدابەكوۆ جارقىراپ شىقتى. م. اۋەزوۆ تەاترى كەڭەس وداعى كەزىندە الدىڭعى شەپتەگى تەاترلاردىڭ ءبىرى بولدى.
«ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمى
