قازاق ۇعىمىنداعى ءولىمنىڭ 6 ءتۇرى
ومىرگە كەلگەن بارشا ادام بالاسىنىڭ ادامشا ءومىر ءسۇرىپ، ادامشا ءولىپ، سوڭىنا جامان اتاق، جيىركەنىشتى اسەر قالدىرۋدان اۋلاق بولۋ قاجەتتىلىگىن ۇرپاقتارىنىڭ قۇلاقتارىنا قۇيىپ، كوكىرەكتەرىنە ۇيالاتۋعا بارىنشا كۇش سالعان.
ياعني، ەز تىرلىكتەن ەر ءولىمدى جوعارى باعالاپ، جالپى ءولىم اتاۋلىنى مىناداي بىرنەشە تۇرگە بولگەن:
اق ءولىم
« اق ءولىم» دەپ قۇدايدىڭ بۇيرىعىمەن، ياعني، ءوز اجالىمەن ولگەن، اسارىن اساپ، جاسارىن جاساپ، ارتىنا جاقسى وسيەت جانە ۇلگى-ونەگە قالدىرىپ، اتاۋكەرە، يمانسۋىن ءىشىپ، بالا- شاعا، تۋىس- تۋعاندارىنىڭ الدىندا ارمانسىز كوز جۇمعاندى ايتادى. سونداي- اق، ەل- جۇرت، اۋىل- ايماعى ىشىندە قۇدايدىڭ اجالى جەتىپ، ءدام- تۇزى تاۋسىلىپ ولگەن ۇلكەن- كىشى، كارى- جاستىڭ ءولىمى تۇگەل «اق ءولىم» دەپ اتالادى.
ەر ءولىم
«ەز تىرلىكتەن ەر ءولىم - ارتىق ەكەن دەر ەدىم» دەپ، ەز تىرلىكتەن گورى ەرلىكپەن ءولۋدى جوعارى باعالاعان قازاق حالقى وتانى مەن ەل- جۇرتىن، حالقىنىڭ مال- مۇلكىن، جەر- سۋىن، ءتىپتى، ءوز وتباسى مەن بالا- شاعا سىن قورعاۋ جولىندا قازا بولعان، وزگەلەردى قاۋىپ- قاتەردەن قۇتقارۋ جولىندا ءوز ءومىرىن قيعان ادامداردىڭ ءولىمىن دە «ەر ءولىم» دەپ، ونداي ولىمدەردى ۇلگى- ونەگە ەتىپ، ولاردىڭ ەرلىك ىستەرىن ۇرپاقتار بويى جىر ەتكەن. ءتىپتى، وتانى مەن وتباسىن قورعاۋ جولىندا ولگەن ادامداردىڭ ءولىمىن «شەيىت» دەپ، وتە جوعارى باعالايدى.
ارام ءولىم
«ارام ءولىم» دەپ ۋ ءىشىپ، بۋىنىپ، اسىلىپ، باۋىزدالىپ، وزىنە- ءوزى قول سالىپ ولگەن جانە جالعىز ءوزى قاراۋسىز جالعىز جاتىپ «اتاۋكەرە»، «يمانسۋىن» ىشپەي كوز جۇمىپ كەتكەن ءولىمدى ايتادى.
جوعارىداعىلاردان تىس، وتانعا ساتقىندىق، وپاسىزدىق جاساپ، قاشىپ- پىسىپ ءجۇرىپ ولگەن، ۇرلىق، ارامدىق، قارالىق ۇستىندە كوز جۇمعان، وزگەلەرمەن ەرەگەس، توبەلەس ۇستىندە جان بەرگەن ادامداردىڭ ءولىمى دە «ارام ءولىم» دەپ قارالادى. سونداي-اق، مۇنداي ادامداردىڭ سۇيەگىن «ارۋاق تەبىرەنەدى» دەپ، جالعىز ءبىر جەرگە جەرلەيدى.
ەز ءولىم
«ەز ءولىم» دەپ وتباسى مەن بالا- شاعاسىنا، سونداي-اق، ەل-جۇرتى مەن وتانىنا قاۋىپ- قاتەر تونگەندە، جەكە باسىن قورعايمىن دەپ قاشىپ- پىسىپ، جان ساۋعالاپ ءجۇرىپ ولگەن، ماحاببات- كەگى ايقىن بولماۋى سەبەپتى، جاۋىن اياپ جارالى بولىپ ولگەن، دۇشپانىنا جالىنىپ- جالبارىنىپ جاتىپ كوز جۇمعان، جالقاۋلىق، ىنجىقتىق، ولاقتىق، سالاقتىق، بويكۇيەزدىك سالدارىنان اشتان ولگەن، قايىر تىلەپ ءجۇرىپ ولگەن ادامداردىڭ ءولىمىن ايتادى. قازاق حالقى مۇنداي ءولىمدى قاتتى جەك كورەدى. ەزدىكپەن ءومىر ءسۇرىپ، ەزدىكپەن ولۋدەن گورى ەرلىكپەن ءولۋدى وتە جوعارى باعالايدى.
ءيت ءولىم
«ءيت ءولىم» دەپ ەشقانداي سەبەپ- سالدارسىز قاڭعىرىپ ءجۇرىپ، ەلسىز، كۇنسىز ايدالادا ءولىپ، سۇيەگى يت پەن قۇسقا جەم بولعان، سونداي-اق، جاماندىق، قۋلىق-سۇمدىق جولىندا ءجۇرىپ كوز جۇمىپ، سۇيەگى ايدالادا ساسىپ-ءشىرىپ قالعان، شەكتەن تىس دۇنيەقورلىق سەبەبىنەن پايدا قۋىپ ءجۇرىپ مەرت بولعان، جەتەرلىك مال-دۇنيەسى تۇرىپ، ەمدەلمەي قينالىپ جاتىپ جان تاپسىرعان، ت. ب. ادامداردىڭ ءولىمىن ايتادى.
سۇراۋسىز ءولىم
«سۇراۋسىز ءولىم» دەپ شەكتەن شىققان ۇرى- قاراقشى، قاندى قول، بۇزاقى، قانشا تəربيە بەرسە دە تۇزەلمەگەن، ەلدەن قۋعان باس بۇ زار ادامداردىڭ كىسى قولىنان ءولىپ، ەشبىر سۇراۋسىز كەتۋىن ايتادى. ءتىپتى، ونداي بۇزاقى ادامداردى بىرەۋ ءولتىرىپ كەتسە دە، ولار ءۇشىن سۇراۋ سالىپ، قۇن سۇراپ، جوقتاۋ ايتپايتىندىقتان، ونداي ادامداردىڭ ءولى ءمىن «جوق تاۋسىز ءولىم» دەپ تە اتايدى جانە ونداي جامان ادام دار دىڭ سۇيەگىن رۋ، اۋىل بەيىتتەرىنە جولاتپاي، جالعىز جەرلەيدى.
ايىپ ءنۇسىپوقاس ۇلى
