قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى: ءبىز ۇلى دالانىڭ ۇرپاقتارىمىز
شىندىعىندا بيىلعى جىلعا ءدوپ كەلگەن مەرەيلى مەرەكەلەر قاتارىندا بۇل وقيعا ەل تاريحىنداعى ماڭىزدى شارالاردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر.
ماسەلەن، رەسپۋبليكا بويىنشا اعىمداعى جىلى قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ مەرەيتويىنا ارنالعان 700 دەن استام اسا ءىرى شارالار قاراستىرىلعان. جىل باسىنان بەرى رەسپۋبليكا كولەمىندە 50 دەن استام حالىقارالىق، رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق دەڭگەيدە عىلىمي- پراكتيكالىق كونفەرەنتسيالار وتكىزىلگەن. ەل ىشىندە 300 دەن استام مادەني- سپورتتىق شارالار دا مەرەيتوي ايشىعىنا اينالعان. ال ايتۋلى وقيعانىڭ نەگىزگى بولىگى بۇگىن استانادا باستاۋ الدى. باس قالادا بۇگىن ءۇش كۇنگە ۇلاساتىن توي باستاۋ الىپ، بارشا قازاقستاندىقتار قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن رەسمي تويلاۋعا كىرىستى. بۇل شارانىڭ شىمىلدىعى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن ەلورداداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا وتكەن سالتاناتتى جيىنمەن اشىلعان ەدى.
پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا جينالعان بارشا قاۋىمدى بۇگىنگى تورقالى تويمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، الەمدى كۇيزەلىسكە ۇشىراتىپ وتىرعان الماعايىپ زاماندا توي تويلاۋدىڭ وزىندىك سەبەپتەرىن دە تۇسىندىرگەن بولاتىن.
«بۇگىنگى توي، ەڭ الدىمەن، باتىر بابالارىمىزدىڭ بيىك رۋحىنا تاعزىم ەتۋ جانە تاعدىردىڭ سان الۋان قيىندىقتارىنان سۇرىنبەي وتكەن اتا تاريحىنان تاعىلىم الۋ ءۇشىن وتكىزىلىپ وتىر. كەڭەس وداعى زامانىندا قازاقستان مەكتەپتەرىندە وقۋشىلار «ك س ر و تاريحى» اتتى ورتاق وقۋلىقتان ءبىلىم الدى. سوندىقتان، جاس ۇرپاق اتا تاريحىنان مۇلدە الشاقتاپ قالدى. ونىڭ ۇستىنە قازاق حاندىعىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرىپ، ايبىنىن اسىرعان ۇلى حاندارىمىز بەن داڭقتى باتىرلارىمىزدىڭ ەسىمدەرى بىرتىندەپ ەل جادىنان وشىرىلە باستادى. ءوز ىشىمىزدەن شىققان ولاردى جامانداعىشتار قۇرمەتكە بولەندى. ەلىمىزدە حاننىڭ، نە باتىردىڭ ەسكەرتكىشى تۇرماق، ولاردىڭ اتىندا ءبىلىم مەن مادەنيەت نىساندارى، كەرەك دەسەڭىز، جالعىز- جارىم كوشە دە بولعان جوق. قازاق حاندارىنىڭ اتى اتالا قالعان جاعدايدا ولارعا ۇستەم تاپ وكىلى رەتىندە كەلەڭسىز باعا بەرىلىپ، قيسىنسىز ايىپ تاعىلدى.
بۇل تۋرالى اقىن عافۋ قايىربەكوۆ كەزىندە: «باسقانىڭ پاتشاسىنىڭ ءبارى جاقسى. نەلىكتەن ءبىزدىڭ حاندار جامان بولعان؟» دەپ اشىنا جازعان بولاتىن. ۇلت جادىنىڭ تامىرىنا بالتا شابۋعا ارنالعان وسىنداي سۇرقاي ساياساتتىڭ نەبارى شيرەك عاسىر بۇرىن ورىن العانىنا سەنۋدىڭ ءوزى قيىن. ءبىراق كەڭەس زامانىنىڭ اشى شىندىعى ءدال وسىنداي بولاتىن»، - دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
پرەزيدەنت بۇدان ارى «تاۋەلسىزدىك» اتتى كيەلى دۇنيەگە ءتاۋ ەتە وتىرىپ، ونىڭ ۇلتىمىزعا بەرگەنىن ءالى دە بەرەتىنى مول ەكەنىن العا تارتتى. «تاۋەلسىزدىك - قازاق حالقىنىڭ وشكەنىن جاندىرىپ، ولگەنىن ءتىرىلتتى. الماتى مەن استانادا، وبلىس ورتالىقتارى مەن ءىرى ەلدى مەكەندەردە كەرەي مەن جانىبەك، ابىلاي مەن ءابىلقايىر سياقتى ايگىلى حاندارىمىزدىڭ، قابانباي، بوگەنباي، ناۋرىزباي باتىرلاردىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشتەرى بوي كوتەرىپ، ولاردىڭ ەسىمدەرى ەلدى- مەكەندەرگە، جوعارى وقۋ ورىندارى مەن مەكتەپتەرگە بەرىلدى. بابالاردىڭ ەرلىك پەن كۇرەسكە تولى ونەگەلى ءومىر جولدارى جايلى توم- توم عىلىمي ەڭبەكتەر مەن ادەبي شىعارمالار جازىلدى. تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە ورالىپ، ۇرپاعىنا ۇلانعايىر قونىس قالدىرعان باتىر بابالارىمىزدىڭ بيىك رۋحى قازاقتاردىڭ، اسىرەسە، جاڭا بۋىنىنىڭ اراسىندا اسا زور پاتريوتتىق ورلەۋ تۋعىزىپ، ۇلت تاريحىنا دەگەن ماقتانىش سەزىمىن ۇيالاتتى»، - دەدى ەلباسى.
بۇدان سوڭ، مەملەكەت باسشىسى ۇلتىمىزدىڭ تاريحىنا تاعى دا نازار بۇرىپ، بابالار مۇراسىنىڭ داڭعىل جولىنا توقتالدى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، قازاق حاندىعى بۇدان بەس جارىم عاسىر بۇرىن عانا شاڭىراق كوتەرسە دە، ەۋرازيانىڭ ۇلى دالاسىندا ورناعان ارعى داۋىردەگى ساق، عۇن، ءۇيسىن مەملەكەتتەرىنىڭ، بەرگى زامانداعى ۇلى تۇرىك قاعاندىعى، دەشتى قىپشاق پەن التىن وردا مەملەكەتتەرىنىڭ زاڭدى مۇراگەرى بولدى.
«ارعى داۋىرلەرگە بارماي- اق، تازا تۇركىلىك زامانىمىزعا زەر سالار بولساق، ايگىلى ريم يمپەرياسى قۇلاپ، ەۋروپاداعى وسى كۇنگى مەملەكەتتەردىڭ نوبايى دا ءالى قالىپتاسا قويماعان، ال قىتايدا ءۇش پاتشالىق پەن الۋان اۋلەت ءوزارا قىرقىسىپ جاتقان 6 -عاسىردا - 552 -جىلى التايدا ۇلى تۇرىك قاعاناتى اتتى قۋاتتى، كۇشتى مەملەكەت دۇنيەگە كەلدى. ول نەبارى جارتى عاسىر ىشىندە التاي مەن كاۆكاز اراسىنداعى الىپ دالادا جەكە دارا بيلىك جۇرگىزدى. داۋىرلەپ تۇرعان كەزىندە ۆيزانتيا مەن يراننان، قىتايدىڭ ەكى پاتشالىعىنان الىم العان ەر تۇرىكتىڭ بەرەكەسى كەتىپ، ءوز ىشىندە بيلىككە تالاس باستاعاندا، اۋەلى باتىس جانە شىعىس بولىپ اجىراپ، كەيىن وعىز، قارلۇق، قىپشاق بولىپ ءبولىنىپ، جاۋلارىنا جەم بولدى»، - دەدى ن. نازاربايەۆ.
ايتا كەتەرلىگى، سالتاناتتى شاراعا تۇركى كەڭەسى ىنتىماقتاستىعىنىڭ سامميتىنە كەلگەن تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەر دەلەگاتسيالارىنىڭ باسشىلارى، سونىڭ ىشىندە قىرعىز پرەزيدەنتى المازبەك اتامبايەۆ، ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ، تۇركيا ۇلى ءماجىلىسىنىڭ ءتوراعاسى يسمەت يىلدىز دا مارتەبەلى مەيمان رەتىندە قاتىسقان ەدى. سوندىقتان دا ءسوز اراسىندا ەلباسى تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ بىرلىگى تۋرالى دا ءسوز قوزعادى.
«بۇگىنگى تاۋەلسىز تۇركى مەملەكەتتەرى - تۇركيا، قازاقستان، وزبەكستان، ازەربايجان، تۇرىكمەنستان مەن قىرعىزستان جانە دۇنيەنىڭ ءار تۇكپىرىنە تارىداي شاشىلعان جالپى سانى 200 ميلليوننان اساتىن 30 دان استام تۇركىتىلدەس ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ ۇلى باباسى ەر تۇرىك اتالارىمىز بولاتىن. «تۇرىك» ءسوزىنىڭ ءبىر ماعىناسىن ايگىلى تۇركولوگ اكادەميك ا. ن. كونونوۆ «بەرىك» ياعني «بىرىگۋ»، «بىرلىك» سوزىنەن شىعارادى.
ەندەشە، تۇركى حالىقتارى جاراتىلىسىندا ءاردايىم بىرگە، بەرەكە- بىرلىكتە بولۋ ءۇشىن جاراتىلعان. بابالارىمىز دا بىزگە وسىنى ميراس ەتكەن. بىرلىك - ءبىزدىڭ بارلىق جەڭىستەرىمىزدىڭ التىن قاينارى، ەل قورعاعاندا كۇش- قۋات بەرەر اسقاق ايبارى. وسىنى ءاردايىم جادىمىزدا ۇستاۋىمىز كەرەك. جاھاندانۋ زامانىندا تاعدىر تالايىمەن ءبولىنىپ كەتكەن، ءتىلى، ءدىلى، ءدىنى مەن تەگى ءبىر تۇرىك حالىقتارى 21- عاسىردا ىنتىماق جاراستىرۋى قاجەت. ءسويتىپ، ساياساتتا، ەكونوميكادا، عىلىم مەن تەحنولوگيادا ءوزارا ىقپالداستىق پەن بايلانىستاردى كۇشەيتە بەرۋىمىز كەرەك. اتا تاريحى ءبىزدى وسىعان شاقىرادى»، - دەدى ن. نازاربايەۆ.
سونىمەن بىرگە، مەملەكەت باسشىسى اتاقتى مۇحاممەد حايدار دۋلاتيدىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، 1465 -جىلى قوزىباسى تاۋىنىڭ ەتەگىندە بولعان تاريحي وقيعاعا دا توقتالدى. «كەرەي مەن جانىبەك حاندار ءابىلقايىر ۇلىسىنان ءبولىنىپ، شۋ مەن تالاستىڭ اراسىندا قازاق حاندىعىنىڭ شاڭىراعىن كوتەردى. التى الاش انتتاسىپ، ايرىلماسقا ءسوز بايلاسىپ، ۇلىتاۋعا تاڭبالارىن قاشاپ جازدى. وسىلايشا، تاريح ساحناسىنا قازاق دەگەن حالىق شىعىپ، ۇلانعايىر ولكە قازاق جەرى دەپ اتالا باستادى. ودان سوڭ قاسقا جولدى قاسىم حان حاندىقتىڭ ىرگەسىن بەكىتىپ، كەرەگەسىن كەردى. حاقنازار حان شەكاراسىن ەدىلدىڭ بويىنا دەيىن كەڭەيتسە، تاۋەكەل حان تۇركىستان ولكەسىن تۇگەلدەي قازاق حاندىعىنا قاراتتى. ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىم ەلدىڭ ىرگەسىن بەكىتۋ جولىنداعى كۇرەستە قولباسشىلىعىمەن تانىمال بولدى. سالقام جاڭگىر حان وربۇلاق تۇبىندەگى شايقاستا جوڭعارلارعا ويسىراتا سوققى بەرسە، ءاز تاۋكە «جەتى جارعىنى» ەنگىزدى»، - دەدى ن. نازاربايەۆ.
ايتا كەتەرلىگى، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بۇدان بۇرىن: «قازاق تاريحىندا ءبىز ۇيالاتىن ەشتەڭە جوق» دەگەن ەدى. سالتاناتتى جيىندا سول ءسوزىنىڭ جالعاسى رەتىندە: «بىزگە بابالار تۇلپارلارىنىڭ تۇياعىمەن جازىلعان اتا تاريحىنىڭ ءار پاراعى ەرەكشە قىمبات. قازاقتاردىڭ بۇگىنگى جانە بولاشاق بۋىنى ونى ءاردايىم ورىندى ماقتان ەتەتىن بولادى» دەپ ءبولىستى.
«تەك وتكەن تاريحىمەن عانا ماقتاناتىن ەلدىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر. ءار بۋىن وكىلدەرى اتا- بابا داڭقىنا داڭق قوسىپ، ابىرويىن ارتتىرىپ، بۇكىل دۇنيە ءجۇزى الدىندا بەدەلىن بيىكتەتە بىلگەن ەلدىڭ عانا بولاشاعى جارقىن، مەرەيى ۇستەم بولادى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بۇگىنگى بۋىنى بابالار اماناتىنا ادالدىق تانىتىپ، ەلىمىزدىڭ ابىروي- بەدەلىن بۇرىن- سوڭدى بولماعان بيىككە كوتەردى دەپ ايتا الامىز» ، - دەدى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى.
سالتاناتتى جيىن سوڭىندا مەملەكەت باسشىسى تورقالى تويعا قاتىستى ءوزىنىڭ جۇرەكجاردى تىلەگىن ءبىلدىردى. ء«بارىمىزدىڭ كيەلى اتامەكەنىمىز بار، ول - قازاقتىڭ ۇلى دالاسى. سول دالادا بابالاردىڭ ىزگى اماناتىن ورىنداۋ جولىندا ءبىز قۇرعان قاسيەتتى وتانىمىز بار. ول - تاۋەلسىز قازاقستان.
تاۋەلسىزدىك - ءبىزدىڭ ماڭدايعا باسقان باعىمىز، ماڭگى ساقتاۋعا ءتيىس اماناتىمىز. قاسيەتتى وتانىمىزدا قانداي قيىندىقتى دا قايىسپاي قارسى الۋعا لايىق ءورشىل رۋحتى، ازات ويلى، جاسامپاز حالىق بار. ول - ەرجۇرەك قازاق حالقى. سول قاھارمان حالىقتىڭ العا قويعان ىزگى مۇراتى بار. ول - ۇلى دالا توسىندە ءوزى قۇرعان مەملەكەتتى ماڭگىلىك ەل جاساۋ. ەندەشە، ءارقاشان ەلىمىز امان، باۋىرىمىز ءبۇتىن بولسىن. سىزدەر مەن بىزدەر قۇرعان تاۋەلسىز قازاقستانىمىز ماڭگىلىك ەلگە اينالسىن! ۇلى ماقساتتارعا جەتۋ جولىندا بىزگە باتىر بابالاردىڭ ارۋاعى جار بولسىن! ءبىزدىڭ قاسيەتتى جەرىمىزدى ىقىلىم زامانداردان ۇلى دالا دەپ، ال بابالارىمىزدى ۇلى دالانىڭ ۇرپاقتارى دەپ اتاعان. ءبىز - سولاردىڭ جالعاسىمىز، ۇلى دالانىڭ مۇراگەرلەرىمىز. وسىناۋ كەڭ بايتاق ۇلى دالانىڭ كوگىندە حالقىمىزدىڭ باق جۇلدىزى بولىپ جاڭا قازاقستان دۇنيەگە كەلدى. ءبىزدىڭ قازاقستانىمىز - ۇلى ىستەردىڭ ۇيىتقىسى بولعان ۇلى دالا ەلى! بۇل - ءبىزدىڭ تاعدىرىمىز! بۇل - ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىز! ماڭگىلىك ەلىمىزدە بەيبىتشىلىك پەن بەرەكە بولسىن! حالقىمىز امان بولسىن!»، - دەپ اياقتادى ءسوزىن ەلباسى.
ايتا كەتەرلىگى، استانا مەن ەل وڭىرلەرىندە قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان شارالار ءالى دە جالعاسادى. ماسەلەن، شارانى ۇيىمداستىرۋشىلار قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ نازارىنا قىزىقتى ويىن- ساۋىق جانە كونسەرتتىك باعدارلاما ۇسىنباق. ەلىمىزدىڭ ءار ءوڭىرى ۇزدىك حورەوگرافيالىق ۇجىمداردىڭ، انسامبلدەردىڭ، حالىق جانە ەسترادا ونەرىنىڭ سوليستەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتەتىن كونسەرتتىك باعدارلامادان باسقا، كورەرمەندەر نازارىنا «قازاقستاننىڭ ەجەلگى قالالارى» بەينەپرەزەنتاتسياسىن، «قازاق ۇلتتىق كيىمىنىڭ تاريحى ارقىلى حالىق تاريحىن جەتكىزۋ» اتتى ءسان فەستيۆالىن، «سيقىرلى ءبي الەمى» ءبي فەستيۆالىن، «بىرلىگىمىز جاراسقان» اتتى قازاقستان حالقى دوستىعى كونتسەرتىن، «عاسىرلار ءۇنى» ەتنو- كونسەرتىن ۇسىنادى. سوسىن قازاق كۇرەسى، ارقان تارتۋ، توعىز قۇمالاق، بۇقا تارتىس، ارقان تارتىس، اسىق اتۋ سىندى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن جارىستار ۇيىمداستىرىلادى.
تورقالى تويعا لەبىزدەر:
ءابىش كەكىلبايەۆ، ق ر ەڭبەك ەرى، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى:
بۇگىنگى توي - ەرەكشە توي. قازاقتىڭ باسىنان جاقسى دا، جامان دا ءوتتى. بۇدان 550 جىل بۇرىن ءوز الدىمىزعا دەربەس ەل بولدىق. سودان بەرى قاراي ەدىل مەن التايدىڭ اراسىن، سولتۇستىكتەن قۇمدىكول، وڭتۇستىكتە مىرزاشولگە دەيىنگى يەن دالانى جايلايمىز. ءبىزدىڭ وسى داۋىرگە جەتكەنىمىز دە، جەتپەگەنىمىز دە بار. جەر بەتىندەگى حالىقتىڭ قاي- قايسىسىنىڭ باسىندا كۇي مۇنداي ەمەس. «بىرەۋدى كورىپ شۇكىر ەت، بىرەۋدى كورىپ پىكىر ەت» دەگەن. قۇدايعا شۇكىر قازاق حالقىنىڭ باسىندا شۇكىرشىلىك ەتەتىن جاعداي جەتكىلىكتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا قازاقستان بۇۇ مۇشەسى بولدى، ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا ءتوراعالىق ەتتى، دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا مۇشەلىككە ءوتىپ، ادلدا ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسىن ۇيىمداستىرعالى وتىر. مۇنىڭ ءبارىن وسى داۋىردە كورگەن ەل دە، كورمەگەن ەل دە بار. 550 جىل بۇرىن دەربەس ەل بولعان قازاق ەلىنىڭ كەلەشەگى كەمەل. ءبىز الدا تۇرعان بولاشاعىمىزعا ۇلكەن ۇمىتپەن قارايمىز. ونىڭ ساۋلەتتى دە كەمەل ەكەنىنە دە كوزىمىز جەتەدى. امان بولساق ءالى دە تالاي قىزىقتارعا جەتەمىز دەپ سەنەمىن.
قۋانىش سۇلتانوۆ، ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:
بۇگىن ەلباسى تاريحتى تەرەڭنەن قوزعاپ، ءبىزدىڭ قازاق مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ ءوزىنىڭ ءتۇبىرى كۇشتىلىگىن، تامىرى تەرەڭدىگىن، ونىڭ مەملەكەتتىك قابىلەتىنىڭ، قاسيەتىنىڭ، ەجەلدەن ءنار الاتىن تاريحىنىڭ ورنىن ەرەكشە اتاپ وتە وتىرىپ، بولاشاققا، ماڭگىلىك ەلگە قاي جولمەن كەلە جاتقانىمىزدى ايعاقتاپ اشىپ بەردى. ەلباسى ءبىزدىڭ سيپاتىمىز، ءبىزدىڭ مىنەزدەمەمىز - ۇلى دالا مەملەكەتى ەكەنىن تاعى ءبىر اتاپ ءوتتى. ويتكەنى ءبىز وسى دالادا بولعان بىرنەشە داۋىرلەردەگى مەملەكەتتەردىڭ مۇراگەرلەرىمىز. ءبىز قانداي جاعدايدا ماڭگىلىك ەل بولامىز؟ نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بۇگىنگى سوزىندە سونى مەيلىنشە اشىپ بەردى. ول ءوزىنىڭ بايانداماسىندا كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەلەردى ۇلتتىق مۇددەمىزدىڭ تۇرعىسىندا ايشىقتاپ، سوعان حالىقتىڭ رۋحىن جيناقتادى. ياعني، ءبىز ءوز مەملەكەتىمىزدىڭ، ۇرپاعىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلاساق، سوعان جۇمىلىپ، وسى جاڭا زاماندا شەت قالماي، تەحنولوگيالىق جاڭالىقتاردان قالىس قالماي، باسقا ەلدەر سياقتى دامۋدىڭ جولىندا بولۋىمىز كەرەك. سول سەبەپتى بىزگە عانا ەمەس، جاستارعا دا ۇلكەن مىندەت جۇكتەلەدى.
قارجاۋباي سارتقوجا، تاريحشى- تۇركولوگ، عالىم:
قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويى ەلىمىزدىڭ ەڭ ۇلكەن مەرەكەسى رەتىندە اتالىپ جاتىر. وسى مەرەكەمەن رۋحاني بايىپ، ماقتانىپ، كەلەشەك ۇرپاققا بابالاردىڭ وسيەتىن، ارمانىن جەتكىزۋىمىز كەرەك، ياعني بۇل ءاربىر ادامنىڭ مىندەتى بولماق. بۇگىنگى ەڭبەكتەگەن سابيدەن باستاپ، 100 گە كەلگەن اقساقالىمىزعا دەيىنگى ادامداردىڭ پارىزى. ءبىزدىڭ حالقىمىز قازاق حاندىعىنا دەيىن ءۇش ۇلكەن يمپەريا قۇرعان حالىق. سوندىقتان قازاق حالقى يمپەريا قۇرعان حالىقپىز دەپ كەۋدەمىزدى كوتەرىپ، ەركىن ءجۇرۋمىز كەرەك.
امانگەلدى ايتالى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:
قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ اتاپ ءوتىلۋى جاستار تاربيەسىندە ماڭىزى وتە زور. الەۋمەت تانۋ ىلىمىندە ۇلتتىق جەتىمدىك دەگەن ءسوز بار. تاريحىن بىلمەگەن حالىق - بۇل جەتىم حالىق. بۇگىندە تەگىن بىلمەيتىن ۇلتتار بار. اتاپ ايتقاندا، ءبىزدىڭ عاسىرلار قويناۋىنداعى تاريحىمىزدى ءبىلۋى، ياعني ونى ءار ازاماتتىڭ ءبىلۋى جانە وسى تاريحتىڭ جالعاسىمىز ءارى مۇراگەرىمىز دەپ جاستاردىڭ سەزىنۋى - بۇل ۇلكەن رۋحاني كۇش. سوندىقتان بۇل مەرەيتويدىڭ جاستارعا ىقپالى وتە زور. تۇيىندەي ايتساق، ءبىزدىڭ قازاق حالقىمىز ءار ۋاقىتتا «باي تاريحتىڭ يەسىمىز» دەپ ماقتانىپ ءجۇرۋى ءتيىس.
مامبەت قويگەلدى، تاريحشى:
قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى - ءبىزدىڭ ۇلتىمىز ءۇشىن ەرەكشە داتا. قازاق حاندىعى دەگەنىمىز - ۇلتتىق مەملەكەتتىك دەگەن ءسوز. بۇعان دەيىنگى مەملەكەتتەر ءبىزدىڭ ۇلان- عايىر دالامىزدا پايدا بولعان، وسكەن، وركەندەگەن. ولار ارينە، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىگىمىزدىڭ نەگىزىمەن ۇندەس. ءبىراق، ءبىزدىڭ حاندار وسىدان 550 جىل بۇرىن پايدا بولعان مەملەكەتكە ۇلتىمىزدىڭ اتىن بەردى، حالىق رەتىندە ءوزىنىڭ ورنىن انىقتادى. الەمدىك كەڭىستىكتە ءوز كەلبەتىن قالىپتاستىردى. وسى تۇستا ايتا كەتەرلىگى، مۇنداي شارالار قازاق حاندىعىمەن شەكتەلىپ قالماۋى كەرەك. ويتكەنى، قازاق حاندىعىنىڭ تاۋەلسىزدىگى، مەملەكەتتىگىمىزدىڭ بۇتىندىگى ءۇشىن كۇرەس ءبىزدىڭ دالادا ەش توقتاعان ەمەس. ارعىنى ايتپاعاندا، بەرگى يساتاي تايمان ۇلى، كەنەسارى حان، ودان بەرگى الاش ارىستارىنىڭ قوزعالىسى - بۇنىڭ ءبارى مەملەكەتتىلىك، ەلدىك ءۇشىن كۇرەستىڭ كورىنىسى. سوندىقتان دا، مۇنداي شارالار قازاق حاندىعىنىڭ اياسىندا شەكتەلىپ قالماۋى كەرەك. قازاق حاندىعى دەگەن - قازاق مەملەكەتتىلىگى دەگەن ءسوز. حاندىق ءۇشىن كۇرەس - مەملەكەتتىلىك ءۇشىن كۇرەس. ول كۇرەس بۇگىن دە جالعاسۋ ۇستىندە.
بەرەكەت كارىبايەۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:
جالپى، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى - مەملەكەتتىلىكتىڭ جارقىن ۇلگىلەرىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان دا، مەن بۇل بۇگىنگى كۇندى قازاق حاندىعىنىڭ كۇنى رەتىندە ءار جىل سايىن اتاپ ءوتۋدى ۇسىنار ەدىم. ويتكەنى، بۇگىنگى كۇن - بارشا ەل ءۇشىن وتە ماڭىزدى داتا ءارى ايتۋلى مەرەكە. ال مۇنداي شارا تۇپتەپ كەلگەندە ەڭ الدىمەن وسكەلەڭ ۇرپاق تاربيەسىنە، جاستاردىڭ بويىندا قازاق ەلىنىڭ تەرەڭنەن باستاۋ الاتىن تاريحىنا دەگەن سىي- قۇرمەتتى وياتۋعا باعىتتالدى.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
