ءبىر جولدا 800 كيلوگرام باۋىرساق دايىندايتىن تەحنولوگيانى ويلاپ تاپقان قازاق عالىمى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - تەحنيكا عىلىمى - ءوزىنىڭ مول مۇمكىندىكتەرى ارقىلى ءوندىرىستى وركەندەتەتىن، ەل ەكونوميكاسىنا سەرپىن بەرەتىن، سونداي- اق، مەملەكەتتىڭ قۋاتتىلىعىن ايگىلەيتىن بىرەگەي عىلىم سالاسى. بۇگىنگى كۇنى قازاق ەلى دە ۇزاق بولاشاقتى كوزدەپ تەحنيكالىق عىلىمعا باسىمدىق بەرىپ وتىر.

سوندىقتان دا قازىرگى زاماننىڭ ايىرىقشا سۇرانىسىن تۋدىرىپ وتىرعان، قالىڭ قاتپارلى، كوردەلى عىلىمدى مەڭگەرگەن، ءبىلىم- بىلىگى جوعارى ماماندىق يەلەرىنىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ قارقىندى دامۋىنا قوسار ۇلەسى زور بولماق. مىنە، ءدال وسىنداي ماماندىق يەسى، وتكەن عاسىردىڭ 60 - جىلدارىندا ماسكەۋدە وقىعان ساناۋلى قانداستارىمىزدىڭ ءبىرى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى (Ph دوكتورى) ، 20 دان عىلىمي جاڭالىق اشقان قالتاي شكول ۇلىمەن بولعان سۇحباتتى ۇسىنىپ وتىرمىز.

***

- عىلىم جولى كۇردەلى ەكەنى داۋسىز. ادام جاس كەزىندە سانالى تۇردە شەشىم قابىلداپ، ءبىلىم الۋدا ءوز تاڭداۋىن جاساۋى بيىك تالعاممەن ورىندالاتىن ءىس ەكەنى بەلگىلى. ەندەشە، ءسىزدىڭ تاڭداۋىڭىز تەحنيكالىق عىلىم سالاسىنا قالاي ءتۇستى؟

- مەن موڭعوليا جەرىندە تۋدىم. قازاقتار قونىستانعان بايان- ولگەي ايماعىنداعى قازاق مەكتەبىندە وقىدىم. وسىدان كەيىن ۇلانباتىرداعى پوليتەحنيكالىق كوللەدجدە 3 جىل ءبىلىم الدىم. ال 1968 - جىلى جوعارى وقۋعا تاپسىرعان سىناقتان جاقسى بالل جيىپ، ماسكەۋ مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنەن وقۋعا جولداما الدىم. وقيتىن ماماندىعىم - ينجەنەر- تەحنولوگ. وسىلايشا، ماسكەۋگە جولىمىز ءتۇسىپ، 27 بالا وقۋعا كەلدىك. ولاردىڭ اراسىندا قازاقتاردان جالعىز بولدىم، باسقالارى موڭعول ۇلتىنىڭ ازاماتتارى.

ءبىز العاش بارعاندا ورىس ءتىلىن بىلمەدىك. سوندىقتان، جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ءبىلىمىن ۇيرەنۋ ءۇشىن ورىس ءتىلىن قوسا مەڭگەرۋىمىزگە تۋرا كەلدى. ەل اتتاپ كەلىپ، جوعارى ءبىلىمدى ماسكەۋدىڭ بەلگىلى ءبىلىم ورداسىنان الۋ ورايىنا يە بولعانىمىزعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قارادىق. ۇيرەنۋگە بار ىنتامىزدى قويىپ كىرىستىك. بۇل جەردەگى 5 جىلدىق وقۋىمدى ۇزدىك ناتيجەمەن اياقتاعان سوڭ وقۋ ورنى اسپيرانتۋراعا قالۋىما ۇسىنىس جاسادى. مەن قۋانا كەلىستىم. ايتسە دە، سول كەزدەگى ءتارتىپ بويىنشا كەلگەن مەملەكەتىمنەن، ياعني، موڭعوليا ۇكىمەتىنىڭ رۇقساتىن الۋىم كەرەك بولاتىن. سول ءتۇرلى قيىندىقتارى مەن كەدەرگىلەردى ەڭسەرە ءجۇرىپ، وقۋىمدى جالعاستىرۋعا رۇقساتتى دا الدىم. وسىلايشا، اسپيرانتۋرانى 3 جىل وقىپ، ديپلومدىق جۇمىسىمدى ۇننىڭ تەحنولوگياسى (ۇنتاقتاۋ) بويىنشا قورعادىم.

- ءسىز تەحنيكا عىلىمىنىڭ قالىپتاسقان جۇيەسىن، تەوريالىق نەگىزدەمەسىن ۇيرەنىپ قانا قويماي، ۇڭعىل- شۇڭعىلى مول عىلىمنان ءبىراز جاڭالىق تا اشىپ ۇلگىرىپسىز. سول ونەرتابىستارىڭىز جايىندا ايتىپ بەرسەڭىز؟

- اسپيرانتۋرامدى اياقتاعان سوڭ موڭعولياعا قايتىپ كەلىپ، ۇلانباتىرداعى تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتە 30 جىلداي وقىتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەدىم. وسى جىلداردا 100 دەگەن عىلىمي ماقالالارىم جارىق كوردى. تەحنيكا سالاسىندا 22 ونەرتابىسىما پاتەنت الدىم. ارينە بۇل جەتىستىكتەر قاجىرلى ىزدەنىستەردىڭ ناتيجەسىندە ءوز جەمىسىن بەردى دەپ ويلايمىن. عىلىمدا جاڭالىق اشۋ، ساناڭا سالماقتى جۇك ارتۋ دەگەن ءسوز. سەنىڭ اشقان جاڭالىعىڭ الەمنىڭ باسقا ءبىر جەرىندە جاسالماعان، تىڭ دۇنيە بولعاندا عانا مويىندالادى.

مەنىڭ العان پاتەنتتەرىم نەگىزىنەن ۇن ءوندىرىسىنىڭ تەحنولوگياسى، كومىر ءوندىرىسى، قاتتى زاتتاردى ۇنتاقتاۋ تەحنولوگياسى، باۋىرساق ءوندىرىسىنىڭ تەحنولوگياسى، كولىكتەردىڭ ىشتەن جاناتىن قوزعالتقىشتارىن گازبەن جۇمىس ىستەتەتىن جۇيە، ۇيلەردى گازبەن جىلىتۋدىڭ ءتيىمدى ءتاسىلى، كومىر، اعاش سياقتى جانعىش قاتتى زاتتاردى گازعا اينالدىرۋ تەحنولوگياسى سياقتى ءتۇرلى تاقىرىپتارعا ارنالعان.

موڭعوليادا جاڭالىق اشىپ العان پاتەنتىڭىز 10 عا جەتسە «موڭعوليانىڭ ۇزدىك ونەرتاپقىشى» دەگەن اتاق بەرىپ، التىن مەدال سىيلايدى. مەن سول ماراپاتتىڭ يەگەرىمىن. بۇل اتاقتى موڭعوليادا مەن العانعا دەيىن 7 ادام يەلەنگەن ەكەن.

- بۇل ونەرتابىستارىڭىز قوعامدىق ومىردە كەڭ سۇرانىسقا يە بولعاندىقتان، ادامدارعا جاڭا جەتىستىكتەر ءوز تيىمدىلىگىن كورسەتەرى انىق. وسىلاردىڭ ءبىرازىن تارقاتىپ ايتىپ، تۇسىندىرە كەتسەڭىز؟

- بۇلاردىڭ ءاربىرىن تارقاتىپ تۇسىندىرەتىن بولسام كوپ سوزگە ۇرىنارىمىز انىق. تىپتەن، كەيبىر جاڭالىعىمدى قاراپايىم ادامداردى بىلاي قويعاندا، سول سالانىڭ مامانىنا ايتىپ ءتۇسىندىرىپ، مويىنداتۋ ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت قاجەت. بۇلاي ايتىپ وتىرعانىم، ولاردىڭ الدىندا الەمدە مويىندالعان، قالىپتاسقان كەيبىر عىلىمي تۇجىرىمدارعا كۇمان كەلتىرىپ، ءوز ءۋاجىڭدى دالەلدەۋىڭە تۋرا كەلەدى. سەن وزىڭە قانشا سەنىمدى بولعانىڭمەن، قاتىپ قالعان قاعيدانى بۇزعىسى كەلمەيتىن ادامدار كوپ.

الدىمەن قازاق داستارحانىنىڭ ءسانى بولعان باۋىرساقتى وندىرۋگە ارنالعان تەحنولوگيا تۋرالى ايتىپ بەرەيىن. ءبىراق، باۋىرساقتى قازاقتار عانا تۇتىنادى دەسەك، قاتەلەسەمىز. ونى موڭعول، ورىس، قىتاي، فرانسۋز قاتارلى كوپتەگەن الەم ەلدەرىنىڭ اس مازىرىنەن دە كورۋگە بولادى. ەندەشە، باۋىرساقتى جالپى جۇرتتىڭ تۇتىنۋى ءۇشىن، بازارعا كوپتەپ شىعاراتىن ءوندىرىس قاجەت عوي. مىنە سول تەحنولوگيانىڭ تۇتاس جەلىسىن جاساپ شىعاردىم. ادەتتە ناندى قۇرعاق اۋادا جىلۋمەن پىسىرەتىن بولسا، ال باۋىرساقتى قىزدىرىلعان مايعا قۋىرىپ پىسىرەدى. سوندىقتان دا ونىڭ قيىندىعى وسىندا. مەن جاساعان تەحنيكا ءبىر جولدا 800 كيلوگرام باۋىرساق وندىرەدى. بۇل ءوندىرىس 10 جىلدان بەرى ۇلانباتىردا جۇمىس ىستەپ تۇر. ال وسىنداي باۋىرساق وندىرەتىن رەسەيدىڭ تەحنيكاسى ءبىر ساعاتتا 36 كيلوگرام باۋىرساق دايىنداي الاتىن بولسا، قازاقستاندا قولدانىپ جۇرگەن ءوندىرىس تىپتەن شاعىن. بۇل جاڭالىعىما 1986 - جىلى پاتەنت الدىم.

- قاتتى زاتتاردى ۇنتاقتاۋ تەحنولوگياسى قانداي وندىرىستەردە قولدانىس تابادى؟ وسى سالادا اشقان جاڭالىعىڭىزدىڭ ارتىقشىلىعى قانداي؟

- قاتتى زاتتاردى ۇنتاقتاۋ تەحنولوگياسىنىڭ قولدانىلاتىن اياسى كەڭ. بيدايدى ۇنتاقتاپ ۇن شىعاراتىنىمىز سياقتى ۇساقتاۋ كەرەك بولعان قاتتى زاتتاردىڭ بارلىعىن وسى تەحنولوگيامەن ۇنتاقتايمىز. كومىردى، رۋدانى، سەمەنتتى، اعاشتى ت. ب ايتا بەرۋگە بولادى. الەمدە قاتتى زاتتاردى ۇنتاقتاۋدىڭ قالىپتاسقان عىلىمي زاڭدىلىعى بويىنشا، ۇنتاقتاۋعا جۇمسالاتىن ەنەرگيا سول ۇنتاقتالاتىن زاتتىڭ جاڭادان پايدا بولعان اۋدانىنا تۋرا پروپورتسيونال بولادى دەپ تۇراقتاندىرعان. قازىرگى كۇنى بارلىق ۇنتاقتاۋ تەحنيكاسى وسى زاڭدىلىققا باعىنىپ جاسالعان. مەن بۇل زاڭدىلىق دۇرىس ەمەس دەپ سانايمىن.

بىلاي قاراساڭىز ۇن مەن سەمەنتتى ۇنتاقتاپ جاتقان تەحنيكا سانسىز بولشەكتەرگە ءبولىپ، ۇنتاقتاي بەرەدى. ول جەردە ۇنتاقتالعان بولشەكتەردەن قانشا جاڭا اۋدان پايدا بولىپ جاتقانىن ەسەپتەۋ مۇمكىن ەمەس. ەندى ۇقساس كولەمدەگى اعاش پەن تەمىردى سىندىرساڭىزدا، سول سىندىرىلعان جەردەن ۇقساس اۋدان شىعادى. ءبىراق بىرەۋى قاتتى، بىرەۋى جۇمساق زاتتى سىندىرۋعا كەتەتىن كۇش تەڭ ەمەس. مىنە، بۇلار قولدانىستاعى زاڭدىلىقتىڭ اياسىنا سىيمايتىن تۇستار. قاراپايىم، جەڭىل تۇسىنىك وسىلاي.

ال، مەنىڭ زەرتتەۋىم بويىنشا، ۇنتاقتايتىن ماتەريالعا جۇمسالاتىن ەنەرگيا، سول زاتتى ۇنتاقتاۋعا كەتكەن كۇش پەن ونىڭ جولىنا تۋرا پروپورتسيونال بولۋى كەرەك. ەگەر وسى زاڭدىلىقپەن ۇنتاقتاۋ تەحنولوگياسىن قايتا جاساپ شىعاراتىن بولساق، تەحنيكانىڭ كوپتەگەن تيىمدىلىگى مەن وڭتايلىلىعىنا قول جەتكىزىپ عانا قويماي، شىعىندايتىن ەنەرگيانى دا 100 دەگەن ەسە ازايتۋعا بولار ەدى. ال ادامدار ماشينا، ۇشاق سياقتى تەحنيكالاردىڭ قوزعالىسىنا جۇمسالاتىن قۋاتتى دۇرىس ەسەپتەي العانىمەن، ۇنتاقتايتىن ماشينانى تەرىس تەوريامەن جۇمىس ىستەتىپ كەلگەن. زاتتاردىڭ مايىسۋى مەن سىنۋىنا دەيىنگى تەورياسى بار دا، سىنعاننان كەيىنگى تەورياسى جوق بولىپ وتىر.

- ەندەشە وسىنداي تەحنولوگيانى قازاقستاندا جاساپ شىعارۋدىڭ مۇمكىندىگى بارما؟

- ارينە، قازاقستاننىڭ مۇنداي تەحنيكالاردى جاساپ شىعاراتىنداي مۇمكىندىگى دە، قالىپتاسقان تاجىريبەسى دە مول. قازىرگى كۇنى ءتۇرلى زاۋىتتاردا ماشينانى جاساپ، ۇشاقتاردى قۇراستىرىپ، ۇشىرىپ جاتىر. ال مىنا سالا قازاقستاننىڭ ەڭ الدىمەن وركەندەتەتىن ءوندىرىسىنىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك. ەلىمىزدە الەمدەگى الدىڭعى ورىنعا شىعاتىن ءبىر سالا بولسا، ول بيداي مەن ۇننىڭ ەكسپورتى. ەلباسىنىڭ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ تۋرالى بولاشاققا جول سىلتەگەن باعدارلاماسىن نەگىزگە الساق، ارتتا قالعان ءوندىرىس سالالارىمىزدى العا وزدىرۋعا تالپىنا بەرۋىمىز كەرەك. سونىمەن بىرگە الدىڭعى ورىندا تۇرعان بيداي مەن ۇننىڭ ەكسپورتىن ءبىرىنشى ورىنعا شىعارىپ قانا قويماي، سونى وڭدەيتىن تەحنيكاسىن دا ءوزىمىز جاساپ شىعاراتىن دەڭگەيگە جەتۋىمىز ءتيىس. بۇگىنگى ۋاقىتتا قازاقستان بۇل تەحنيكالاردى قىتاي، يتاليا، تۇركيا سياقتى ەلدەردەن ەنگىزىپ وتىر.

قازىرگى كەزدە ەڭ جەتىلگەن ۇن ءوندىرىسىنىڭ وزىق تەحنولوگياسى يتاليادا بار. ءبىراق ونىڭ عىلىمي نەگىزدەمەسى اشىققا شىقپاعان، وندىرىسكە دە قوسىلماعان جابىق كۇيى تۇر. مۇمكىن، ادامدار ونىڭ تيىمدىلىگىن باعالاماي، تۇسىنە الماعاننان كەيىن كەرەكسىز ەتىپ تاستاپ قويعان بولار. وسى تەحنولوگيانى قازاقستان ساتىپ الىپ، وندىرىسكە سالسا جانە وزىمىزدە جاساپ شىعارۋعا قول جەتكىزسەك پايداسىن كورەر ەدىك. بۇنىڭ ارتىقشىلىعى بۇگىنگى قولدانىستاعى تەحنولوگيا بيدايدى ۇنتاقتاپ، ونى ماتانىڭ ۇساق تەسىكتەرىنەن وتكىزىپ ەلەكتەپ، ىرىكتەيتىن بولسا، ال يتاليانىڭ ماشيناسى سالماعىمەن ىرىكتەيدى. سوندىقتان ونىڭ قۇرىلىمى شاعىن، شىعىنى از، وندىرگەن ءونىمى ساپالى بولىپ كەلەدى. كوپ ادامدار ۇنتاقتالعان زاتتى سالماعىمەن ىرىكتەۋگە بولادى دەگەنگە كۇمانمەن قارايدى. دەسە دە، مەن ۇزاق جىلدارعى زەرتتەپ جۇرگەن سالام بولعاندىقتان بۇل تەحنيكانىڭ عىلىمي نەگىزىن ءتۇسىنىپ وتىرمىن.

- قوعام باسەكەگە تولى. وسى ورتادان ءادىل باسەكەنىڭ شاڭدى بايگەسىن دە، اياقتان شالىپ تورگە وزدىرمايتىن ادىلەتسىزدىكتى دە كەزدەستىرۋگە بولادى. ۇلانباتىردا، وزگە ۇلتتىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، قاتارىڭىزدان دارالانىپ شىقتىڭىز، عىلىمداعى جەمىستى ەڭبەكتەرىڭىزبەن كوزگە ءتۇستىڭىز. ءومىر سۇرگەن ورتا تاعدىر -تالايىڭىزعا نە سىيلادى؟

- ءومىر سۇرگەن ەلىڭ، وسكەن ورتاڭ وتكەن ءومىرىڭنىڭ قىزىقتى ەستەلىگى بولىپ ەستە ساقتالادى. سوندىقتان دا بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى بارلىق ءماندى ءومىرىمنىڭ جەتىستىككە باعالانعان تۇستارىن سول وتكەن جىلداردىڭ سىي- سياپاتى دەپ قابىلدايمىن.

ايتسە دە، وسى جولدا ورىندالماعان وي ارمانىم دا كوپ بولدى. ولاي دەيتىنىم الەمنىڭ كوپ ەلىندە مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتتىڭ باسقالارعا قاراعاندا ءباسى بيىك، ءبىر قادام الدا تۇرۋى قالىپتى قۇبىلىسقا اينالعان. مەن دە سول شەڭبەردەن اينالىپ وتە العان جوقپىن. دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاۋعا 3 رەت جاڭا عىلىمي جۇمىسىممەن ءوتىنىم بەرسەم دە قورعاتپادى. ماسكەۋدەن بارىپ قورعاپ كەلەيىن دەگەن تالابىما دا جولداما بەرمەدى. تىپتەن ءبىر كەزدەرى ەلدە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وقۋلىقتارىن جاپپاي موڭعول تىلىنە اۋدارۋ، جاڭارتىپ جازۋ جۇمىسى قاۋىرت جۇرگىزىلگەن ۋاقىتتاردا مەنىڭ وقۋلىق جازۋىما جول قويمادى. ەسەسىنە شاكىرتتەرىم، موڭعول ۇلتىنىڭ ازاماتتارى سول وقۋلىقتاردى جازىپ جاتتى. ونىڭ ارتىندا موڭعولدىڭ جاس ۇرپاعىن وزگە ۇلتتىڭ ازاماتتارى جازعان وقۋلىقتارمەن وقىتپاۋ، ونىڭ اتىن (اۆتوردىڭ) جاس بۋىن ساناسىندا جاتتاپ وسپەۋى كەرەك دەگەن ۇستانىم تۇردى.. .

بىردە عىلىم اكادەمياسىندا ىستەيتىن موڭعول دوسىم ۇلانباتىر قالاسىنىڭ اۋاسىن تۇتىننەن تازارتۋ ءۇشىن ۇكىمەت جاڭا جوباعا كونكۋرس جاريالاپ جاتقانىن حاباردار ەتتى. ماعان دا وسى جوباعا اتسالىسۋىمدى ءوتىنىپ، ەگەر دە جوباڭ ءساتتى شىقسا دوكتورلىق قورعاۋىڭا كومەكتەسەمىن دەپ ۋادە بەردى. ۇلانباتىر قالاسى ءۇش تاۋدىڭ ورتاسىنا ورنالاسقاندىقتان قىستى كۇنى تۇتىنگە كومىلىپ قالا بەرەتىن. مىنە وسى قيىندىقتان شىعۋدىڭ جولىن عالىمداردىڭ تالقىسىنا سالعاننان كەيىن، اركىم ءار ءتۇرلى امال- ايلا تابۋعا كىرىسىپ جاتتى. بىرەۋى اۋاعا شىققان ءتۇتىندى ءسۇزىپ تازارتپاق بولسا، ەندى ءبىرى قالانىڭ ءبىرجاق شەتىندەگى بوعدا تاۋىن بۇيىرىنەن تەسىپ، بوگەلگەن ءتۇتىنىڭ جولىن اشپاق بولادى.

مەن بولسام بۇل جەردە سالدارمەن كۇرەسپەي، سەبەبىمەن كۇرەسەيىن دەگەن ويعا كەلدىم. جىلۋ وندىرىسىندە اعاش پەن كومىردى جاقپاي، گازدى كوبىرەك پايدالانساق ءتۇتىندى ازايتۋعا بولادى. ءبىراق ۇلانباتىردا گاز ءوندىرىپ تۇرعان كەنىش جوق. سوندىقتان مەن كومىر، اعاش سياقتى وتقا جاناتىن قاتتى زاتتاردى گازعا اينالدىراتىن جاڭا تەحنولوگيانى جاساپ شىعارۋعا بەكىندىم. وسى ماقساتپەن جەكە قارجىمدى جۇمساپ، كوپتەگەن تاجىريبەلەر جاساپ، وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزدىم. ونەرتابىسىما پاتەنت تە الىپ ۇلگىردىم. وكىنىشكە قاراي، سول ۋاقىتتاردا ماعان قولداۋ جاساپ جۇرگەن دوسىم قايتىس بولىپ كەتتى.

- قازىرگى كۇنى اتامەكەنگە ات باسىن بۇرىپ، جوعارى وقۋ ورىندارىندا ۇستازدىق قىزمەت اتقارىپ ءجۇر ەكەنسىز. ۇستاز بىلىكتى، ونەگەلى بولسا، شاكىرتتىڭ دە بىلىمگە قۇلشىنىسى ارتىپ، قىزىعۋشىلىعى ويانارى حاق. شاكىرتتەرىڭىزدىڭ تالابىن قالاي ۇشتاپ جاتىرسىز؟

- الەمدە ءبىلىم باسەكەسى قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. بارلىق ەل جاستاردىڭ ءبىلىم الۋىنا ايىرىقشا دەن قويىپ وتىر. سول قاتاردا قازاقستاندا ءبىلىم- عىلىم سالاسىنا باسىمدىق بەرىپ كەلەدى. مەن ەلگە كەلگەن سوڭ استاناداعى س. سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى مەن قازاق تەحنولوگيا جانە بيزنەس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە ءدارىس وقىدىم. وسى ۋاقىتتارعا دەيىن ورىستىڭ دا، موڭعولدىڭ دا، قازاقتىڭ دا ستۋدەنتتەرىمەن جۇمىس جاساپ كوردىم. ءبىر بايقاعانىم، ستۋدەنتتىڭ بارلىعى بىردەي عىلىم جولىنا تۇسۋگە قۇلشىنىپ تۇرماسا دا، ارالارىنان سۋىرىلىپ شىعىپ، عىلىمعا بار ىنتاسىمەن جۇمىس ىستەۋگە بەل بۋاتىندارى شىعادى. سول بولايىن دەپ تۇرعان بالانىڭ بەتىن قاقپاي، جاعدايىن جاساۋ وقۋ ورنىنىڭ بازالىق مۇمكىندىگىنە بايلانىستى. ول ءۇشىن ۇستازدارى بىلىكتى، وقۋ قۇرالدارى تولىق، لابوراتورياسى كەمەلدى بولۋى كەرەك. موڭعوليا الەم ەلدەرىنىڭ كومەكتەسۋىن ءوتىنىپ ءجۇرىپ، وسىنداي ءبىلىم بازاسىن قالىپتاستىرىپ العان. مەنىڭ بايقاۋىمشا استانادا تەحنيكا عىلىم سالاسىنا قاتىستى كىتاپتار از كورىندى. قازاقستاندا عىلىمعا بولىنەتىن قاراجاتتىڭ 85 پايىزىن ماتەماتيكا، فيزيكا سياقتى ىرگەلى عىلىمعا، قالعان 15 پايىزىن عانا قولدانبالى عىلىمعا بولەدى. مىسالى الەمدە شىعارىلماعىن، شەشىمىن تاپپاعان 10 ەسەپ قالسا، تەحنيكا عىلىمدارىندا 10 مىڭداعان شەشىلمەگەن تۇيتكىلدەر تولىپ جاتىر. بۇل ءبىزدىڭ جانە الەمنىڭ وركەندەۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى. سوندىقتان قولدانبالى عىلىمعا بارىنشا كوڭىل ءبولۋىمىز كەرەك.

ەلباسى «نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتى» ستۋدەنتتەرى الدىندا سويلەگەن ءبىر سوزىندە، «وزگەلەر سالعان سۇرلەۋگە ءتۇسىپ، بوتەن ءىزدىڭ شاڭىن جۇتۋ قازاقستان جاستارىنىڭ تاڭداۋى ەمەس» ، - دەگەن بولاتىن. بۇل جەردە قازاق جاستارىنىڭ باسقاعا جالتاقتاماي، تىڭ باستامالارىمەن، جاڭاشا كوزقاراسپەن ەڭبەكتەنۋىن ايتىپ وتىر. بۇل تەحنولوگيا سالاسىنا دا بايلانىستى. ۇنەمى شەتەلدىڭ تەحنيكاسىن ساتىپ الىپ، پايدالانا بەرمەي، ءوزىمىز دە جاڭا تەحنيكا جاساپ شىعارايىق دەگەندى مەڭزەيدى. ەندەشە قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى ەلدىڭ قارىشتاپ دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسا الاتىن سارا جولدى جاڭىلماي تاڭداۋى كەرەك دەپ بىلەم.

- «اكە كورگەن وق جونار» دەمەكشى، بالالارىڭىزدى ءسىز جۇرگەن عىلىم جولى قانشالىق قىزىقتىرا الدى؟ قازاقستانعا قاشان كوشىپ كەلدىڭىز؟

- مەن وتباسىممەن استاناعا قونىس اۋدارعانىما 4 جىلعا اياق باستى. ءبىر ۇل، ءبىر قىزىم دا ءوز وتباسىلارىمەن قازاقستاندا تۇرىپ جاتىر. ۇلكەن ۇلىم موڭعوليادا، ۇلانباتىر قالاسىنىڭ ەكولوگيا دەپارتامەنتىندە باسشىلىق قىزىمەت اتقارىپ ءجۇر. ول ا ق ش، تۇركيا ەلدەرىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنان ءبىلىم العان. ال كىشى قىزىم قازىرگى كۇنى امەريكادا ماگيستراتۋرادا وقىپ جاتىر. ءوز باسىم مىناۋ كەڭ الەمنەن ەل تاڭداپ، جەر تاڭداپ جۇرگەنىم جوق. قازاق ەلىنە ءبىر كىرپىش بولىپ قالانىپ، كەتىگىن جاماۋعا جاراسام دەپ كەلدىم.

سۇحباتتاسقان: باقىتجول كاكەش (2015- جىل)