دۋلات يسابەكوۆ: شىڭعىسحاننىڭ 500 ايەلى بولدى، ءبىراق تاريحتا بورتە قالدى
اتالمىش شارادا اۋستراليا، تۇركيا، گرۋزيا سىندى مەملەكەتتەن كەلگەن تەاترلار اۆتوردىڭ شىعارماسىن قويادى.
سونىمەن بىرگە، ەلىمىزدىڭ ءۇش تەاترى جازۋشىنىڭ مەرويتويىنا بايلانىستى پەسالارىن ساحنالايدى. وسىعان وراي ماسساگەت پورتالىنىڭ ءتىلشىسى دۋلات يسابەكوۆپەن تىلدەستى.
- بۇگىنگى مەرەي تويىڭىزعا وراي ءوتىپ جاتقان شارا تۋرالى ايتا كەتسەڭىز؟
- بۇل فەستيۆالعا الىس-جاقىن شەتەلدەردەن ءۇش تەاتر: ەرزۋرۋم تەاترى (تۇركيا رەسپۋبليكاسى) «وكپەك جولاۋشى»، ي. ماچابەلي اتىنداعى تسحينۆالي كاسىبي مەملەكەتتىك دراما تەاترى (گرۋزيا) «اكتريسا» سپەكتاكلىمەن جانە مەلبۋرن تەاترى (اۋستراليا) «بورتە»، قازاقستاننان ءۇش تەاتر: م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق دراما تەاترى «ءجۇز جىلدىق ماحاببات»، مەملەكەتتىك قۇدىس قۇجامياروۆ اتىنداعى ۇيعىر مۋزىكالىق كومەديا تەاترى «مۇراگەرلەر» جانە تۇركىستان مۋزىكالىق دراما تەاترى «بورتە» سپەكتاكلدەرىمەن قاتىسىپ، باقتارىن سىناماق. سونىمەن وتكىزىپ جاتىرمىز. سوناۋ اۋستراليا تەاترىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىرىمىز. باسقا قۇرلىق، الىس ەلدە قازاق قىزىنىڭ بەينەسى تەاتردا قويىلىپ جاتسا بارىمىزگە ماقتانىش. تەلەفونمەن سويلەسكەندە دە ايتتى، ولار «بورتەگە» قاتتى ىقىلاس اۋدارىپ وتىر. ەۋروپادا دا سپەكتاكلدەردىڭ باس كەيىپكەرىنىڭ كوبىسى ەر ادامدار بولىپ كەتتى. ايەل بەينەسى ازايىپ كەتكەن. ونىڭ ۇستىنە شىڭعىسحاندى بىلەمىز، بورتەنى بىلمەيمىز. ولار قويىلىمدى تۇگەل الىپ كەلە المادى. سەبەبى، اكتريسا كوروناۆيرۋسپەن اۋىرىپ قالىپتى. بيلەتتەرىن الىپ، دايىندالىپ قويعان ەكەن. كەلگەنى جاقسى-اق ەدى. نەگىزگى پرەمەرا جەلتوقساندا مەلبۋرندا وتەدى. سودان كەيىن، ۆاشينگتوندا پرەمەرا بولادى. سودان سوڭ ولار قويىلىمنىڭ اتىن وزگەرتىپ «بورتە: الەمنىڭ حانشاسى» دەپ قويىپ جاتىر. ماعان ول ۇنادى. قازاق قىزىن الەمنىڭ حانشاسى دەپ جاتسا مەن عانا ەمەس، بارلىق قازاق قۋاناتىن شىعار دەپ ويلايمىن.
مەملەكەتتىك قۇدىس قۇجامياروۆ اتىنداعى ۇيعىر مۋزىكالىق كومەديا تەاترى «مۇراگەرلەردى» قازاق تىلىندە ساحنالايدى
وتكەندە باس كەيىپكەردى سومدايتىن اكتريسامەن دە سويلەستىم. ول «مەنىڭ اڭساعان ءرولىم وسى ەدى. جانىمدى سالىپ وينايمىن» دەپ جاتىر. اۋستراليا ءۇشىن بورتە سەنساتسيا. كۇشتى وبراز، مىنەز بار، وجەتتىلىك بار. شىڭعىسحانعا «سەن» دەپ سويلەگەن جالعىز ادام سول شىعار. ونى «ۇلى قاعان» دەپ ەشۋاقىتتا ايتپاي، «ەي، تيمۋچين» دەپ وتكەن ايەل. مىنە، سونىڭ ءبارىن كورسەتەم دەپ وتىر. بۇلارعا مەن دە تالاپ قويىپ، «ونى قاي جاعىنان كورسەتەسىڭدەر» دەدىم. مۋزىكانتتارىنان «قاي ەلدىڭ مۋزىكاسىن الاسىڭدار» دەپ سۇرادىم. «كلاسسيكا» دەيدى. «كلاسسيكا باسقا، قازاقتىڭ مۋزىكاسى باسقا» دەپ ايتتىم. سوندىقتان بورتەنىڭ ۇزاتىلاتىن جەرىنە قوسىڭدار دەپ «بالاپان قازدى» جىبەردىم. جانە «ونى كىم دەپ قويايىن دەپ جاتىرسىڭدار.
«ەۋروپا ايەلى دەپ قويماڭدار. جاننا د’اركتىڭ، ماريا ستيۋارت ماعان كەرەگى جوق. قازاق قىزى كەرەك. ونى قازاق قىزى ەكەنىن كورسەتۋىڭ كەرەك. شىڭعىسحان ايەلى ەكەنىن ءبىلدىرۋ قاجەت. بۇل پۋتين، ماكرون نەمەسە بوريس دجونسون ەمەس، بۇل - شىڭعىسحان. ول قيت ەتسە باسىڭدى الادى. سونىڭ ءبارىن جەڭىپ، توزگەن بورتەدەن قاعان كەشىرىم سۇراعان. «سەن مەنىڭ اق پەرىشتەم ەكەنسىڭ عوي» دەگەن. سولاي دەگىزۋ ءۇشىن بورتەنىڭ قانشالىقتى ەڭبەگى كەرەك. اقىرىندا شىڭعىسحان ونىڭ باسىنان سيپايدى. بۇكىل الەمدى قىلىشىمەن جاۋلاعان قاعان ايەلدىڭ اقىلىنان جەڭىلەدى. ويتكەن بارلىق ۇلى ادامداردىڭ قاسىندا اقىلدى ايەل جۇرەدى. مىنە، شىڭعىسحاننىڭ قاسىندا بورتە بولدى. جالپى، ونىڭ 500 ايەلى بولدى عوي. ءبىراق تاريحتا بورتە قالدى» دەگەندى جەتكىزدىم.
وسىلاردىڭ ءبارىن رەجيسسەر كورسەتەمىن دەپ وتىر.
ەندى مىنا گرۋزين تەاترىنا كەلەر بولساق، ولار «اكتريسانى» الىپ كەلگەن. «اكتريسا» قازاققا عانا ءتان شىعار دەپ ويلاۋشى ەدىم. بىزدەگى پروبلەمالار گرۋزيندەرگە دە ورتاق بولىپ شىقتى. تالانتتارى شەتكە كەتىپ جاتىر. جالپى، ءبىز تالانتتاردى باعالامايمىز. ءبىرى يسپانياعا، ءبىرى يتالياعا كەتەدى. ولارعا تالانت كەرەك تە بىزگە كەرەك ەمەس پە؟! ءدال وسىنداي پروبلەما ولاردا دا بار ەكەن. ماعان ۇناعانى كەيبىر وزەكتى سوزدەردى گرۋزين اكتريساسى قازاقشا ايتۋعا، جاتتاۋعا تىرىسىپتى.
ۇيعىر تەاترى بولسا «مۇراگەرلەردى» قازاق تىلىندە قويىپ جاتىر. مىنە، وسىنداي ەرەكشەلىكتەر بولعاسىن وسى تەاترلاردى تاڭدادىق. قالعانىن وزدەرىڭ كورەرسىڭدەر.
- ءبارى دە 80 جىلدىققا بايلانىستى ءوتىپ جاتىر عوي، سول تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز؟
- ول تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ ارى قاراي اللا ءومىر بەرسە تاعى دا جازامىز. يۋري ولەشا دەيتىن ورىستىڭ ەۆرەي جازۋشى «ني دنيا بەز ستروچكي» دەيتىنى بار عوي. سول ايتپاقشى جازباساق تۇرا المايمىز. سونىمەن ءومىر وتەدى. ادام جاسى ۇلعايعان سايىن جازاتىن دۇنيەسى كوبەيە تۇسەدى ەكەن. ونى ەسەپتەپ قاراسام تاعى ءبىر 30-40 جىل كەرەك سياقتى. ءبارى دە ۇلكەن تاقىرىپتار. بورتەدەن دە ۇلكەن تاقىرىپتار بار. قۇداي، جاراتىلىس، ادام دەيتىن الەمدىك تاقىرىپتار. و دۇنيە، بۇ دۇنيە، ول كىم؟ بار ما، جوق پا؟ توزاق، پەيىش دەگەندەردى ادامزات ويدان شىعاردى ما الدە شىنىمەن بار ما؟ مۇنىڭ ءوزى جۇمباق. گەتە ايتقان ەكەن: «ادام قىرىققا شەيىن ءوزىنىڭ باسىنان كەشكەندەرىن جازادى. قىرىقتان كەيىن ۇلكەن ويلى شىعارمالار جازادى. جەتپىستەن كەيىن ارتقا قارايدى داعى تاريحي شىعارمالارعا كوبىرەك كوڭىل بولەدى».
سول ايتپاقشى تاريحي شىعارمالار بىزگە نە ءۇشىن كەرەك؟ بۇگىنگى ءومىردى ايتۋ ءۇشىن كەرەك. تەك تاريحتى ايتىپ قوياتىن بولساق ەشكىمگە قىزىق ەمەس. مەن «بورتە» ارقىلى بۇگىنگى پروبلەمالاردى دا ايتتىم. مىنە وسىلار قالاي شىقتى. بۇگىنگى قويىلىمنان كورەسىزدەر. تۇركىستان تەاترى ەرەكشە قويدى دەپ ويلايمىن. قانشا دەگەنمەن اۋستراليا تەاترى ۇلكەن تەاتر شىعار. ءبىراق «بورتەگە» جەتە الماي ما دەپ ۇمىتتەنەمىن. «بورتەدەي» سپەكتاكلدى قويۋ ولارعا قيىن.
ويتكەنى اعىلشىن تىلىندە قانشا پەسام قويىلىپ جاتتى. يمانعالي اكىم بوپ تۇرعان كەزدە ءبىر پەسام ءۇش تىلدە قويىلدى. «وكپەك جولاۋشىنى» قىزىلوردا تەاترى، ورىستىڭ ەكسپەرەمەنتتىك تەاترى، لوندون تەاترى. ۇشەۋىمەن سالىستىرعاندا ءبارىبىر قىزىلوردا تەاترى بيىك تۇردى. قانشا دەگەنمەن ۇلتتىڭ تەاترى. اعىلشىنداردىڭ مىقتىلىعى سول، قىزىلوردا تەاترى بىزدەن اسىپ كەتتى دەپ ولاردى لوندونعا ارنايى شاقىرتىپ، سپەكتاكلدەرىن قويدىردى.
ۇلتتىق دەگەن نە، ادامزاتتىق دەگەن نە؟ وسىنىڭ ارا جىگىن اجىراتا الامىز با؟ كەيدە ۇلتتىڭ جىرلايمىز دەپ ادامزاتتى، ادامزاتتى دارىپتەيمىز دەپ قاتتى كەتىپ قالىپ جاتامىز. ءوزىمدى مىقتىمىن دەپ تۇرعان جوقپىن. ءبىراق، مەنىڭ پەسالارىمداعى پروبلەمالار اعىلشىنداردا دا، گرۋزيندەردە دە نەمەسە تۇرىكتەردە دە بار بولىپ تۇر عوي.
- بۇگىنگى شارا ءوزىڭىز ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى؟
- 80 جاسقا كەلگەندە ەلگە بەرگەن ەسەبىم. جاي ساحنادان قول شاپالاقتاپ وتىرعاننان گورى وسىنى ءجون كوردىم. ماقتاساڭدار ماقتاڭدار، داتتاساڭدار دا ءوز ەرىكتەرىڭ. كورەرمەن ءوزى كورەر. الەم جازىپ جاتىر. تۇرىكتەر تۇگەلىمەن ءبىر جۋرنال ارناپ جاتىر ەكەن. كىتاپتارىم شىعاپ جاتىر. لوندوننان ەكى كىتاپ كەلدى. ءبىرى - «قارعىن» رومانى، ەكىنشىسى - «بوناپارتتىڭ ۇيلەنۋى». اعىلشىندار كومەديانى جاقسى كورەدى عوي. قازىردىڭ وزىندە كۇلىپ وتىر. «قازاقتىڭ ىشىندە بولعان وقيعا ما» دەپ سۇراپ قويادى. شىعارمانىڭ اياعى: «قازاق بوپ ءومىر ءسۇرۋ وتە قىزىق» دەپ اياقتالادى.
- سوڭعى ۋاقىتتا پروزالىق شىعارمالارىڭىز شىقپاي كەتكەن ەدى، جاقىندا «دۋلات يسابەكوۆتىڭ انەكدوتتار» كىتابىڭىز باسىلدى، سول تۋرالى ايتىپ كەتسەڭىز.
- قاشانعى ويلانا بەرەمىز دەدىمداعى، ءبىر كۇلەيىك دەپ ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتان باستاپ ءبارىن كۇلكىگە اينالدىردىم. جۇرتتار ونى تالاپ الىپ جاتىر.
- ونىڭ قانشا پايىزى شىندىق؟
- 100 پايىز راس اڭگىمە. ءبارى شىندىق. جۇرتتار ايتادى: «انەكدوت قىلىپسىڭ» دەپ. مەن ولارعا «دۇكەنبايدىكى دە، مۇحتاردىكى دە، نۇرپەيسىسوۆتىكى دە شىندىق. مەن سول شىندىقتى ءسال وڭدەدىم» دەيمىن. نۇرپەيىسوۆپپەن ۇرسىپ قالىپ، ءبىر جىل سويلەسە الماي جۇرگەندە اعام قايتىس بولىپ، سوعان كوڭىل ايتۋعا كەلگەن. كوڭىل ايتۋعا كەلىپ وتىرىپ: «سەنىمەن ەندى سويلەسپەيمىن بە دەپ قابىرعام قايىسىپ جۇرگەندە اعاڭنىڭ قايتىس بولعانى جاقسى بولدى» دەيدى. ال بۇعان كۇلەسىڭ با، جىلايسىڭ با؟ وسىنداي شىندىق قوي. سونى ءبىر قاعازعا ءتۇسىرىپ قويايىن دەپ شەشتىم.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
ت. راۋشان ۇلى
