ءارىبي-ارىبەك داۋىل: 550 جىلدىقتىڭ سەريالىنا قالاي تاپ بولدىم
سوعان بايلانىستى وسى سەريالدىڭ رەجيسسەرى رۇستەم ءابدىراش aynaline.kz سايتىنا سۇحبات بەرىپ، وندا ناعىز قازاق جىگىتىن تاپقانىن بىلاي دەپ حابارلاعان ەدى: «...تاياۋدا التايدا قازاقتىڭ ءداستۇرلى تۇرمىسىن كورىپ وسكەن ءارىبي- ارىبەك دەگەن جىگىتپەن تانىستىم. ءوزى «قوبىلاندىدان»، «الپامىستان» ۇزىندىلەر جاتقا وقيدى ەكەن. قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن، ادەت عۇرپىن جەتىك بىلەدى. وسىنداي كەيىپكەرلەر تابىلىپ جاتسا، ءبىز قۋانا قارسى الامىز». وسىندا ايتىلعان ءارىبي-ارىبەك دەگەن جىگىت كىم دەگەن سۇراق وقىرمان ساناسىنا ۇيالاعان بولار. ەندەشە، ءبىزدىڭ بۇگىنگى سۇحبات سول سۇراققا جاۋاپ بولماق.
- ءارىبي- ارىبەك، رۇستەم ابدىراشپەن قالاي تانىسىپ ءجۇرسىڭ؟ ەگەر، كاستينگ ارقىلى تانىسقان بولساڭ، تاعى ءبىر سۇراعىم بار: وسىعان دەيىن تۇسىرىلگەن تاريحي فيلمدەرگە نەگە بارمادىڭ؟
- ءال- فارابي اتىنداعى قازۇۋ جانىنان قۇرىلعان «ءبىز» دەگەن ستۋدەنتتەر تەاترى بار. سوندا اكتەر بولىپ جۇرگەن ساكەن دەگەن ستۋدەنت جىگىت ءبىر ادەبي كەش بولىپ جاتقاندا «قازاقفيلمدە» كاستينگ بولىپ جاتىر، بىرگە بارىپ قايتايىق» دەپ ۇسىنىس جاسادى. «سوندا ماعان ءارتىس بول دەيسىڭ بە» دەپ ءوزىن قاعىتتىم. ويتكەنى، اكتەر بولامىن دەپ ءومىرى ويلاعان ەمەسپىن. ءبىراق ساكەن باسقا جاقتان كەلىپ «ءتيىستى» : «جايشىلىقتا تاريحي فيلمدەردى سىناپ وتىراسىڭ، وسى جولى ءوزىڭ اتسالىساتىن مۇمكىندىك كەلىپ تۇرعان جوق پا؟ سەن ول جەرگە كەرەكسىڭ» دەدى. ولاي دەپ وتىرعان سەبەبى، مەن ىلعي تاريحي فيلم كورسەم، كوڭىلىم تولماي، اشىنىپ، سىناپ بىتەمىن. جانە دە اۋىلدا جۇرگەندەگى اتپەن تۇسكەن سۋرەتتەرىمدى دوستارىما كورسەتكەنمىن، ساكەن سونى دا مەڭزەپ سويلەدى. سودان سوڭ، قازاق حاندىعىنىڭ بەس ءجۇز ەلۋ جىلدىق مەرەكەسىنەن نەمدى ايايىن دەدىم دە، تەگىن بولسا دا سول تاريحي سەريالعا پايدامدى تيگىزۋگە بەكىنىپ، باردىم.
بارسام، كينوستۋديادا بىردەن سىناقتان وتكىزبەيدى ەكەن. الدىمەن تولتىر دەپ ءبىر ساۋالناما بەردى. قاراسام، ورىسشا. سودان سوڭ، سول جەردە وتىرعان ءبىر ايەل كىسىگە بارىپ، «ورىسشا بىلمەيمىن» دەدىم. ول كىسى تاڭعالدى دا، «قولىڭنان نە كەلەدى» دەپ سۇرادى. ايتا باستادىم: «كەز كەلگەن اساۋدى ءبىر-اق كۇندە بۇزاۋ قىلىپ بەرەمىن. قايىس ارقان، شىلبىر، ايىل-جىرىم ورەمىن، تەرمە- تولعاۋ ايتامىن، تۇيەنىڭ مۇرنىن تەسەمىن، ات تاعالايمىن، بيە ساۋامىن، اكەم ەكەۋىمىز ات جاراتقانبىز» دەدىم. سودان انا كىسى تاڭعالدى دا، مەنى قويۋشى- سۋرەتشىگە ەرتىپ اپاردى. ول كىسىلەر ءبىراز سۋرەتكە ءتۇسىردى. قاراسام، الگى جەردە ۇستاحانانىڭ زاتتارىن سالىپ جاتىر ەكەن. بايقاعان قاتەلەرىمدى ايتىپ ەدىم، ءتىپتى تاڭعالدى. كەرەمەت كىسىلەر ەكەن. ءبىراق اراسىندا ءوزارا ورىسشا سويلەسىپ كەتەدى. وعان ىشتەي اشۋىم دا كەلىپ تۇر.
سودان نە كەرەك، قىسقاسى رەجيسسەرعا ەرتىپ اپاردى. سول جەردە دومبىراسىز ءان سالدىم. «قوبىلاندى» مەن «الپامىستى»، «قازاقتىڭ 1000 انىنە» كىرمەي قالعان التايدىڭ بىرنەشە ءانىن بىلەمىن دەدىم. جانىندا قىزى وتىر ەكەن. سونىڭ ۇيالى تەلەفونىنىڭ سىمىمەن كۇرمەۋ، مىڭعۇلشا كۇرمەۋ، قازىق باۋلاۋ، قۇسباۋ سياقتى بايلاۋدىڭ تۇرلەرىن كورسەتتىم. ءبىر مەزگىلدە سەيفىنەن ءبىر زات الىپ شىقتى دا: «وسىنى ەشكىم بىلمەيدى، نە ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟» دەدى. قاراسام، بۇيدا اعاش ەكەن. ونى قالاي قولداناتىنىن، وعان ءسىلبى تاعىپ بارىپ، بۇيدا جالعايتىنىن ايتتىم. اڭگىمە قىزدى. رۇستەم اعا ماعان وسپان باتىر تۋرالى ءبىراز اڭگىمەلەدى. سويتسەك، سول وتىرعاننان ءۇش ساعات وتىرىپ اڭگىمەلەسىپپىز عوي.
- سودان قانداي كەلىسىمگە كەلدىڭدەر؟ ءرول بەرەتىن بولدى ما؟
- ءتۇسىرىلىمنىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن مەنىڭ جانىمدا بولاسىڭ دەدى. ال ءرول ءالى بولىنگەن جوق.
- ەندى اكتەرلىق ءبىلىم الىپ جاتسىڭ با؟ دايىندىق بار ما؟
- سول جەردە وتىرىپ رەجيسسەر «Nomad» كاسكادەرلار كلۋبىنا حابارلاستى. ونداعى جايداربەك كۇنقوجايەۆ دەگەن كىسىگە: «وسىنداي ءبىر جىگىت بار، ورىسشا بىلمەيدى، بىلگىسى دە كەلمەيدى ەكەن. ءوزىڭ قاداعالاپ وقىتساڭ» دەدى. ايتقانىن ىستەپ، ءبىر اپتاداي سول جەردە وقۋ- جاتتىعۋلارىنا قاتىستىم. جالپى فيزيكالىق دايىندىق، قىلىشتاسۋ، ساحنا توبەلەسى، ارقانعا ورمەلەۋ سەكىلدى نارسەلەردى ۇيرەندىم.
- ەندى ليريكالىق شەگىنىس جاسايىق. اتا- اناڭ كىم، قاي جاقتا ءوستىڭ، نەمەن اينالىستىڭ دەگەندەي...
- مەن شەكارانىڭ ارعى بەتىندە، قازاقتىڭ جەرىندە تۋىپ- وسكەنمىن. جايلاۋىمىز ارشاتى دەگەن جەر. سول ارشاتىدان ەرتىس پەن شىڭگىل باستالادى. ەكى وزەننەن دە سۋ ءىشىپ وسكەنبىز. ول جاقتا قىرىق كۇن شىلدەدە قار جاۋادى. تاۋدىڭ ءىشى. قىمىزدى ءىشىپ، ارتىنان ماي جۇتىپ الىپ، قارعا اۋناپ جاتاتىنبىز. شوقىبەك دەگەن ءىنىم ەكەۋىمىز اتامنىڭ تۇيەجۇن شالبارىنىڭ قوس بالاعانى كىرىپ كەتىپ، الىسىپ، ويناۋشى ەدىك. جەتى جاسىمنان باستاپ بايگەگە شاپتىم. ەكى جۇزدەي ات قاتىسقان بايگەدە اتامنىڭ اتى ءتورتىنشى بولىپ كەلگەندە، مەن تۇيەگەرمەن التىنشى بولىپ كەلگەنمىن. تۇيەگەر دەگەن ءبىر بايگەدەن تۇيە العان سوڭ، سولاي اتالىپ كەتكەن ات ەكەن. ودان سوڭ مارالباس، كوكقۇنان، قيسىقباس دەگەن اتتارىم بولدى. قيسىقباستىڭ باسى قيسىق ەمەس، ءبىراق قامشىلار جاققا بۇرىلمايتىن. ول ءۇشىن مىنەر جاققا بۇرىپ، اينالىپ بارىپ بۇرىلۋ كەرەك. سونداي قىرسىز مىنەزى ءۇشىن قيسىقباس اتالىپ كەتكەن ەكەن.
وسپان باتىردىڭ اسكەرىندە بولعان قاريالاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ وستىك. ءوزىمنىڭ اتام دا جىلقايدار باتىردىڭ قول استىندا بولعان... باسقا دا نەبىر كينوعا بەرگىسىز اڭگىمەلەردى كوپ ەستىگەنمىن. مىسالى احمەت دەگەن شىڭگىلدىڭ شالى بار. سول كىسى جاستاۋ كەزىندە جالاڭ قولمەن قاسقىر العان. بىلاي بولىپتى: تۇندە توڭقورادا ەشكىلەرى پىسقىرعان سوڭ، شىقسا، قوراسىنا قاسقىر كىرىپتى. قارا تۇمسىقتان ۇرسا قاسقىر سەسپەي قاتادى، ەكەن سونى ىستەمەك بولىپ ۇرىپ قالسا، قاسقىر دا قۋلىعىن جاساپ، اۋىزىن اشىپ قالىپتى. تىستەگەن كەزدە ءتىسى تۇيە ءجۇن كۇپىدەن بىردەن وتپەي قالادى. سول كەزدە احمەت قولىن تارتۋدىڭ ورنىنا، بار كۇشىمەن قاسقىردىڭ كوبەيىنە قاراي سۇڭگىتىپ جىبەرىپتى دە، قاسقىردىڭ وكپە- باۋىرىن سۋىرىپ الىپتى. وسىنداي جاعدايدى كينودان كورگەنىڭ بار ما؟
مەن كوكتەۋلىكتەن ورتاجايلاۋعا كوشىپ بارا جاتقاندا، كوش ۇستىندە، بوروبا دەگەن جەردە تۋىپپىن. سول جەردە ءبىر كۇن ەرۋ جاساپ، مەنى بەسىككە سالعان دا، كەلەسى كۇنى كوشىپ جۇرە بەرگەن ەكەن. سول كەزدەگى ايەلدەردىڭ مىقتىلىعى عوي.
مەنىڭ الدىمدا بەس ۇل، ءبىر قىز شەتىنەگەن ەكەن. سول ءۇشىن دە اتام ەشكىمدە جوق اتتى قويعان عوي، ءارىبي- ارىبەك دەپ. ءبىراق مەن جارىق دۇنيەنى كورگەن تۇڭعىش بالا ەمەسپىن، ماعان دەيىن ەكى اپەكەم بار. جانە دە ءبىر قارىنداسىم ءوسىپ كەلە جاتىر. شۇكىر.
اتام پاتاي دا، اتامنىڭ اكەسى ىسقاق تا قاجى بولعان ادامدار. اكەم داۋىل باتىرلار جىرىن جاتقا بىلسە دە، وقۋ وقىماعان كىسى. انامنىڭ ءۇش- اق كلاستىق ءبىلىمى بار. قازىر الماتى وبلىسىنداعى اقسۋدا تۇرادى. ءوزىم بىلتىر جازدا شاڭىراق كوتەرگەنمىن. ءال- فارابي اتىنداعى قازۇۋ- دىڭ ءتورتىنشى كۋرس ستۋدەنتىمىن. جاسىم جيىرما بەستەن استى. وعان دەيىن ق. ساتبايەۆ اتىنداعى قازۇتۋ- دا وقىپ، اياقتاماي تاستاپ كەتكەنمىن.
- وقۋشى كەزدەگى جەتىستىكتەرىڭ بار شىعار...
- ايتىسقا قاتىسقانمىن. ارعى بەتتەگى قۇرمانبەك زەيتىنقازى دەگەن اتاقتى ايتىسكەردىڭ جانىندا ءبىراز جۇرگەنمىن. وسى جاققا كەلگەن سوڭ ماتەماتيكادان ەكى رەت وليمپياداعا قاتىسىپ، ءۇشىنشى ورىن العانمىن.
- اتاجۇرتقا ورالعاننان كەيىن، تۋعان جەرگە باردىڭ با؟
- جوق.
- نەگە؟
- ول ەندى ءبىر قاسىرەت... جاڭا ايتتىم عوي، تۋىپ- وسكەن جەرىم تۋرالى. قىستا كوشكەن كەزدە، تۇيەلەر وتە المايتىن جەرلەر بولاتىن. سوندا اياعى تايماسىن دەپ، تۇيەنى شوگەرىپ، ۇستىندە جۇگىمەن قوسىپ يتەرىپ وتكىزەتىن ەدىك.
ءومىرى موتوردىڭ داۋىسىن ەستىمەي وستىك. اندا- ساندا ءبىر موڭعۇلياعا قاراي ايراپىلان ۇشاتىن. سونى كورەمىز دەپ جۇگىرىپ ءجۇرۋشى ەدىك. ول وتكەندە ۇيىقتاپ قالساق، اكە- شەشەمىزگە رەنجىپ، بايبالام سالاتىن ەدىك. ويتكەنى ودان باسقا موتوردىڭ داۋىسىن ەستىپ كورمەگەنبىز، بالا بولعان سوڭ قىزىق كورەمىز.
ءبىز 2007 - جىلى كوشتىك قوي. ال 2009 - جىلى سول تۇيە وتە المايتىن جەرگە تاس جول سالىپ تاستادى. قازىر ول جاققا كولىك قاتىنايدى. ەندى ءوزىڭ ويلاپ كور: ول جەردە نە كورىك قالدى؟
- سوڭعى سۇراق: شەكارانىڭ ەكى جاعىنداعى قازاقتاردى دا كوردىڭ عوي. جۇرت بايقاماعان نارسەنى بايقاعانىڭ بار ما؟
- ەگەر جاستار دەگەن تۇسىنىكتى وتىزعا دەيىنگى ادامدار دەپ قارايتىن بولساق، قازاقستاننىڭ جاستارى مىقتى. تازا قازاقشا سويلەيتىندەرى كوپ. قازاقىلىققا مويىنبۇرۋ بايقالاتىن سياقتى. ال ارعى بەتتىڭ قازاقتارى بۇرىن وتە مىقتى بولاتىن. ۇلكەندەرى، ياعني وتىزدان اسقاندارى ءداستۇردى دە، ءتىلدى دە جاقسى بىلەدى. ال جاستارى قىتايشا سويلەپ كەتتى. بەرى كوشۋ دە سايابىرسىدى...
- سۇحباتىڭا راحمەت. ءۇيىڭ جانعا تولىپ، اتالارىڭ سەكىلدى قاجىلار ءوسىپ شىقسىن. قازاق قازاقىلىقتان الىستاماسىن.
سۇحباتتاسقان ارمان المەنبەت
namys.kz
