ءاۋمين دە! باتادان الەم چەمپيونىنان 5 باتا

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - شىعىس قازاقستان وبلىسى، كاتونقاراعاي اۋدانى، ۇلكەن نارىن اۋىلىنىڭ تۇرعىنى مىرزابەك اقساقال سماعۇلوۆتى اۋداندا تانىمايتىن ادام كەمدە- كەم. ول - اۋداندىق، وبلىستىق دارەجەدە وتەتىن باتا بەرۋ كونكۋرستارىنىڭ جەڭىمپازى. 

ونىڭ باتالارى ءبىر- بىرىنە ۇقسامايتىندىعىمەن ەرەكشە. بيىل 80 جاسقا تولاتىن اتا ءبىر سارىندا ايتىلاتىن جاتتاندى باتانى جانى سۇيمەيدى، سول سەبەپتى باتا بەرگەن كەزدە سۋىرىپسالما اقىندىق قاسيەتىن پايدالانادى.

 قازىرگى قاريالاردىڭ باتاسى - جاتتاندى، ءبىرسارىندى

مىرزابەك سماعۇلوۆ: قازىرگى قاريالاردىڭ باتا بەرۋىنە كوڭىلىم تولمايدى.

«اۋەلى قۇداي وڭداسىن،

ەش جاماندىق بولماسىن،

قىدىر اتام قولداسىن!» دەگەن سياقتى شايناعان تاماقتاي ءبىرسارىندى باتا بەرەدى. بۇل دا - باتا، ءبىراق جاتتاندى سوزدەر. مەن باتا بەرگەن كەزدە ومىردەن كورگەن- بىلگەنىمدى كوز الدىمنان وتكىزىپ، تاعدىردىڭ اشى- تۇشىسىن قوسىپ، ويىمدى جۇيەلەپ الام. مىسالى، كوز الدىڭىزعا بيىك تاۋدى ەلەستەتىڭىز. ول تاۋدىڭ ەتەگى جايقالعان گۇلگە تولى بولسا، ورتا تۇسىندا قالىڭ ورمان، ال ەڭ بيىك شىڭىندا اپپاق قار جاتقان شىعار؟ باتا دا ءدال وسىلاي باسى بار، اياعى بار، اياقتالعان ويى بار جۇمىر دۇنيە بولۋ كەرەك. كەيبىر قاريانىڭ باتاسىن تىڭداعاندا تاۋدىڭ باسىندا نە اياعىندا جۇرگەنىڭدى تۇسىنبەي قالاسىڭ.

-ءسىزدى اۋىلداستارىڭىز باتا بەرەتىن اقساقال رەتىندە تانيدى. اۋىلدا ءوزىڭىز سياقتى قاريالار از ەمەس، ءبىراق ءسىزدىڭ باتا بەرۋىڭىز ەرەكشە ەكەنىن ايتادى. باتا سوزدەرىن ارنايى جاتتاپ، تۇرلەندىرىپ ايتۋ تۋرالى وي قايدان كەلدى؟

- مەن ءولىم- ءجىتىمدى كوپ كورگەن اداممىن. ايەلىم ومىردەن وزعاننان كەيىن ۇلىم مەن كەلىنىمنىڭ قولىنا كەلدىم. ودان كەيىن ۇلىمنىڭ قان قىسىمى كوتەرىلىپ، ول دا ومىردەن وزدى. سول كەزدە مەنىڭ جانىم كۇيزەلىپ، توسەكتەن تۇرماي جاتا بەرەتىن كۇيگە ءتۇستىم. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە «بۇل دا اللانىڭ سىناعى، بۇلاي قايعىعا باتىپ جاتا بەرۋگە بولماس» دەدىم دە، ورنىمنان تۇرىپ، مەشىتكە بارىپ، تاعدىرعا مويىنسۇنىپ، العاش رەت ساجدەگە جىعىلدىم. سودان بەرى قۇران وقۋدى، باتا بەرۋدى ۇيرەندىم. باتا بەرگەندە الدىن الا جاتتاپ المايمىن، جۇرەگىم ايتقىسى كەلگەن سوزدەر وزدىگىنەن «توگىلە» بەرەدى.

بابام جەلدى ءسوزدىڭ كۇشىمەن كەرى بۇرعان

- اتا- بابالارىڭىزدىڭ اراسىندا سوزگە شەبەر ادامدار بولعان شىعار؟

- اكەم - ماعاۋيا ءسوزدىڭ شەبەرى بولعان. ول سول كەزدەگى يساي كولحوزىنىڭ باسشىسى ەدى. ونىڭ ءسابيت ەسىمدى زامانداسى، قۇرداسى بولعان. سوعىس اياقتالعاننان كەيىن اۋىلداستارى جينالىپ، بۇقتىرما سۋقويماسىنان قايىقپەن ءوتىپ، ءشوپ شابۋعا بارادى ەكەن. بىردە ءشوپ شاۋىپ، اۋىلداستار قايىققا وتىرىپ، بەرگى جاعاعا وتپەك بولادى. قايىقتىڭ ءبىر جاعىندا اكەم وتىرسا، ەكىنشى جاعىندا زامانداسى - ءسابيت وتىرىپتى. قايىق بۇقتىرمانىڭ ورتاسىنا كەلگەن كەزدە ءتۇبى تەسىلىپ، ىشىنە سۋ تولا باستايدى. ەكى شاقىرىمدىق جەردە ەكى ارال بار ەكەن. قايىقتاعىلار قولدارىنداعى كۇرەكتى دە ەسكەك رەتىندە قولدانىپ، ارالعا جەتۋ ءۇشىن جانتالاسادى. ارال ماڭىنا تاياعان كەزدە قايىقتاعىلار سۋعا سەكىرىپ، ارالعا قاراي جۇزە جونەلەدى. سوندا مەنىڭ اكەم:

«ءسابيت تە بار ىشىندە،

بۇرگەن بالىق پىشىندە.

قۇر قايىقتى ەسەدى،

ماعىنا جوق كۇشىندە» ، - دەسە، زامانداسى ءسابيت:

«اينالايىن، باستىعىم،

باسىمداعى جاستىعىم.

تالان- تاراجعا تۇسەدى- اۋ،

قويماداعى استىعىڭ!» - دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. ەكەۋى ۇنەمى ءبىرىن- ءبىرى قاعىتىپ قالجىڭداسىپ وتىرعان.

ارشاتى اۋىلىنىڭ ارعى جاعىندا شاقاباي قىستاۋى بولعان. ول - 1608 -جىلى تۋعان ارعى اتام شاقابايدىڭ قىستاۋى. ول الىپ دەنەلى، دۇعاسى مىقتى ادام بولعان ەكەن. بەس ۇلىنىڭ بىرەۋى 570 كەلىلىك تاس كوتەرگەن قارا كۇش يەسى بولسا، ەندى ءبىر ۇلى 100 كۇي تارتا بىلگەن ونەرلى ادام بولىپتى، ال قالعان ءۇش ۇلى ساۋدا- ساتتىقپەن اينالىسقان ەكەن. ولار قازىر سەمەي جاقتاعى اقبۇلاق دەگەن تاۋدا جەرلەنگەن. سول شاقاباي بابامنىڭ دۇعاسى كۇشتى بولعانى سونداي، سوعىس كەزىندە جاۋدى قارۋمەن ەمەس، ءسوزدىڭ كۇشىمەن: دۇعا وقىپ، جەلدى جاۋعا قارسى سوقتىرىپ جايراتقان دەگەن اڭىز بار.

- ادەتتە باتانى توي- تومالاق كەزىندە بەرەتىن شىعارسىز؟

- باتا بەرەتىن سەبەپتەر كوپ. جۇما نامازىنا بارعان كەزدە قاسىما جاستاردى جيناپ الىپ ۋاعىز ايتام جانە قايتار كەزدە باتا بەرەم. ءولىم- ءجىتىم بولعان جەردە قۇران وقىپ قانا قويماي، باتا بەرۋگە دە تىرىسام، ويتكەنى جاس ۇرپاق وسىنىڭ ءبارىن ەستىپ، ءبىلىپ ءوسۋى كەرەك. قازىرگى «اففيرماتسيا» دەپ جۇرگەندەرىڭ وسى باتا ەمەس پە؟ اففيرماتسيا دەگەن «مەن بايمىن» ، «مەن باقىتتىمىن» ، «مەنىڭ دەنساۋلىعىم مىقتى» دەپ كۇندەلىكتى قايتالاپ ايتىپ جۇرەتىن جاقسى كوزدەر بولسا، اتا- بابالارىمىز ىرىستىڭ جارتىسى جاقسى ءسوز ەكەنىن «جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس» دەپ باياعىدا- اق ايتىپ كەتكەن. باتا دا - جاقسى ءسوز، اق تىلەك.

ءتارتىپ بۇزباس ءۇشىن بىرەۋ كۇزەتىپ تۇرۋى مىندەتتى مە؟

- كوپتى كورگەن ادام رەتىندە قازىرگى قوعامدا نەگە كوڭىلىڭىز تولادى نەمەسە تولمايدى؟

- مەنىڭ كوڭىلىم بارىنە تولادى، تەك كوشەدە بوس ساندالىپ جۇرەتىن كەيبىر جاس ءۇشىن كىشكەنە قىنجىلام. مىسالى، ءبىزدىڭ اۋىلدا ارداگەرلەر اللەياسى بار، سول جەردەگى جارىق شامدارىن سىندىرىپ كەتتى. كىمدەر سىندىرىپ كەتتى؟ بويىنشاعى كۇش- قۋاتتى قايدا جۇمسارىن بىلمەي جۇرگەن جاستار سىندىردى. ول جەردە قازىر كۇزەتشى بار. جارىق شامدارىن قايتادان سالدى. كۇزەتشى بولماسا نەگە قيراتىپ كەتۋى كەرەك؟ اينالىپ كەلگەندە ول ءوزىڭ تۋىپ- وسكەن، تۇرىپ جاتقان اۋىلىڭ ەمەس پە؟ سوندا بىزگە ءتارتىپتى بولىپ ءجۇرۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە بىرەۋ قاداعالاپ، كۇزەتىپ تۇرۋى كەرەك پە؟  قازىر تۇلعالىق جاعىنان دامۋعا نە كوپ - مۇمكىندىك كوپ ەمەس پە؟ ! مۇنىڭ ءبارى - بىلىمسىزدىك، ناداندىق، اباي اتامىز ايتقانداي ادامدى ازدىرىپ جۇرگەن «تاماعى - توقتىق، جۇمىسى - جوقتىق» .

ءزاۋلىم ۇيدەن جالىعىپ، تۋعان جەرىمە ورالام

- قازىرگى ۋاقىتتا كىمنىڭ قولىندا تۇرىپ جاتىرسىز؟

- ۇلىمنىڭ ومىردەن وزعانىنا 12  جىل ءوتتى، گۇليا كەلىنىمنىڭ قولىندا تۇرىپ جاتقانىما 14 جىل بولدى. بالام ومىردەن وزعان سوڭ ءبىر- ەكى جىل بويى قاي بالامنىڭ قولىنا كەتەتىنىم تۋرالى ويلاندىم. ءبىر جىلدان كەيىن كەلىنىمە «مەن سەنى ءبىر جىل سىنادىم. جۇرەگىڭ سونشالىقتى تازا، قولىڭداعى بارىڭدى ەشكىمنەن ايامايتىن كوڭىلى كەڭ ادام ەكەنسىڭ. مەن سەنىڭ قولىڭدا تۇرا بەرگىم كەلەدى. زەينەتاقىمدى ءوزىڭ الىپ، كەرەگىڭە جاراتا عوي» دەدىم. سوندا كەلىنىم «ماعان زەينەتاقىىڭىز كەرەك ەمەس، ەڭ باسىتىسى - امان- ەسەن بولىپ، نەمەرەلەرىڭىزدىڭ قاسىندا قۋانىشقا بولەنىپ جۇرە بەرسەڭىز بولدى» دەدى. قازىر ۇيدەگى كىشى نەمەرەم اكەسىنىڭ جولىن قۋىپ، دارىگەرلىك جولدى تاڭدادى. نۇر- سۇلتان قالاسىندا مەليتسينالىق اكادەميادا وقىپ جاتىر. قازىرگى كەزدە وقۋ ورنىنىڭ جىبەرۋىمەن امەريكاعا ۋاقىتشا وقۋعا كەتتى. ۇلىم جاقتان شوبەرە ءسۇيىپ وتىرسام، جيەندەرىم جاقتان شوپشەك ءسۇيىپ وتىرمىن. وسكەمەندە 2-3 قاباتتى ءزاۋلىم ۇيلەردە تۇراتىن قىزدارىم بار. ولارعا قىدىرىپ بارعان كەزدە 2-3 كۇننەن كەيىن جابىعىپ، تۋعان جەرىمە ورالعىم كەلىپ تۇرادى. اۋىلداعى مەنى ويىن بالاسىنان باستاپ قاريالاردىڭ ءبارى تانيدى. مەنى الىستان كورىپ «اسسالاۋماعالەيكۋم، اتا!» دەسە، مەن ءۇشىن باقىت دەگەن - سول.

BAQ. KZ

زارينا قاھارمان