ەكى ايدا ءبىر اۋداننان 61 ادام سوتتالعان
قازاقتىڭ باسىنا قارا بۇلت ۇيىرگەن 1937-1938 -جىلدارداعى رەپرەسسيا شىعىس ءوڭىرىن دە اينالىپ وتكەن جوق. وسى رەتتە ولكەتانۋشى، مۇراعاتشى الديار اۋباكىروۆتىڭ ناۋبەت جىلدار زاردابىن بەينەلەيتىن مۇراعاتتان الىنعان دەرەكتەرىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز دەپ جازادى didar-gazeti.kz پورتالى.
«ءديدار» گازەتىنىڭ وتكەن جىلعى 3-جەلتوقسانداعى نومىرىندە 1937 -جىلى ۇلان اۋدانى بويىنشا جازىقسىز جاپا شەككەن ازاماتتاردىڭ ءتىزىمىن ۇسىنعان ەدىم. بۇگىن كاتونقاراعاي اۋدانى بويىنشا 1937 -جىلدىڭ قازان- قاراشا ايلارىندا جالعان ۇكىممەن سوتتالعانداردىڭ ءتىزىمىن جاريا ەتپەكپىن. اۋداننىڭ اتقامىنەر ازاماتتارىن ن ك ۆ د بولىمشەسىنىڭ باستىعى «ۇلتتىق فاشيستىك ۇيىمنىڭ مۇشەلەرى» دەپ ايىپتايدى.
1937 -جىلى شىلدە ايىندا اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى قۇتتىباي احمەتوۆ اتاقتى ەمميگرانت، باي، مەتسەنات ابدىكارىم ەرەجەپوۆپەن كەزدەسەدى. كەزدەسۋدى ۇيىمداستىرعان كولحوز ءتوراعاسى اقاي راقىمجانوۆ جانە اۋىلدىق كەڭەس ءتوراعاسى ءابدىراحمان بەگەنبايەۆ. «وسى ۋاقىتتان باستاپ كاتونقاراعاي اۋدانى بويىنشا «ۇلتتىق فاشيستىك ۇيىم» قۇرىلعان» دەلىنگەن ايىپتامادا. بۇل ۇيىمنىڭ اۋداندىق باسشىلارى بولىپ قۇتتىباي احمەتوۆ، احمەت تولەگەنوۆ (كاتونقاراعاي اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى)، «ەكپىندى» گازەتىنىڭ رەداكتورى مۇحامەدباي ماقۇلبەكوۆ سايلانادى.
باسشىلاردىڭ «ۇ ف ۇ - نىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارىنا» تاققان ايىپتارى:
1. ۇلى وكتيابردىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا شەكاراعا شابۋىل جاساۋدى ۇيىمداستىرۋ.
2. قازاقستاندى جاپونياعا قوسۋ.
3. ۇ ف ۇ مۇشەلەرىن كوبەيتۋ.
شەكاراعا شابۋىل جاسايتىنداردىڭ ءتىزىمى: چيكارتوۆ، ابدينوۆ، اقبۇزاۋوۆ، بۋتانبايەۆ، بايعۇنۋسوۆ، نۇرعامينوۆ، بۇرتىكپايەۆ، بارقىبايەۆ، يسقانوۆ، بەگەنبايەۆ، اعايىندى مۇقىشەۆتار، راقىمجانوۆ، قاسەنوۆ.
قاناپيا قاسەنوۆ 1932 -جىلى ماتۆەيەۆكا زاستاۆاسىنا شابۋىل جاساعانداردى جاسىرعان دەگەن قوسىمشا ايىپپەن سوتتالادى. سونىمەن وسىنداي قولدان جاسالعان ايىپپەن احمەتوۆ، تولەگەنوۆ، ماقۇلبەكوۆتەردىڭ ۇيىمىنا كىردى دەگەن 61 ازامات سوتتالىپ كەتە بارادى.
1937 -جىلدىڭ 22-قازانىندا 33 ازامات سوتتالادى:
1. ۆاليتوۆ ابديكاريم، 1892 -جىلى تۋعان.
2. ەرگەنوۆ بايداش، 1901 -جىلى تۋعان.
3. الپىسوۆ مۇسايىپ، 1908 -جىلى تۋعان.
4. فايزۋلين ابدۋلباري، 1901 -جىلى تۋعان.
5. قياقبايەۆ تۇراعىل، 1907 -جىلى تۋعان.
6. تويعانبايەۆ يبراي، 1906 -جىلى تۋعان.
7. جاقياروۆ زەينەپ، 1906 -جىلى تۋعان.
8. اپپاقوۆ دجاكۋپ، 1908 -جىلى تۋعان.
9. ديۋيسەكوۆ قۇرمانعالي، 1903 -جىلى تۋعان.
10. مىنبايەۆ شاعيمان، 1896 -جىلى تۋعان.
11. مۋسين مۇحامەدقۇربان، 1896 -جىلى تۋعان.
12. ايتقۇلوۆ نۇراحمەت، 1917 -جىلى تۋعان.
13.توكتاگۋلوۆ نۇرجاقىم,1905 -جىلى تۋعان.
14. دايربەكوۆ جۇماعۇل، 1899 -جىلى تۋعان.
15. يسكاكوۆ نۇرسەيت، 1904 -جىلى تۋعان.
16. چيلدىبايەۆ قابدەل، 1900 -جىلى تۋعان.
17. چيلدىبايەۆ ماساليم، 1872 -جىلى تۋعان.
18. سەنبينوۆ قۇسمان، 1887 -جىلى تۋعان.
19. ماقاجانوۆ كوكسەگەن، 1902 -جىلى تۋعان.
20. ۆالييەۆ شاگيبان، 1895 -جىلى تۋعان.
21. جۋماگۋلوۆ ماماي، 1907 -جىلى تۋعان.
22. ماكۋلبەكوۆ احمەت، 1905 -جىلى تۋعان.
23. كۋراكبايەۆ مەسيەت، 1902 -جىلى تۋعان.
24. اۋكونبايەۆ ايپ، 1913 -جىلى تۋعان.
25. ۆالييەۆ اكتاي، 1911 -جىلى تۋعان.
26. فايزۋلين ابدۋناسار، 1904 -جىلى تۋعان.
27. اۋباكيروۆ رايس، 1884 -جىلى تۋعان.
28. سماگۋلوۆ كايسا، 1900 -جىلى تۋعان.
29. كاسىكبايەۆ احمەتجان، 1912 -جىلى تۋعان.
30. جۋماحانوۆ زاني، 1899 -جىلى تۋعان.
31. دەمكەنوۆ حامزا، 1900 -جىلى تۋعان.
32. اسكاروۆ نۋكسىن، 1894 -جىلى تۋعان.
33. تايبازاروۆ يبراي، 1906 -جىلى تۋعان.
وسى ادامداردىڭ 18 ى اتۋ جازاسىنا بۇيىرىلدى، 14 ى 10 جىلعا، بىرەۋى 8 جىلعا سوتتالدى.
1937 -جىلدىڭ 19-قاراشاسىندا 28 ازامات سوتتالادى:
1. راكىمجانوۆ اكاي، 1900 -جىلى تۋعان.
2. بەگەنبايەۆ ابديراحمان، 1899 -جىلى تۋعان.
3. ايمەنوۆ كابدەش، 1911 -جىلى تۋعان.
4. مۋكىشەۆ كارتاش، 1904 -جىلى تۋعان.
5. ابدينوۆ كابىكپاي، 1900 -جىلى تۋعان.
6. چيكارتوۆ ابديلكاسىم، 1911 -جىلى تۋعان.
7. اكبۋزاوۆ سەيكيم، 1897 -جىلى تۋعان.
8. بىلجىربايەۆ ديداحمەت، 1908 -جىلى تۋعان.
9. سادىكوۆ كۋرمان، 1907 -جىلى تۋعان.
10. كاسەنوۆ كاناپيا، 1915 -جىلى تۋعان.
11. بۋتابايەۆ كۋمىرحان، 1907 -جىلى تۋعان.
12. بايگوەۋسوۆ مامىش، 1900 -جىلى تۋعان.
13. نۋرگامينوۆ كاماي، 1909 -جىلى تۋعان.
14. كەۋكەيەۆ ساگيدوللا، 1900 -جىلى تۋعان.
15. سەيپىشەۆ ايتكازى، 1919 -جىلى تۋعان.
16. مۋكىشيەۆ سادۋاكاس، 1917 -جىلى تۋعان.
17. شالگىنبايەۆ سولتانگازى، 1914 -جىلى تۋعان.
18. سەيپىشەۆ سەيتنۋرحان -
19. دەمەسينوۆ نابي، 1901 -جىلى تۋعان.
20. بايگۋنوۆ نۋراحمەت، 1918 -جىلى تۋعان.
21. ماگزۋموۆ نۋرجاكۋپ، 1917 -جىلى تۋعان.
22. كۋلەكوۆ مامي، 1902 -جىلى تۋعان.
23. يكلاسوۆ باستاۋباي، 1900 -جىلى تۋعان.
24. بۋرتۋكپايەۆ ساپار، 1909 -جىلى تۋعان.
25. جيرەنچينوۆ كابدول، 1907 -جىلى تۋعان.
26. تونبۋنوۆ بۋكات، 1870 -جىلى تۋعان.
27. باركىبايەۆ نۋگۋما -
28. ماسينوۆ كۋتتىباي -
13 ازامات اتۋ جازاسىنا بۇيىرىلدى، 12 سى ون جىلعا، 3 ۋى سەگىز جىلعا سوتتالدى.
بارلىعى ەكى ايدىڭ ىشىندە 61 ادام سوتتالىپ، 31 ى اتۋ جازاسىنا بۇيىرىلدى، 26 سى 10 جىلعا، 4 ۋى 8 جىلعا سوتتالدى. سولاردىڭ ىشىندە ابديكاريم ۆاليتوۆ ريددەر قالاسىنداعى «جۇمىسشى» گازەتىنىڭ رەداكتورى تايشىبايەۆپەن جولداس بولعانى ءۇشىن ايىپتالادى. «ۇيىمنىڭ مۇشەلەرى» دەگەن ايىپپەن سوتتالعانداردىڭ باسشىلارى قۇتتىباي احمەتوۆ، احمەت تولەگەنوۆ، مۇحامەدباي ماقۇلبەكوۆ 1938 -جىلى اتۋ جازاسىنا بۇيىرىلادى.
ۇ ف ۇ - دىڭ باسشىسى رەتىندە اتى اتالعان قۇتتىباي احمەتوۆتىڭ ءومىربايانىن ۇسىنۋدى ءجون كوردىم. ول 1900 -جىلى باتىس قازاقستان وبلىسى قاراسۋ اۋدانى دەكتەريەۆكا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلەدى. 1934 - 1936 -جىلدارى ۇلان اۋداندىق پارتيا كوميتەتىندە حاتشى بولعان. 1936 -جىلى كاتونقاراعاي اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ جۇمىس ىستەگەن. جانۇياسىندا: رابيا احمەتوۆا، شەشەسى، 60 جاستا، جاڭابيكە، ايەلى، 27 جاستا، عاني، قىزى، 10 جاستا، مادەنيەت، ۇلى، 6 جاستا، ەركەن، قىزى، 11 اي.
سوتتالعانداردىڭ تۋىستارىنان وبلىستىق سوتتارعا، ن ك ۆ د-نىڭ(ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى) باسشىلارىنا كەلىپ تۇسكەن حاتتاردان ۇزىندىلەر:
...مەن ليزا، ماسينوۆ قۇتتىبايدىڭ قىزىمىن. اكەمدى 1937 -جىلى ەشبىر زاڭسىز ۇيدەن اكەتتى. ومىرىمىزدە سول جازىقسىز جان ءۇشىن قانداي اۋىرتپالىقتاردى باستان كەشكەنىمدى ايتسام ءسوز جەتپەيدى. سول كۇننەن باستاپ ءبىزدىڭ سەميا «حالىق جاۋىنىڭ» تۇقىمى دەگەن اتقا يە بولدى. بيىل 1957 -جىلدى قارسى الىپ وتىرمىز. «حالىق جاۋىنىڭ» تۇقىمى دەگەن بۇعاۋ ءبىزدىڭ مويىنىمىزدا اتادان-اتاعا بەرىلەتىن جامان اتاق سياقتى ماڭگىلىك ءىلىندى...
«قاراقتارىم» دەپ باستاپتى ماتۋش اپا حاتىن، - مەن ايكەنوۆ قابدوشتىڭ اناسى بولامىن. بالام 1937 -جىلعا دەيىن مۇعالىم بولدى. كەلىنىم باسقا تۇسكەن اۋىر قايعىنىڭ كەسىرىنەن اۋرۋعا شالدىعىپ، 1943 -جىلى قايتىس بولدى. سولاردان قالعان ەكى نەمەرەمدى ءوسىردىم. ۇلىمنان حابار جوق...
قابدوشتىڭ، قۇتتىبايدىڭ 1937 -جىلى اتىلىپ كەتكەنىنەن حابارسىز تۋىستارى وسىلاي جازعان ەكەن.
كەرەك دەرەك
1937-1938 -جىلدارى ساياسي ايىپتالۋمەن عانا بۇرىنعى سوۆەت ۇكىمەتى 1,7 ميلليونداي ادامدى تۇتقىنعا الدى. ءبىر عانا 1937 -جىلى قاتال ۇكىممەن تۇتقىندالعانداردىڭ 700 مىڭى اتىلدى.
الديار اۋباكىروۆ
