قىتايدا 56 ۇلتتىڭ ىشىنەن جارىپ شىعىپ، ونەردىڭ بيىك شىڭىنا كوتەرىلگەن قانداستارىمىز كىمدەر؟

استانا. قازاقپارات - بيىل مەنىڭ قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىن تۇراقتى مەكەن ەتكەنىمە ون جىل تولادى.

الدىمەن بىرنەشە ساتىلى وقۋدى ءبىتىردىم. قازىر قىزمەت ىستەيمىن. وسى ەلدە ءجۇرىپ ءوسىپ-جەتىلدىم. ون جىلدىڭ ءار كۇنى جاڭالىققا تولى بولدى. وسىنشاما ۇزاق ۋاقىت ىشىندە بۇل حالىق مەنى تاڭعالدىرۋدان، ال مەن ولارعا تاڭعالۋدان جالىقپادىم.

بۇل -  قاراسى قالىڭ، تاريحى تەرەڭ، قىرى مەن سىرى مول ەل. اسپاناستى جۇرتىنىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسى وزگە ەلدەردەن ەرەكشە. ولاردىڭ تۇرمىسى، تۇسىنىگى، بولمىسى باسقادان بولەك.

قازا بەرسەڭ شىعا بەرەتىن كەن كوزى سەكىلدى قالىڭ ەلدىڭ قىزىعى تاۋسىلمايدى. قىتايداعى ەڭ قاستەرلى نارسە -  قۇندىلىقتار. بۇلار ءۇشىن قۇندىلىق - ۇلت بولمىسىنىڭ بەلگىسى، ءتالىم-تاربيەنىڭ بەسىگى.

قىتاي قوعامىندا قۇندىلىق دەگەن تۇسىنىكتى ناقتى قالىپتاستىرعان ادام -  ۇلى ويشىل كونفۋتسي. ول رۋحاني جانە وتباسىلىق قۇندىلىقتى قاستەرلەۋدى دارىپتەگەن. ادەپتىلىكتى ادام باقىتىنىڭ باستى كەپىلى دەپ وسيەت قالدىرعان. عۇلاما بۇقارا مەن بيلىكتى، مەملەكەت پەن قوعامدى ءبىرتۇتاس ەتەتىن جۇيەنى ويلاپ تاۋىپ، ونىڭ قاعيدالارىن قاتتاپ كەتكەن.

ءوزىنىڭ ومىردەن العان ساباقتارىن ساراپتاپ-سارالاپ، توپتاپ-قورىتىپ، وزگەشە ءبىر ءىلىم تۇزگەن. ول ءتۇرلى الەۋمەتتىك جاعدايدا ءومىر ءسۇردى. جاستاي جەتىم قالادى. ونىڭ اكەسى شۋليان حە دەگەن اتاقتى باتىر بولعان. كونفۋتسي -  شۋليان حەنىڭ وزىنەن 46 جاس كىشى ايەلىنەن تۋعان بالاسى. شۋليان حەنىڭ الدىڭعى ەكى ايەلىنەن ۇلى بولماعان. كونفۋتسي ءبىر جارىم جاسقا تولعاندا شۋليان حە ومىردەن وزادى.

ول كەتكەن سوڭ ەكى كۇندەسى كونفۋتسيدىڭ اناسىنا كۇن كورسەتپەي، ۇيدەن قۋىپ شىققان. قارت كىسىگە تيگەن ايەلدى نە اعايىنى، نە قوعامى قابىلدامايدى. ول بالاسىن الىپ، ەل-جۇرتتان الىس جەرگە كوشەدى. وقشاۋ ءومىر سۇرەدى.

اناسى قاتتى قينالعانىنا قاراماستان ۇلىنا بار مەيىرىمىن توگىپ، قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقىتتىرماي، ايالاپ وسىرگەن. وسىنى كورگەن كونفۋتسي ءسابي كەزىنەن وتباسىلىق قۇندىلىقتار جايىندا وي تۇيىندەي باستايدى. كوپ ۇزاماي اناسى دا ومىردەن وزعان سوڭ، كونفۋتسي ەل كەزىپ كەتەدى.

بىرەۋدىڭ شارۋاسىن ىستەپ، كەيبىرەۋگە جالشى بولىپ ءجۇرىپ، ەلدەن كورگەنىن ۇنەمى كوكەيگە ءتۇيىپ، ميىنا توقي بىلگەن. ول قارشادايىنان ەل ىشىندەگى ويشىلداردىڭ، كوشەلى كىسىلەردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ، ۇنەمى ءىلىم ىزدەۋمەن بولعان. سونىڭ ارقاسىندا ون جەتى جاسىندا مەملەكەتتىك قىزمەتكە الىنعان.

ال جيىرما بەسىندە قوعامدا كادىمگىدەي بەدەلى بار، مادەنيەتتى تۇلعالاردىڭ قاتارىنا قوسىلادى. مەملەكەتتىك قىزمەتتە ءجۇرىپ، ادىلەت ءمينيسترى لاۋازىمىنا دەيىن كوتەرىلەدى. ءبىراق مەملەكەتتىك جۇيەدەگى كەلەڭسىزدىكتەردەن كوڭىلى قالعان ول كەيىننەن مۇعالىم بولۋعا بەل بۋادى.

ءسويتىپ، ءومىر بويى وقۋشى تاربيەلەپ، الەۋمەتكە ادامي قاسيەتتەردەن ارىلماي، باقىتتى عۇمىر كەشۋدىڭ جولدارىن ۇيرەتۋمەن بولادى. كونفۋتسي اكە مەن بالا، ايەلى مەن ەرى، ۇستاز بەن وقۋشى، بيلىك پەن بۇقارا اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ قاعيدالارىن جازعان. سول قاعيدالارعا قىتايلار ءالى كۇنگە دەيىن قۇلاق اسادى.

زامان وزگەرىستەرىنە وراي كەيبىر قاعيداتتاردىڭ سيپاتى وزگەردى، ال كەيبىرەۋى سول قالپىندا ساقتالعان...  

عىلىم مەن عيبرات

كونفۋتسيي كەزىندە باسشى - باسشى، باعىنىشتى - باعىنىشتى، مۇعالىم -  مۇعالىم، وقۋشى - وقۋشى، اكە - اكە، بالا - بالا بولىپ قالۋى ءتيىس دەگەن. ياعني، اركىم ءوز ورنىن ءبىلۋى كەرەك.

بۇل تۇرعىدان العاندا قازىرگى قىتايدا كونفۋتسي قاعيدالارى بارىنشا ساقتالعان. بىلايشا ايتقاندا، ءار ادام نەگىزىنەن وزىنە لايىق قىزمەتتە وتىرادى. ءتيىستى اتاعى دا ءوز دارەجەسىنە قاراي بەرىلەدى. جالپى، ءوزىمىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ەلدەگى اتاق بەرۋ جۇيەسى ەڭ ءادىل سالا دەپ ءبىلىم سالاسىن ايتۋعا بولادى.

كونفۋتسيدىڭ بۇكىل ءومىرى ءبىلىم جيناۋمەن وتكەندىكتەن، ول ۇستاز بەن وقۋشى اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا ەرەكشە كوڭىل بولگەن. ءوزى دە ۇستاز بولعاندىقتان بۇل ماماندىقتى ەڭ قۇرمەتتى كاسىپ دەپ ساناعان. سوندىقتان ءبىلىم سالاسىندا ءوزى كورگەن مەملەكەتتىك جۇيەدە كەزدەسەتىن جەمقورلىق، بيۋروكراتيا سەكىلدى كەلەڭسىزدىكتەرگە جول بەرمەۋ كەرەكتىگى جايىندا قاتاڭ ەسكەرتكەن.

بۇل ەسكەرتۋدى قازىرگى قىتايلار دا ەستەن شىعارمادى. مۇندا ءالى كۇنگە دەيىن ۇستاز ءسوزى -  ەڭ قۇرمەتتى اتاۋلاردىڭ ءبىرى. كەيدە قىتايلار مۇعالىم بولماسا دا، وزىنەن جاسى ۇلكەن سىيلى ادامداردى ۇستاز دەپ اتايدى. جالپى، بۇل ەلدە عىلىم سالاسىندا ەڭبەك ەتەتىن ازاماتتار ەڭ سىيلى ادامدار قاتارىنان ورىن الادى.

ەڭ جوعارى عىلىمي اتاق - اكادەميك. ميلليونداعان باسەكەلەستىڭ اراسىنان وزىپ شىعىپ اكادەميك اتانۋ - قيىننىڭ قيىنى. ول - شىن مانىندەگى ينەمەن قۇدىق قازعانداي شارۋا. اكادەميك اتاعىنا دەيىنگى جولدى مىنا جۇيەمەن كورسەتۋگە بولادى:

باكالاۆر - ماگيستر - دوكتور - پوست- دوكتور - اسسيستەنت- لابورانت - لەكتور -  دوتسەنت - پروفەسسور - اكادەميك. اكادەميك اتاعىن العانعا دەيىن پروفەسسور بەس ساتىدان (1, 2, 3, 4, 5 دارەجە) ءوتۋى ءتيىس. ياعني، عىلىمعا بەس ءتۇرلى جاڭالىق ەنگىزۋ شارت. ال اكادەميك اتاعىن الۋ ءۇشىن تەك مەملەكەتتىك كولەمدە ەمەس، بۇكىل الەمدىك دەڭگەيدە مويىندالعان عالىم بولۋىڭ كەرەك.

ادامزات اتاۋلىعا پايداسى تيەتىن عالامات جاڭالىق اشپاساڭ، ءبارى بەكەر. ماسەلەن، قىتايداعى اكادەميكتەر اراسىندا ەسىمى ەرەكشە اتالاتىن عۇلاما - تسزيان سيۋەلين. ول - قىتاي جەرىندە تۇڭعىش سۋتەگى بومباسىن ازىرلەپ، ونى سىناقتان ءساتتى وتكىزگەن اتاقتى عالىم. بۇل كىسى ايگىلى جاڭالىعىنا 1964-1967-جىلداردا قول جەتكىزگەن. الايدا، اكادەميك اتاعى وعان 1984-جىلى بەرىلگەن.

تسزيان سيۋەلين -  قىتاي تاريحىندا تۇڭعىش اكادەميك اتاعىن يەلەنگەندەردىڭ ءبىرى. جالپى اكادەميك، پروفەسسور، ماگيستر سەكىلدى جوعارى دارەجەلى عىلىمي اتاقتار قىتايدا 80-جىلداردان كەيىن بەرىلە باستاعان. ايتا كەتەتىن ءجايت، قازىرگى كومپارتيا ءتوراعاسى شي جينپيننىڭ زايىبى پەن ليۋان -  ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ماگيستر اتاعىن العانداردىڭ ءبىرى.

بۇگىندە بۇكىل قىتاي بويىنشا 1391 اكادەميك، ون مىڭداعان پروفەسسور بار. ولار نەگىزگى ەكى اكادەميادا - قىتاي عىلىم اكادەمياسى مەن قىتاي ينجەنەرلىك عىلىمدار اكادەمياسىندا قىزمەت ىستەيدى. پروفەسسور اتاعىن يەلەنگەندەر مينيسترلىكتەردەگى دەپارتامەنت باستىعى، ال اكادەميكتەر ۆيتسە-مينيستر دارەجەسىمەن تەڭەستىرىلەدى. پروفەسسورلارعا مەملەكەت تاراپىنان كولەمى كەمىندە 100 شارشى مەتر بولاتىن 3-4 بولمەلى پاتەر بولىنەدى. اكادەميكتەرگە دە ءدال سونداي جاعداي جاسالادى. وعان قوسىمشا «اۋدي- ا6» ماركالى ارنايى كولىك پەن جۇرگىزۋشى بولىنەدى.

عىلىمي دارەجەسىن ابىرويمەن الىپ ءجۇرىپ، 80 جاستان اسقانداردىڭ اتاعىنا قۇرمەتتى دەگەن ءسوز قوسىلادى. ولاردىڭ زەينەتاقىسى سوڭعى قىزمەتىندەگى جالاقىسىنىڭ 90 پايىزىن قۇرايدى. عىلىم سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى دا سالىستىرمالى تۇردە جوعارى. مەكتەپتە ءبىلىم بەرەتىن ۇستازدار كەمىندە 3 مىڭ يۋان، بىزدىڭشە 90 مىڭ تەڭگە جالاقى الادى.

بالاباقشاداعى تاربيەشىلەر مەكتەپ مۇعالىمدەرىنە تەڭەلەدى. ال ۋنيۆەرسيتەتتەگى جالاقى 4 مىڭ يۋان، ياعني 120 مىڭ تەڭگەدەن باستالادى. قىسقاسى، ۇستازدىق قىتايداعى ەڭ بەدەلدى كاسىپ سانالادى. بۇل ەل بۇگىندە ساندىق ولشەمنەن گورى ساپاعا كوڭىل بولە باستادى. سوندىقتان قاراپايىم مۇعالىم اتانۋدىڭ ءوزى وڭايعا سوقپايدى.

تەك دوكتورلىق دارەجەسى بارلار عانا ۇستازدىققا جارايدى. جالپى، عىلىمي اتاق تاعايىنداۋ جۇيەسى بۇرىنعى كەڭەستىك جۇيەدەن الىس كەتپەگەن. اتاق بەرۋ كەزىندە عالىمنىڭ جاس مولشەرى دە ەسكەرىلەدى. ماسەلەن، 40 جاسقا تولماعاندارعا ءبىلىمى اسىپ، تالانتى تاسىپ تۇرسا دا پروفەسسور اتاعى بەرىلمەيدى.

ابىروي مەن اتاق

ساۋاتتى دا سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ ءۇشىن ساپالى ءبىلىم قاجەت. سوندىقتان ءبىلىم سالاسىن مەملەكەت قاتاڭ قاداعالايدى. مۇندا جالعان اتاق الۋ مۇمكىن ەمەس. قاي دوكەيدىڭ تۋىسى بولساڭ دا، ءوزىڭنىڭ شاما-شارقىڭا سايكەس باعاڭدى الاسىڭ. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا جۇرگەندە مەنىڭ بۇعان تالاي رەت كوزىم جەتتى. «اعا-كوكەلەپ» ءجۇرىپ سەسسيانىڭ شارۋاسىن تىندىرۋ مۇندا اتىمەن جوق.

مۇعالىمگە سىي-سىياپات ازىرلەپ، سوعان لايىقتى باعا سۇراپ كەلگەن ادام قىلمىسكەر سانالادى. ءبىلىم ورداسىنىڭ ىشىندە دە، سىرتىندا دا ۇستاز بەن شاكىرتتىڭ اراسىندا بىركەلكى قارىم-قاتىناس بولۋعا ءتيىس. وقىتۋشىعا پارا بەرەم دەپ سوتتالىپ كەتكەن ستۋدەنتتەر تۋرالى تالاي ەستىگەنمىن. جاي عانا ساباقتان بارماق باستى، كوز قىستىمەن باعا العانىڭ ءۇشىن قىلمىستىق جازا دايىن تۇرعاندا، عىلىمي اتاقتى تەگىن الۋ تۋرالى اڭگىمە بولۋى مۇمكىن ەمەس.

جالپى، ءبىلىم بەرۋ ىسىندە عانا ەمەس، كەز كەلگەن سالادا وسىنداي احۋال قالىپتاسقان. ونەردە دە جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىققاندار ءتيىستى اتاقتارىن الادى. بۇل سالاداعى ەڭ جوعارى اتاقتىڭ ءبىرى -  «ءبىرىنشى دارەجەلى مەملەكەت ءارتىسى». ونەردىڭ قاي باعىتىندا بولساڭ دا، ەڭ جوعارىسى -  وسى اتاق. «ءبىرىنشى دارەجەلى مەملەكەت سۋرەتشىسى، ءبيشىسى، ءانشىسى...». مۇنداي اتاقتى تەك قىتايدا ەمەس، حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالىپ، الەم جۇرتشىلىعىن تاڭعالدىرعان ونەر قايراتكەرلەرى يەلەنەدى.

ءبىراق سەنى الدىمەن حالقىڭ مويىنداۋى كەرەك. العاشقى باعالاۋشىڭ - ءوز ولكەڭنىڭ ادامدارى. مىسالى، سەن حۋنان پروۆينتسياسىنىڭ تۋماسى بولساڭ، ەڭ اۋەلى سول پروۆينتسيا تۇرعىندارىنا كەڭىنەن تانىمال بولعانىڭ ءجون. ولار ساعان «حۋنان ايداھارى»، «حۋناننىڭ ءبي پاتشاسى» سەكىلدى ايماقتىق ءمانى بار اتاق بەرەدى. سودان كەيىن عانا مەملەكەت نازارىنا ىلىنەسىڭ. وسىلايشا ساتىلاپ-ساتىلاپ اتاق جيناي بەرەسىڭ. اۋىل-ايماقتان، پروۆينتسيادان شىعىپ، ونەرىمەن كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىن باۋراعان تالانتتار بەيجىڭدەگى ءتۇرلى ونەر وردالارىنا شاقىرىلادى.

ناعىز بايگە سوندا باستالادى. وندا قىتايدىڭ پروۆينتسيالارى مەن ءتورت اۆتونومدى ايماعىنان كەلگەن تالانتتار باسەكەگە تۇسەدى. كىل مىقتىنىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىققاندار عانا جوعارى دارەجەلى كونكۋرستارعا قاتىسا الادى. ونشاقتى مەملەكەتتىك اتاق-دارەجە يەلەنىپ، جۇزدەگەن كونكۋرستاردا جەڭىپ شىققان ونەر يەسىنە «ءبىرىنشى دارەجەلى مەملەكەت ءارتىسى» اتاعى بەرىلەدى.

مۇنداي اتاق الۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە جوعارى ءبىلىمىڭ بولۋى كەرەك. شەتەلدە ونەرىڭدى شىڭداعانىڭ تۋرالى ارنايى قۇجات تاعى قاجەت. اتاعى جوق انشىلەر مەن بيشىلەر تەلەديدار ەكرانىنا شىقپايدى. ارينە، بارلىق دەڭگەيدەگى ارتىستەرگە ارنالعان تەلەارنالار مەن باعدارلامالار بارشىلىق.

ءبىراق ءبىزدىڭ «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسى مەن «حابار» سەكىلدى ءوزىمىز ءسوز ەتىپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ باستى تەلەكەشەنى - قىتاي ورتالىق تەليەۆيدەنيەسىنەن جارق ەتىپ كورىنۋ ءۇشىن ونەردەگى ورنىڭ بولەك بولۋى كەرەك. ورتالىق تەليەۆيدەنيەنىڭ ەڭ ەلەۋلى مەرەكەلەرگە ارنالعان كونسەرتتەرىندە تەك جوعارى دارەجەدە مويىندالعان ارتىستەر عانا ونەر كورسەتەدى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، قىتايدا فونوگراممامەن ولەڭ ايتۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنادى. بۇل ناعىز شىن تالانتتاردىڭ دارالانىپ شىعۋىنا ىقپال ەتەدى. حالىق سانىنىڭ كوپتىگىن ەسكەرسەك، «ءبىرىنشى دارەجەلى ءارتىس» اتاعىن يەمدەنگەن ونەر مايتالماندارىنىڭ سانى سالىستىرمالى تۇردە از.

وسىنداي ورگە شىققان از عانا دارابوزداردىڭ اراسىندا ءبىزدىڭ قانداستارىمىز دا بار. ميللياردتى مويىنداتقان قازاقتاردىڭ كوشىن بەلگىلى كينورەجيسسەر جانار ساعات قىزى باستايدى. ول -  مەملەكەتتىڭ ءبىرىنشى دارەجەلى رەجيسسەرى. وعان وسى ەلدىڭ ۇلت كوسەمدەرى مەن قىتايدىڭ ساياسي تاريحى جايىنداعى فيلمدەردى ءتۇسىرۋدى سەنىپ تاپسىرادى. مۇنداي مارتەبەنى ەڭ تاڭداۋلى ونەر مايتالماندارى عانا يەلەنەدى.

ءبىزدىڭ گازەتىمىز «ميلليارد ىشىندەگى بريلليانت» دەپ اتاعان جانار -  سونداي اسا سيرەك تالانتتىڭ ءبىرى. دارىنىمەن قالىڭ ەلدى مويىنداتىپ، «ءبىرىنشى دارەجەلى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ» يەگەرى اتانعان ايگىلى قانداسىمىزدىڭ ءبىرى -  اكبار ءماجيت. بۇل اعامىز -  قىتاي مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، «قىتاي جازۋشىلارى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى.

كەزىندە قىتاي جازۋشىلار وداعى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولعان. قىتايشا جازىپ، قىتايلاردىڭ ءوزىن سۇيسىندىرگەن اتاقتى قالامگەر. ءبي بيلەۋدەن قالىڭ قىتايدى قول سوقتىرعان مەن بىلەتىن قوس ءدۇلدۇلىمىز بار. ولار -  ءانۋار ءتۇسىپ ۇلى مەن فارحات بيماش ۇلى. ءانۋار ءتۇسىپ ۇلى -  قىتاي جەرىندەگى از ۇلتتاردىڭ بيلەرىن ۇزدىك بيلەپ، سان مارتە مەملەكەتتىك ماراپات العان. قىتاي اتىنان شەتەلدىك گاسترولگە العاش بارعان ونەر ساڭلاقتارىنىڭ ءبىرى.

ال فارحات بيماش ۇلى -  قىتاي جەرىندە تۇڭعىش «ستەپ» ءبيىن بيلەپ، «شىعىستىڭ ستەپ حانزاداسى» اتانعان ايگىلى ءبيشى. ءستەپتىڭ وتانى -  يرلانديادان كەلگەندەردىڭ ءوزى فارحاتتىڭ ونەرىن تاماشالاپ، تاڭداي قاققان. قازىر ونىڭ اتاعى دا كوپ، بارماعان شەت ەلى دە جوق.

ول - باتىستىڭ ءبيىن قىتايعا العاش ەنگىزگەندەردىڭ ءبىرى. سونىڭ بارىنە قانداستارىمىز ەرەن ەڭبەكتىڭ، جانكەشتى جاتتىعۋدىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزگەن. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى -  قىتايدا جالعان اتاققا جول جوق. ونەردە دە، عىلىمدا دا تالاي جىل تەر توكپەسەڭ، ەشقانداي تابىسقا كەنەلە المايسىڭ. ال ايانباي ەڭبەك ەتسەڭ، الىنبايتىن قامال بولمايدى. وعان سەنەرى مەن سۇيەنەرى بولماسا دا، 56 ۇلتتىڭ ىشىنەن جارىپ شىعىپ، ونەردىڭ بيىك شىڭىنا كوتەرىلگەن قانداستارىمىزدىڭ عالامات جەتىستىكتەرى دالەل.

ىرىس پەن ىسىراپ

بۇل ەلگە بۇگىندە سان ەمەس، ساپا كەرەك. تامىر-تانىستىڭ، پارانىڭ كومەگىمەن اتاق الۋ مۇمكىن ەمەس. كومپارتيانىڭ جاڭا ءتوراعاسى شي جينپين جەمقورلىقپەن بەلسەندى كۇرەس جۇرگىزۋدە.

ەلدەگى ەڭ بەدەلدى دەگەن شەنەۋنىك، مينيستر، گەنەرالداردىڭ ءوزى جەمقورلىق جاساپ، مەملەكەت بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرگەنى ءۇشىن اباقتىعا جابىلدى. اسا كوپ كولەمدە قارجى جىمقىرىپ، قازىناعا قول سالعانىنا بايلانىستى تالاي ادام اۋىر جازاعا كەسىلدى.

ءيا، زاڭ وتە قاتاڭ مۇندا. ايتپەسە، ميللياردتان استام قۇرساقتى قالاي اشىقتىرماي ۇستايسىڭ؟! شي جينپيننىڭ بيلىك قۇرعالى مەملەكەتكە ەنگىزگەن وزگەرىستەرىن ويلاپ وتىرىپ، تاعى ءبىر جايت ەسىمە ءتۇستى.

«قۇلدىراعان قۇندىلىقتاردان» باستالعان ماقالالار توپتاماسىندا ىسىراپشىلدىق تۋرالى ايتىلعان. ەلىمىزدىڭ كەيبىر ايماقتارىندا توي وتكىزگەندە سالت-داستۇرگە كوڭىل بولە بەرمەيدى. توي-تومالاقتىڭ دەڭگەيى كەتكەن قاراجاتقا، شاقىرىلعان قوناقتىڭ سانىنا قاراپ باعالانادى.

ءمان-ماعىناسى جوق تويلار كوبەيىپ بارادى. ەلگە بەلگىلى اعالارىم وسى جونىندە وي تولعاپتى. قىتايدا دا بۇرىن مۇنداي جاعداي بولعان. جالپى، بۇل ەلدىڭ داستۇرىندە دە ۇيلەنۋ تويىندا بار بايلىعىڭدى شاشۋ كەرەك دەگەن ۇعىم بار.

نەعۇرلىم اقشانى كوپ شاشساڭ، سوعۇرلىم كەلىنىڭ قايىرلى بولادى. بۇرىندارى بۇل اپتالاپ، ايلاپ سوزىلاتىن، ءتۇرلى سالت-داستۇرگە تولى ۇزاق ءۇردىس-ءتىن. ءبىراق قاراجات تا وسى ۇزاق ۋاقىتتى ەسكەرە وتىرىپ جۇمسالاتىن. ال بەرى كەلە جۇرت تەك باتىستىق ۇلگىدەگى بانكەتپەن شەكتەلەتىن بولدى.

الايدا، ءبىر بانكەتتىڭ وزىنە بۇرىنعىلاردىڭ ءبىر اي بويى جۇمسايتىن قاراجاتىن توگە سالاتىندار كەزدەستى. اسىرەسە، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، ياعني شەنەۋنىكتەر اراسىندا بانكەت ارقىلى باسەكەلەسۋ ەداۋىر ەتەك الىپ كەتتى. وسىدان ءتورت-بەس جىل بۇرىن شاڭحاي اكىمشىلىگىنىڭ ءبىر قىزمەتكەرى ءوز ۇلىن ۇيلەندىرۋ ءۇشىن باقانداي ءبىر اۋداننىڭ بيۋدجەتىن جۇمساعان ەكەن.

ونىڭ تويىنداعى كورتەجگە 25 «Ferrari», 25 «Lamborghini», 10 «Rolls Royce» كولىكتەرى ىلەسىپ ءجۇرىپتى. وسىلايشا ءبىر كۇن بويى شاڭحايدى شۋلاتقان تويدىڭ جاڭعىرىعى ءبىر جىلعا سوزىلدى. بۇل توي تۋرالى بارلىق الەۋمەتتىك جەلىلەردە، عالامتوردا جازىلدى. كەيىننەن ءدۇبىرلى دۋمان تۋرالى حابار جوعارىداعى باسشىلاردىڭ قۇلاعىنا جەتتى.

كوپ ۇزاماي ول شەنەۋنىك جەمقورلىق ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلدى. ال جاڭعىرىعى جارتى قىتايعا جەتكەن توي تۋرالى اقپارات عالامتوردان جوعالدى. سودان باستاپ بۇل ماسەلە قاتاڭ قاداعالاۋعا الىندى. زەرتتەۋ جۇرگىزۋ ارقىلى قىتايدا جىلىنا ەسەپسىز قاراجات ۇيلەنۋ تويىنا جۇمسالاتىنى انىقتالدى.

تەك حەبەي پروۆينتسياسىنا قاراستى شىدجياچجۋان قالاسىندا جىلىنا 700 ميلليون يۋان ۇيلەنۋ تويىنا كەتەتىن بولعان. ال بۇگىندە توي-دۋمان وتكىزۋگە شەكتەۋ قويىلدى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە، اسىرەسە باسقارۋشى قىزمەتتەگىلەرگە ءوز قولاستىنداعىلاردى تويعا شاقىرۋعا تىيىم سالىندى. ونىڭ ۇستىنە سىيلىقتى كونۆەرت كۇيىندە الۋعا بولمايدى. سىيلىقتاردىڭ باعاسى دا بەكىتىلدى.

مىسالى، بەلگىلى ءبىر دارەجەدەگى شەنەۋنىكتەر قۇنى 100 دوللاردان ارتىق سىيلىقتى قابىلداپ العانى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلادى. قوناقتار سانى دا توي يەسىنىڭ بەدەلىنە بايلانىستى 50-100 ادامنان اسپاۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، تويدا قوناقتارعا ۇسىنىلاتىن تاعامدارعا دا شەكتەۋ بار. شەتەلدىك ونىمدەردى، ىشىمدىكتەردى، قىمبات ەكزوتيكالىق تاعامدارى ۇستەلگە قويۋعا بولمايدى.

تويدى قويشى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە قىمبات مەيرامحانالاردان اس ءىشىپ، قىمبات كولىك ءمىنىپ، اسا قىمبات كيىم كيۋگە دە زاڭ جۇزىندە قاتاڭ تىيىم سالىنادى. جەكە تويلار ەمەس، مەملەكەتتىك مەرەكەگە وراي ۇيىمداستىرىلاتىن سالتاناتتى شارالار دا قاداعالانادى.

تەك ەڭ باستى ءۇش مەرەكەگە -  ق ح ر- دىڭ قۇرىلعان كۇنى، ەڭبەك كۇنى جانە «كوكتەم مەرەكەسىنە» وراي تويلاۋ ۇيىمداستىرىلادى. قالعان ءداستۇرلى مەرەكەلەردە شاعىن جيىندار وتكىزىلىپ، قۇرعاق قۇتتىقتاۋلار عانا ايتىلاتىن بولدى. جەمقورلىقپەن كۇرەس كوميتەتىنىڭ بايانداۋىنشا، بۇل قادامدار ەلدەگى ەسەپسىز ىسىراپشىلدىقتى توقتاتادى.

ال ۇيلەنۋ تويىنا كەتەتىن قاراجاتتى شەكتەۋ جاس جۇبايلاردىڭ تويداعى شىعىنعا ەمەس، داستۇرگە كوبىرەك كوڭىل بولۋىنە ىقپال ەتەدى دەيدى ماماندار. ياعني، مەملەكەت ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قالپىنا كەلتىرۋگە بارىنشا كۇش جۇمساپ جاتىر. جالپى، تەك ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋ عانا ەمەس، ۇلت ساناسىنىڭ تازا بولۋى دا قىتاي ۇكىمەتىنىڭ نازارىندا.

پەرزەنت پەن پاراسات

كونفۋتسي بەلگىلەگەن قۇندىلىقتارعا قايتا ورالايىق. ونىڭ وسيەتى بويىنشا ەڭ باستى قۇندىلىق -  وتباسى. بۇل - اكە مەن بالانىڭ، ايەل مەن ەركەكتىڭ، اعا مەن ءىنىنىڭ ارا قاتىناسى جايىندا اڭگىمە. كونفۋتسيدىڭ ايتۋىنشا، تۋىستىق قاتىناستار ەشقاشان ۇزىلمەۋى ءتيىس. ونى ۇزگەن نەمەسە ۇزىلۋىنە سەبەپكەر بولعان ادام باقىتسىزدىققا ۇشىرايدى.

ول رۋحاني جاعىنان ۇنەمى جۇپىنى كۇي كەشەدى. ۇلى عۇلامانىڭ ايتقانىنا قىتايلار عاسىرلار بويى قۇلاق اسىپ كەلدى. الايدا، كەيىنگى ۇرپاق ويشىلدىڭ وسيەتتەرىن قاپەرگە الا بەرمەيتىن سياقتى. جالپى، كوممۋنيزم قۇرىلىمى قانداي دا ءبىر نانىم-سەنىمدەرگە قايشى كەلەدى.

ال كونفۋتسي ءىلىمى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ءدىن رەتىندە قابىلدانادى. كوپشىلىك ءۇشىن بۇل فيلوسوفيا عانا ەمەس - ءدىننىڭ دە تۇعىرناماسى. ءسويتىپ، قىتايلار وسى كۇنگە دەيىن ءبىر-بىرىنە ەپتەپ قايشى كەلەتىن قوس يدەولوگيانى قاتار ۇستانىپ كەلدى. سوڭعى كەزدەردە مۇندا دا وتباسىلىق قۇندىلىقتار سەلدىرەپ بارا جاتقان سەكىلدى اسەر قالدىرادى.

بۇعان سەبەپ - جوسپارلى تۋۋ ساياساتى. كوپ جىل بويى قىتاي ۇكىمەتى وتباسىندا ءبىر بالادان ارتىق تۋۋعا تىيىم سالىپ كەلدى. بۇل، ارينە، ەلدەگى كەزەكتى دەموگرافيالىق جارىلىستان قۇتقاردى. جوسپارلى تۋۋ ساياساتى الەمنىڭ دەموگرافيالىق ءوسىمىن 500 ميلليون ادامعا تەجەگەن. حالىق سانى تاعى دا جارتى ميللياردقا ارتقان كەزدەگى قىتايدىڭ احۋالىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتە بەرىڭىز.

ءارتۇرلى كۇردەلى احۋال پايدا بولۋى مۇمكىن بە ەدى؟! كىم بىلەدى... ەڭ باستىسى، بۇل ساياسات ەلدەگى تۇراقتىلىقتى ساقتاپ قالدى. ەسەسىنە حالىقتىڭ سانا-سەزىمىن وزگەرتتى. اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ومىرگە كوزقاراسىن باسقاشا قالىپتاستىردى، ولاردى ءوزىمشىل ەتتى. قازىرگى قىتايلاردىڭ اراسىندا دا اتا-انانىڭ قادىرىن بىلمەيتىندەر كەزدەسەدى.

وسىدان ون جىل بۇرىن قىتايعا وقۋعا كەلگەندە ءبىر توپتاعى قىز-جىگىتتەردىڭ اتا-انالارى تۋرالى ايتقاندارىن ەستىپ، جاعامدى ۇستاعانمىن. ولاردىڭ ايتۋىنشا، اكە-شەشە بۇل ومىردەگى دەمەۋشى عانا. ءوسىردى، ءوندىردى، وقىتتى. جوعارى ءبىلىم بەردى. «ەندى جۇمىسقا ورنالاستىرسا بولدى، مەن بىرەر جىلدان كەيىن ولاردىڭ الدىنداعى قارىزىمنان قۇتىلامىن»، -  دەيدى بىرەۋى.

مەن: «بۇل قالاي؟»، -  دەپ سۇرادىم. سويتسەم، ول بىرەر جىل جۇمىس ىستەپ، وقۋىنا، كيىم-كەشەگىنە كەتكەن قاراجاتىن ەسەپتەپ، سول اقشانى جيناپ، اكە-شەشەسىنە قايتارىپ بەرگەندى ءجون كورىپ وتىر. سوسىن ءبىتتى، ولارعا تاۋەلدى بولمايدى، كوپ ارالاسا دا قويمايدى.

سول ەكى-ءۇش كۋرستاسىمنىڭ عانا ەمەس، قازىرگى بۋىننىڭ ءبىراز بولىگىنىڭ ويى وسىنداي ەكەنىن اڭعاردىم. «ەستىمەگەن ەلدە كوپ»، دەپ قولىمدى ءبىر-اق سىلتەگەنمىن. ارينە، ايتقاندارىنا سەنبەدىم. كەيىننەن بۇل ماسەلەنى وزىمشە زەرتتەپ كوردىم. سويتسەم، قىتاي قاريالارى كوبىنەسە جالعىزدىقتا ءومىر سۇرەدى ەكەن.

قاراۋسىز قالعان قارتتار سانى جىلدان جىلعا كوبەيىپ كەلەدى. بۇل قوعامداعى ۇيرەنشىكتى جايتقا اينالىپ بارادى. بار مەيىرىمىن توگىپ، الاقانىنا سالىپ الپەشتەپ وسىرگەن «كىشكەنتاي يمپەراتورلار» ەسەيگەننەن كەيىن جەكە باسىنىڭ قامىمەن كەتەدى. بۇل - ەڭ باستى قۇندىلىقتاردىڭ كەمىگەنىنىڭ كورىنىسى. وتباسىن ۇمىتقان ادامنىڭ باسقا دا ىزگى قاسيەتتەرى جوعالا باستايدى.

مەملەكەت بۇل ماسەلەمەن دە بەلسەندى اينالىسۋدا. ماسەلەن، بىلتىر اركىم قارت اكە-شەشەسىن جىلىنا كەم دەگەندە ءبىر رەت كورىپ تۇرۋى ءتيىس دەگەن زاڭ شىقتى. وعان مويىنسۇنباعاندارعا جازا قولدانىلادى. سوگىس جاريالانادى، ايىپپۇل سالىنادى. قاي كەزدە دە ەشكىمگە تىزەسىن بۇكپەي، قاۋىپ-قاتەرگە توزە بىلگەن ءبىزدىڭ قازاق: «ونەردى ۇيرەن دە جيرەن»، دەگەندى باياعىدا-اق ايتقان.

تاعدىر قانداي سالماق سالسا دا، قايىسپاي كوتەرىپ، قيىندىقتى ەل بولىپ ەڭسەرە بىلگەن حالىق ەكەنىمىز راس. قۇندىلىقتاردىڭ قۇلدىراۋى - قازىرگى زاماننىڭ بىزگە قۇرعان قاقپانى. ءبىراق اقىلعا سالىپ، ايلاعا جۇگىنسەك، جاڭا ءداۋىردىڭ قىزىعىنا، جاڭا تەحنولوگيانىڭ ساندىق سيپاتىنا الدانىپ، سيقىرلى ۇنىنە بولەنىپ جاتا بەرمەسپىز. كورشىنىڭ ءىسى كەرەمەت ەدى... دەپ جان-جاعىمىزعا قاراۋ كەرەك پە، كىم بىلەدى؟..

داۋرەن باۋىرجان ۇلى،

«ەگەمەن قازاقستان».

بەيجىڭ.