قازاق حاندىعىنا 550 جىل: سارايشىقتا جەتى حان، وردادا جاڭگىر حان جەرلەنگەن - فوتو
اتالمىش ورتالىق ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور مۇرات سىدىقوۆتىڭ ايتۋىنشا، سارايشىق، وردا، ورىنبور سياقتى قازاق تاريحىندا ەرەكشە ورىن الاتىن قالالاردا بولىپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى كوزدەيتىن ەكسپەديتسيا قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي ارنايى قولعا الىنىپ وتىر.
قۇرامىندا قازاقستاندىق جانە رەسەيلىك عالىمدار بار ەكسپەديتسيا مۇشەلەرىن 21- ماۋسىم كۇنى ءوڭىردىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن ورال قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆ ساتتىلىك تىلەپ، شىعارىپ سالعان بولاتىن. ەكسپەديتسيا العاشقى كۇنى جولشىباي اقجايىق اۋدانى چاپايەۆ اۋىلىندا ولكەتانۋ مۋزەيىنە ات باسىن تىرەدى. بۇل - ازامات سوعىسى كەزىندە 1919-جىلى چاپايەۆ ديۆيزياسىنىڭ شتابى بولعان عيمارات. مۇندا ديۆيزيا مەن ونىڭ كومانديرى ۆ. چاپايەۆقا قاتىستى قۇندى جادىگەرلەر بارشىلىق.
اتىراۋ وبلىسىنداعى سارايشىق قالاشىعىنىڭ ەل شەجىرەسىندەگى ورنى ايرىقشا. ول - قازاقتىڭ العاشقى استانالارىنىڭ جانە ەڭ كونە تاريحي ورىندارىنىڭ ءبىرى. سارايشىق ХІV-ХVІІ عاسىرلاردا قولونەرى مەن ساۋدا-ساتتىعى دامىعان، ءىرى قالالاردىڭ ءبىرى بولعان. ول تۋرالى ارابتىڭ بەلگىلى گەوگراف-عالىمى، ساياحاتشى يبن-باتۋتانىڭ: «بۇل «ۇلىسۋ دەپ اتالاتىن» ۇلكەن، تەرەڭ، اعىسى قاتتى وزەننىڭ جاعاسىنداعى گۇلدەنگەن اسەم قالا ەكەن جانە دۇنيە جۇزىندەگى باعداتتان كەيىنگى ەكىنشى جۇزبەلى كوپىر وسىندا ەكەن» دەگەن ءبىرىنشى جازبا دەرەكتى قالدىرعانى ءمالىم. سول سەكىلدى 1558-1559-جىلدارى كاسپي تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك جانە شىعىس جاعالاۋىنا ساياحات جاساعان كەزىندە سارايشىق قالاسىنا سوققان اعىلشىن كوپەسى انتونيي دجەنكينسون: «تەڭىزدەن ءبىر كۇندىك ساپاردا ۇلكەن وزەن جاعاسىنداعى گۇلدەنگەن سارايشىق دەگەن قالاعا كەلدىك. بۇل قالا ورىس پاتشاسىمەن كوڭىلدەس يزمايل دەگەن تاتار كنيازىنىڭ قول استىندا ەكەن. شىعىس پەن باتىستى بايلانىستىراتىن كەرۋەن جولىنىڭ ۇستىندە بولعاندىقتان، قولونەرى مەن ساۋداسى دامىعان قالا ەكەن» دەپ جازدى.
قازىرگى تاڭدا مۇنداعى تاريحي-مەموريالدىق كەشەن قۇرامىنا قازاقتىڭ جەتى بىردەي حانى جەرلەنگەن حاندار پانتەونى، مەشىت جانە مۋزەي كىرەدى. مۋزەي ىشىنە سارايشىق قازباسىنان شىققان تاريحي جادىگەرلەر قويىلعان. ⅩⅣ عاسىرداعى سارايشىق قالاسىنىڭ ماكەتى جاساقتالعان.
كۇننىڭ اپتاپ ىستىعىنا قاراماستان، اۆتوكولىكپەن ۇزاق جول جۇرگەن ەكسپەديتسيا بۇدان كەيىن باتىس قازاقستان وبلىسى بوكەي ورداسى اۋدانى حان ورداسى اۋىلىنا بەت الدى. ىرگەسى 1826-جىلى قالانعان حان ورداسىنا كىرەبەرىستە قازاقتىڭ سوڭعى حاندارىنىڭ ءبىرى جاڭگىر جەرلەنگەن. 1801-جىلى بوكەي سۇلتان قاراۋىنداعى ەلدى الىپ، ەدىل مەن جايىقتىڭ ارالىعىنا وتسە، ونىڭ ۇلى جاڭگىر 1823-1845-جىلدارى ىشكى وردادا حاندىق قۇردى. ونىڭ باسقالاردان ەرەكشەلىگى، ەۋروپالىق وركەنيەتكە، وتىرىقشىلىق ومىرگە بەت بۇردى.
1826-جىلى حان سارايىن باستاپ سالدىرعان ول ءوز جۇرتىن ءىلىم- بىلىمگە، اعارتۋشىلىققا جەتەلەدى. 1841-جىلى 6- جەلتوقساندا وسى وردادا قازاق جەرىندەگى العاشقى مەكتەپتەردىڭ ءبىرى اشىلدى. رەسەيدەن دارىگەرلەر الدىرىپ، حالقىن ەمدەتۋمەن بىرگە مەشىت سالدىرىپ، حان سارايىنىڭ ىشىنەن قارۋ-جاراق پالاتاسىن جاساقتادى. قازاقستانداعى دەنساۋلىق ساقتاۋ، مۋزەي، باسپاحانا ىستەرى دە وردادان باستاۋ الادى. قازىرگى كەزدە وسىنداي تاريحي عيماراتتاردىڭ ءبارى دە بوكەي ورداسى تاريحي-مۋزەي كەشەنى قۇرامىنا كىرەدى.
ايتا كەتەيىك، ەكسپەديتسيا بۇدان كەيىن 1920-1925-جىلدارى قازاقستان استاناسى بولعان، قازاقتىڭ تالاي قايراتكەرلەرىنىڭ ءىزى قالعان رەسەيدىڭ ورىنبور قالاسىنا باعىت ۇستاماق. ەكسپەديتسيا 24- ماۋسىم كۇنى قورىتىندىلانباق.
اۆتور: ەلجان ەرالى
