62 جىل تويلانباعان ناۋرىز قازاق ەلىنە قالاي ورالدى

الماتى. KAZINFORM - بيىل قازاقستاندا ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ تويلانىپ جۇرگەنىنە 37 جىل تولادى. وسى ورايدا Kazinform اگەنتتىگى 1988 -جىلى الماتىدا كوكتەم مەرەكەسى قالاي اتالىپ وتكەنىن ەسكە الدى.

ناۋرىز- ورتا ازيا جۇرتى، ونىڭ ىشىندە تۇرىك حالىقتارى ەجەلدەن اتاپ ءوتىپ كەلە جاتقان مەرەكەلى داتا. الايدا 1926 -جىلى كەڭەستىك بيلىك وعان تىيىم سالىپ، ارادا 62 جىل وتكەندە تەك 1988 -جىلدان باستاپ قازاقستاندا قايتا تويلانا باستادى.

وسى جىلى الماتىدا ناۋرىز مەرەكەسىن ۇيىمداستىرۋعا اتسالىسقان تۇلعالاردىڭ ءبىرى - ەلەۋسىز جانپەيىس ۇلى. ول بۇل كەزدە قالانىڭ مادەنيەت باسقارماسىن باسقارىپ، مەرەكەلىك ءىس-شارالاردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن.

- دىنگە قارسى كۇرەستىڭ كەڭەستىك ساياساتى اسەرىنەن ۇلتتىق سالت-داستۇرگە بايلانىستى مادەني ءىس- شارالارعا دا تىيىم سالىندى. سوندىقتان ەلىمىزدە ناۋرىز 62 جىل بويى تويلانبادى. الايدا وتباسى شەڭبەرىندە بۇل مەرەكە كوپشىلىككە جاريا ەتىلمەي تويلانا بەرەتىن. 1988 -جىلى ءبىزدىڭ بولىمگە الماتى قالالىق اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى جىبەك ءامىرحانوۆادان فرۋنزە (قازىرگى مەدەۋ) اۋدانى شەگىندە ناۋرىز مەرەكەسىن ۇيىمداستىرۋعا رەسمي وكىم كەلدى، - دەپ ەسىنە الادى ەلەۋسىز جانپەيىس ۇلى.

ونىڭ ايتۋىنشا، ناۋرىز مەرەكەسىن قايتا جاڭعىرتۋ يدەياسى العاش رەت جازۋشىلار وداعىندا وتكەن جينالىستا ءسوز بولعان. وعان اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ «لەنينشىل جاس» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتى جانە ەتنوگراف توقتاسىن ءومىرزاقوۆتىڭ «گوريزونت» جانە «وركەن» گازەتتەرىندە شىققان ماقالاسى تۇرتكى بولعان.

مەرەكەنىڭ قايتا جاندانۋىنا قازاقستاننىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ يدەولوگيا جونىندەگى حاتشىسى بولعان وزبەكالى جانىبەكوۆ تە ىقپال ەتتى. ول ورتالىق كوميتەتتىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى گەننادي كولبينگە ناۋرىزدىڭ ماڭىزىن ءتۇسىندىرىپ، ونى اتاپ وتۋگە رۇقسات الادى.

وسىلايشا قازاق جەرىنە قايتا ورالعان ناۋرىز 1988 -جىلى ناۋرىز ايىندا ەمەس، ءساۋىردىڭ سوڭىنا قاراي تويلاندى.

سول جىلى مەرەكەنى تەك الماتىنىڭ بۇگىنگى ءبىر اۋدانى اۋماعىندا، الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا جانە قىزىلوردا وبلىسىنىڭ شيەلى اۋدانىندا اتاپ وتۋگە رۇقسات بەرىلدى. مەرەيلى مەيرام العاش ۇزىناعاش اۋىلىندا ۇيىمداستىرىلدى، بۇل تۋرالى وزبەكالى جانىبەكوۆ «جاڭعىرىق» كىتابىندا جازعان.

«ۇزاق ۇزىلىستەن كەيىن 1988 -جىلى جۇرت باستاماسىمەن العاش رەت الماتى وبلىسىندا جانە الماتى قالاسىندا ناۋرىز مەيرامى ءوتتى. جامبىل اۋدانىندا ناۋرىزدى قارسى الۋعا قازاق ەپوسى مەن حالىق ەرتەگىلەرىنىڭ كەيىپكەرلەرى - الدار كوسە، جيرەنشە مەن قاراشاش سۇلۋ، مىستان كەمپىر، ءداۋقارا، كاڭباق شال، تازشا بالا جانە باسقالارى قاتىستى. تەاترلاندىرىلعان قويىلىمنان كەيىن اۋداندا تۇراتىن 36 ۇلتتىڭ ادامدارى ۇلتتىق ءان-ءبيىن ورىنداپ، قولونەر بۇيىمدارىن كورمەگە قويدى، ۇلتتىق تاعامدار ازىرلەدى. سپورتتىق ءىس-شارالار، اسىرەسە، ات جارىسى زور قىزىعۋشىلىق تۋعىزدى. ناۋرىز قالاشىعىندا سۇرانىسقا يە تاۋارلاردى ساتۋ بويىنشا جارمەڭكە ۇيىمداستىرىلدى»، - دەپ جازادى وزبەكالى جانىبەكوۆ.

الماتىدا العاشقى ناۋرىز قالاي تويلاندى؟

ەلەۋسىز جانپەيىس ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، مەرەكە قالالىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قاراجاتىنا ۇيىمداستىرىلعان. سونداي-اق ءىس-شاراعا ستۋدەنتتەر مەن جاستاردى قوسا العاندا، ەرىكتىلەر قولداۋ كورسەتىپ، اتسالىسقان. ناۋرىزدا ءداستۇرلى كوشپەلى كەرۋەن شەرۋىن وتكىزۋ جونىندە شەشىم قابىلدانعان. ال ورتالىق مادەنيەت جانە دەمالىس ساياباعىندا كيىز ءۇي تىگىلىپ، التىباقان ورناتىلعان.

- اۋماقتى تولەبەك مۇقاشيەۆتىڭ باسشىلىعىمەن «گوروفورملەنيە» ۇيىمى بەزەندىردى. حالىقتىڭ «ءبىر تال كەسسەڭ، ون تال ەك»، «بۇلاق كورسەڭ، كوزىن اش» ماتەلدەرى جازىلعان باننەرلەر دايىندالدى. ساياباققا اعاش وتىرعىزىلدى، ال جاستار ارىقتاردى تازارتۋعا كومەكتەستى. سۋرەتشى بەك يبرايەۆ مەرەكەنىڭ ەمبلەماسى - اۋزىندا گۇلدەنگەن الما بۇتاعى بار ۇلۋدى بەينەلەدى. باسپاحانادا پاكەت پەن شاقىرۋ بيلەتتەرى جاسالدى، ال ءبىر جەكە كومپانيا قوناقتارعا تەگىن كادەسىيلار تاراتتى. ساياباققا كىرەبەرىستە ناۋرىز كوجەسى بار ەكى ۇلكەن قۇتى قويىلدى. ونى ۇلتتىق كيىم كيگەن ايەل ەلگە قۇيىپ بەرىپ وتىردى. ءبىراق 350 تاباق بارىنە جەتپەي، سوندىقتان فولكلورتانۋشى ماردان بايدىلدايەۆ ءوز اقشاسىنا كوبىرەك كوجە ءپىسىرۋ ءۇشىن ازىق-تۇلىك ساتىپ الدى، - دەيدى ەلەۋسىز جانپەيىس ۇلى.

ايتۋىنشا، مەرەكەنى تويلاۋعا كەلگەن ادامداردىڭ قاراسى باستاپقىدا بولجانعاننان الدەقايدا كوپ بولعان. مەيرام كەزىندە اقساقالدار جينالعان جۇرتقا باتاسىن بەرىپ، جاستار ۇلتتىق ويىندارعا قاتىسقان.

- ادامدار مەيرامدى قۇشاق جايا قۋانا قارسى الدى. بارلىق شەنەۋنىكتەردىڭ ىشىنەن ساحناعا قالالىق اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى جىبەك ءامىرحانوۆا عانا شىقتى، ول اقساقالدارمەن بىرگە ءسوز سويلەدى، - دەدى ەلەۋسىز جانپەيىس ۇلى.

1988 -جىلعى ناۋرىز تويى تۋرالى Kazinform تىلشىسىنە مەيرامنىڭ رەجيسسەرى بولعان اۋباكىر راحىموۆ تا اڭگىمەلەپ بەردى.

- قادىر جەتپىسبايەۆ ەكەۋمىزدى رەجيسسەر رەتىندە شاقىرىپ، مەرەكەنىڭ سسەناريىن جازۋدى جانە ونىڭ تۇجىرىمداماسىن ويلاستىرۋدى تاپسىردى. ۋاقىت از ەدى. ءبىر ايدان از ۋاقىتتا كوپ ءىس تىندىرۋ قاجەت بولدى. ءبىز قازاق حالقىنىڭ بارلىق سالت-ءداستۇرىن كورسەتۋگە تىرىستىق، ويتكەنى ناۋرىز العاش رەت تويلاندى جانە جالپى رەسپۋبليكالىق مەرەكەگە اينالۋعا ءتيىس ەدى. سوندىقتان ونىڭ ەرەكشە ماڭىزىن اتاپ ءوتۋ، حالىقتىڭ رۋحاني مۇراسىن كورسەتۋ ماڭىزدى بولدى، - دەيدى اۋباكىر راحىموۆ.

سسەناري بويىنشا مەرەكە جاز بەن كۇننىڭ بەينەسى «تابىسقان» جانە قىس پەن ءتۇن بەينەسى «جىمىستان» اراسىنداعى كۇرەس كورسەتىلەتىن كىرەبەرىستەگى قويىلىمنان باستالدى.

كەيىن قوناقتاردى قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ كەيىپكەرلەرى، سونداي-اق باتىرلار مەن الىپتار قارسى الدى. ءار التىباقاننىڭ جانىندا «سەلت ەتكىزەر» جانە «ۇيقىاشار» ءداستۇرى وتكىزىلدى. مەيرام اۋماعىندا ۇمىتىلعان ۇلتتىق ويىندار - اسىق اتۋ، ارقان تارتۋ، «بۇقا تارتۋ» قايتا جانداندى.

ساحنادا ءداستۇرلى ءان-جىر، تەرمە ايتىلىپ، كۇي تارتىلدى. ايتىس تا بولدى. ءان-كۇيدەن بولەك ماقال- ماتەلدەر مەن جاڭىلتپاشتار بايقاۋى ءوتتى. 1988 -جىلى كۇنتىزبەگە سايكەس ۇلۋ جىلى بولعاندىقتان، ۇلۋ بەينەسى بار كەرۋەن ساياباقتان اباي ەسكەرتكىشىنە دەيىن شەرۋ جاسادى.

- ءبىر ءسات ەسىمنەن شىقپايدى: ءبىز مەرەكەنى قاداعالاپ، الاڭدا جۇرگەندە جىبەك امىرحانوۆامەن كەزدەستىم. ول قۋانىشتان كوزىنە جاس الىپ: «اقىرى ناۋرىز قايتا ورالدى»، - دەدى. سوندا بۇل شىنىمەن كەرەمەت كۇن ەكەنىن ءتۇسىندىم. ءبىز ۇلتتىق مەرەكەمىزدى، ءداستۇرلى جىل باسىن قايتا جانداندىردىق، - دەيدى اۋباكىر راحىموۆ.

باسقا وڭىرلەرگە ۇلگى بولۋ ءۇشىن ناۋرىز العاش رەت سول كەزدەگى استانا - الماتىدا وتكىزىلدى. مەرەكە ەل ىشىندە زور قىزىعۋشىلىق تۋدىرىپ، 1989 -جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا تويلاندى. ال 1990 -جىلدان باستاپ كورشى ەلدەر دە مەرەكەنى اتاپ وتە باستادى.

1989 -جىلعى ناۋرىز قالاي ەستە قالدى؟

1989 -جىلى ناۋرىزدى تويلاۋعا الدىن الا دايىندىق باستالعان، ءبىراق كەنەتتەن قالا بيلىگى ونى وتكىزۋگە تىيىم سالدى.

- وبلىستىق پارتيا كوميتەتى: «بيىل تويلاۋعا بولمايدى»، - دەپ مالىمدە جاسادى. ءبىز پارتيا كوميتەتتەرىنە بىرنەشە رەت جۇگىنىپ، ناۋرىزدىڭ ماڭىزدىلىعىن دالەلدەدىك. سول كەزدە پارتيانىڭ ەكىنشى حاتشىسى ءشارىپ وماروۆ بولدى. ول ءبىزدى قولداپ، مەرەكەنىڭ ماڭىزدىلىعىن وبلىستىق كوميتەت دەڭگەيىندە ءتۇسىندىرىپ، رۇقسات الدى، - دەيدى ەلەۋسىز جانپەيىس ۇلى.

دەسە دە، مەرەكەنى ورتالىق الاڭدا وتكىزۋگە رۇقسات ەتىلمەگەن. سوندىقتان بۇل جىلى ناۋرىز ورتالىق ستاديوننىڭ جانىندا جانە ق. ساتبايەۆ كوشەسىندەگى اۆتوتۇراقتا ۇيىمداستىرىلدى.

1989 -جىلى مەرەكەلىك شەرۋ قازىرگى استانا الاڭىنان باستالىپ، ابىلاي حان كوشەسىمەن اباي داڭعىلىنا دەيىن بارىپ، ودان ورتالىق ستاديونعا جەتتى. شەرۋگە بەزەندىرىلگەن 19 كولىك قاتىستى، وندا ۇلتتىق كيىم كيگەن ارتىستەر وتىردى.

Kazinform اگەنتتىگىندە 43 جىلدان استام ۋاقىت جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان فوتوگراف الەكساندر پاۆسكي بۇل وقيعالاردى ءوز وبەكتيۆىنە ءتۇسىرىپ العان. ءفوتوتىلشى سول كۇندەردى بىلاي دەپ ەسىنە الادى:

- مەيرام تۇرعىندار ءۇشىن ناعىز قۋانىش بولدى. ادامدار مەرەكەنى تويلاۋعا اسىعا ءارى ەرەكشە كوڭىل كۇيمەن باردى. تەز پلەنكانى الىپ، فوتوسۋرەتتەردى تاڭداپ، رەداكسيالارعا تاراتۋ ءۇشىن ءبىز قىزۋ جۇمىس ىستەدىك. حالىق تۇنگە دەيىن ساۋىق-سايران قۇردى. مەرەكە جاڭارۋ مازمۇنىمەن ۇلتتىق ناقىشتا ءوتتى. ادامداردا تيتتەي دە جاساندى ەموتسيا بولعان جوق. بۇل مەرەكەنى تاسپالاۋ جەڭىل جانە كوڭىلدى بولدى.

رەسمي بەكىتىلگەن مەرەكە

1991 -جىلى 15- ناۋرىزدا قازاق ك س ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعى شىقتى. ول بويىنشا 22- ناۋرىز رەسمي تۇردە «ناۋرىز مەيرامى» بولىپ جاريالاندى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن مەرەكە العاش رەت الماتىنىڭ جاڭا الاڭىندا ۇيىمداستىرىلدى.

1993 -جىلدان باستاپ م. اۋەزوۆ، ع. مۇسىرەپوۆ جانە ۇيعىر تەاترلارى ارتىستەرىنىڭ قاتىسۋىمەن «ناۋرىزنامانىڭ» تەاترلاندىرىلعان قويىلىمدارى وتكىزىلە باستادى.

بىرنەشە جىل بويى الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىنىڭ ىشكى بولىگى قازاق اۋىلىنا اينالدى: وندا 41 كيىز ءۇي تىگىلىپ، ناۋرىز كوجە قويىلعان داستارحان جايىلدى. وسى اۋىلعا شەت مەملەكەتتەردىڭ ەلشىلەرى شاقىرىلىپ، ولارعا قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرى تانىستىرىلدى.

2001 -جىلى ناۋرىز مەملەكەتتىك مەرەكەلەر تىزىمىنە ەنگىزىلدى. 2009 -جىلدان باستاپ مەيرام ءۇش كۇن قاتارىنان تويلانا باستادى.

2010 -جىلى ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 64- سەسسياسىندا 21 -ناۋرىز رەسمي تۇردە «حالىقارالىق ناۋرىز كۇنى» دەپ جاريالاندى.

2021 -جىلى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇلتتىق كيىم كۇنى مەن «كورىسۋ» ءداستۇرىن قوسا وتىرىپ، مەرەكەنى 14-23 -ناۋرىز ارالىعىندا كەڭەيتۋدى ۇسىندى.

بۇگىنگى كۇنى ناۋرىز - قازاقستاننىڭ باستى مەيرامدارىنىڭ ءبىرى. كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەتىن ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىن بەسىكتەگى بالادان ەڭكەيگەن قارتقا دەيىن اسىعا كۇتەدى.

اۆتور

دوسبول اتاجان