قازاقستان مەن قىتايدىڭ بىرلەسكەن 50 كاسىپورنى 15 مىڭ جۇمىس ورنىن اشادى
ق ر ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ۆيتسە- ءمينيسترى ەرلان حايروۆتىڭ ايتۋىنشا، 50 كاسىپورىن «قازاقستان- قىتاي يندۋستريالدى- ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىق باعدارلاماسى» اياسىندا سالىناتىن بولادى.
«ول شامامەن 50 جوبانى قامتيدى. بىرلەسكەن جوبالاردىڭ جالپى سوماسى 26 ميلليارد ا ق ش دوللارىنا تەڭ. بۇل «قاتىپ قالعان» ءتىزىم ەمەس. قازاقستاندىق تاراپتان ق ر ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگى، قىتاي جاقتان - رەفورمالار مەن دامۋ مەملەكەتتىك كوميتەتى اينالىسادى. بىزدە بىرلەسكەن 9 ونلاين وتىرىس ءوتتى. ءاربىر جوبانى تالقىلايمىز، ەكونوميكا وزگەرۋى ىقتيمال، مۇددەلەرىمىز وزگەرۋى مۇمكىن، سوعان بايلانىستى كەيبىر جوبالاردى بۇل تىزىمنەن شىعارىپ جىبەرۋىمىزگە بولادى. كەيبىر جوبالاردى، كەرىسىنشە، ەنگىزۋىمىز مۇمكىن»، - دەپ اتاپ ءوتتى ە. حايروۆ وتاندىق جۋرناليستەرمەن بولعان كەزدەسۋدە.
ونىڭ اتاپ وتكەنىندەي، قازاقستاندىق كاسىپكەرلەر تاراپىنان ۇلكەن قىزىعۋشىلىق بار. سوندىقتان بۇل ءتىزىم كەڭەيتىلۋى ىقتيمال.
«ولار وندىرگەن ونىمدەر نەگىزىنەن ەكسپورتقا، تىكەلەي قىتايعا جىبەرىلەدى. ءبىز ءۇشىن بۇل - ۇلكەن ولجا. بىزدە قىتايدىڭ وتە ۇلكەن، كولەمدى نارىعى پايدا بولادى. قىتاي قازىر الەمدە ءىرى ينۆەستور ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدى. مىسالى، ەۋروپا وداعىنىڭ مەملەكەتتەرى قىتاي ينۆەستيتسياسى ءۇشىن ارنايى باعدارلامالار جاساپ جاتقاندىعىن مەن بىلەمىن. ولاردا قولداۋ مەن پرەفەرەنسيالاردىڭ ارنايى جۇيەسى جاساقتالۋدا. وسىنىڭ بارلىعى ءوز ەلدەرىنە قىتاي ينۆەستيتسيالارىن تارتۋ ءۇشىن جاسالۋدا. قازاقستانعا بۇل مۇمىندىكتى پايدالانباۋ، وسىنداي ءىرى ينۆەستورمەن كورشى تۇرىپ، ونىڭ ينۆەستيتسيالارىن تارتپاۋ ۇلكەن اقىماقتىق بولار ەدى»، - دەيدى ۆيتسە- مينيستر.
ۆيتسە- ءمينيستردىڭ ءسوزى بويىنشا، قىتايلىق كاسىپورىندارعا ارنايى مەملەكەتتىك جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلماعان.
«بىزدە ينۆەستورلاردى قولداۋدىڭ جۇيەسى بار. بىزدە قازىر نەگىزگى ەكى پاكەت بار. ول بارلىعىنا دا ورتاق. قازاقستان زاڭناماسىندا ۇلى بريتانيا ءۇشىن ءبىر جەڭىلدىك، قىتاي ءۇشىن كەلەسى جەڭىلدىكتەر دەپ بولە جارىپ، قاراستىرۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىز ينۆەستورلاردى بولمەيمىز. شەتەلدىك نەمەسە وتاندىق ينۆەستور دەگەن تۇسىنىك تە جوق. ءبىرىنشى پاكەتكە 283 قىزمەت ءتۇرى ەنگىزىلگەن. وعان بارلىعى ەنىپ وتىر دەسە دە بولادى. تەك الكوگولدىك جانە تەمەكى ونىمدەرى سىندى اكسيزدىك تاۋارلار عانا كىرمەيدى. ەگەر ينۆەستور قازاقستاننىڭ 6 باسىم باعىتىنا: حيميا، مۇناي- حيميا، ماشينا جاساۋ، قۇرىلىس ماتەريالدارى، تاماق ونەركاسىبى سالالارىنا 2 ميلليون ا ە ك نەمەسە 13 ميلليون ا ق ش دوللارىن سالاتىن بولسا، ءۇش سالىقتان بوساتىلادى. ون جىلعا دەيىن كورپوراتيۆتى سالىق، ون جىلعا دەيىن جەر سالىعى، سەگىز جىلعا دەيىن مەنشىكتەگى مۇلىكتىك سالىق سالىنبايدى. بۇل بارلىعىنا تارالاتىن جەڭىلدىك، سونىڭ ىشىندە وسى باعدارلاما قاتىسۋشىلارىنا دا»، - دەيدى ە. حايروۆ.
ايتا كەتۋ كەرەك، اتالمىش جوبالاردىڭ ەكەۋى قازاقستاندا جۇزەگە اسىرىلعان، تاعى 4 جوبا بويىنشا قۇرىلىس بيىل باستالماقشى.
«بۇل وتە ءىرى يندۋستريالدى جوبالار. ولاردىڭ بارلىعى جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ نەگىزىندە سالىنادى. باعدارلاما اياسى وتە كەڭ، جوبالار تاۋ- كەن، ماشينا جاساۋ، ەنەرگەتيكا، حيميا، مۇناي- حيميا، جەڭىل ونەركاسىپ سالالارىن قامتىپ وتىر، ياعني ولاردىڭ بارلىعى مەملەكەتتىڭ يندۋستريالدى دامۋ باسىمدىقتارىنا جاۋاپ بەرەدى. بۇلاردىڭ نەگىزگى بولىگى دايىن ءونىم شىعاراتىن بولادى. شيكىزاتتى ءوندىرۋشى جوبالار مۇندا جوق، نەگىزىنەن، ولار - وڭدەۋشى كاسىپورىندار. قىتايمەن بىرلەسىپ سالىناتىن 50 جوبا قازاقستاننىڭ بارلىق وبلىستارىنا بىردەي كولەمدە تارالادى. ەكى جوبا ىسكە قوسىلىپ ۇلگەردى، ولار - پاۆلودار وبلىسىنداعى پوليپروپيلەن جاساۋ زاۋىتى مەن قوستاناي وبلىسىنداعى ءىرى توراپتى كولىك قۇراستىرۋ زاۋىتى. بيىل 4 جوبا جۇزەگە اسىرىلادى. ول جوبالار - ءىرى ديامەترلى قۇبىرلاردىڭ ءوندىرىسى، راپس مايىن شىعارۋ، ۇساق توراپتى كولىك قۇراستىرۋ، قازاقستانداعى قالانىڭ بىرىندە قولعا الىناتىن كولىكتىك جۇيە قۇرۋ جوباسى»، - دەيدى «KAZNEX INVEST» ەكسپورت جانە ينۆەستيتسيالار ۇلتتىق اگەنتتىگى» ا ق باسقارما ءتوراعاسى بوريسبي جانعورازوۆ.
ە. حايروۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل باعدارلاما شەڭبەرىندە قىتايدان وندىرىستەر كوشىرىلمەيدى، جاڭا وندىرىستەر قۇرىلادى.
«ءبىز ءۇشىن ەڭ باستى موتيۆاتسيا - قىتاي نارىعى اشىلادى. ق ح ر ءۇشىن ەلدىڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان باتىس ءوڭىرىن تاماق ونىمدەرىمەن، وندىرىسكە قاجەتتى دايىن تاۋارلارمەن دەر ۋاقىتىندا قامتاماسىز ەتۋ وتە ماڭىزدى. كاسىپورىندارداعى اكتسيا ۇلەستەرىنىڭ نەگىزگى بولىگى قازاقستاندىق ينۆەستورلاردىڭ قولىندا»، - دەدى ۆيتسە- مينيستر.
وسى رەتتە قىتايدان ونەركاسىپتەرمەن قاتار، حالىق كوكەيىندە قىتايلىق جۇمىس كۇشى دە اعىلادى دەگەن كۇدىك بار. دەگەنمەن، ب. جانعورازوۆتىڭ سوزىنشە، جۇمىس كۇشىن شەتەلدەن تارتۋ قازاقستان زاڭناماسىنا سايكەس جۇرگىزىلەدى.
«ءار وبلىسقا كۆوتا بولىنەتىنىن بىلەسىزدەر. ءتيىستى ورگانداردىڭ شەتەل جۇمىس كۇشىن تارتۋعا قاتىستى كەلىسىمى بولادى. بۇل تۇرعىدا اتالمىش جوبا قاتىسۋشىلارى ءۇشىن ەشقانداي جەڭىلدىكتەر بولمايدى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قازاقستاندىق مامانداردىڭ جالاقىلارى باسەكەگە قابىلەتتى. قازاقستانداعى ورتاشا جالاقى، قىتايداعى ورتاشا جالاقىدان ەكى ەسەگە دەيىن تومەن. سوندىقتان جوبا يەلەرىنە قازاقستان ماماندارىن تارتقان الدەقايدا ءتيىمدى. ەگەر بىزدە ونداي ماماندار مۇلدەم بولماسا، سول كەزدە عانا شەتەل جۇمىس كۇشىن تارتۋ بويىنشا ءتيىستى وتىنىشتەر بەرىلەدى. زاڭمەن قاراستىرىلعان تارتىپپەن ول وتىنىشتەر قارالاتىن بولادى»، - دەدى جانعورازوۆ.
قىتايمەن بىرلەسە وتىرىپ قۇرىلاتىن كاسىپورىندار قازاقستانعا بۇرىن- سوڭدى بولماعان دايىن تاۋارلاردى شىعاراتىن زاۋىتتاردىڭ سالىنۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. جۇمىس ورىندارى اشىلىپ، ەكسپورتتىق تاۋارلار سانى ارتادى. 15 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلادى. ونىڭ نەگىزگى بولىگىن قازاقستاندىقتار يەلەنەدى.
«ەكونوميكالىق اسەرىن ايتۋ ءالى ەرتە، دەگەنمەن ەگەر ول جوبالاردىڭ جارتىسى جۇزەگە اسىرىلسا، شامامەن 10 ميلليارد ا ق ش دوللارى قازاقستان ەكونوميكاسىنا ينۆەستيتسيا تۇرىندە قۇيىلسا، بۇل ۇلكەن جەتىستىك، سەبەبى قازاقستانعا جىلىنا وڭدەۋشى سالاعا 0,5-1 ميلليارد ا ق ش دوللارى كولەمىندە ينۆەستيتسيا سالىنادى»، - دەيدى «KAZNEX INVEST» باسشىسى.
«جۇمىس ورىندارى اشىلادى، سالىق ءتۇسىمى ۇلعايادى، تەحنولوگيالىق وندىرىستەر كەلەدى، قازاقستان ءۇشىن جاڭا ونىمدەر شىعارىلادى، سونىمەن قاتار ەكسپورت. ەكسپورتتىق ءونىم ول ەكونوميكا ءۇشىن ۇلكەن پايدا تۇسىرەدى. ءسىز بىلەسىزدەر، قازىر يندۋستريالاندىرۋدىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعى قولعا الىندى. جاقىندا ەلباسى ن. نازاربايەۆ باعدارلامالارعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى جانە سوندا ەكسپورتقا باعىتتالعان تاۋارلار شىعارۋ سالاسى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى رەتىندە كورسەتىلگەن بولاتىن. وسى جوبالار اتالمىش باسىمدىققا ساي كەلەدى»، - دەپ ءتۇيدى ويىن ە. حايروۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، 2005 پەن 2016 -جىلدار ارالىعىندا جالپى ينۆەستيتسيالار كولەمى 226 ميلليارد ا ق ش دوللارىن قۇرايدى. بۇل - ق ر ۇلتتىق بانكى تىركەيتىن تىكەلەي شەتەل ينۆەستيتسيالارى. ونىڭ ىشىندە قىتايدىڭ ۇلەسىندە 13,4 ميلليارد ا ق ش دوللارى بار. بۇل شامامەن 5,9 پايىز. قازىرگى ۋاقىتتا الەمدە ينۆەستيتسيالار اعىنى دامۋشى ەلدەردەن دامىعان ەلدەرگە قاراي باعىتتالۋدا. بۇل ءۇردىس قازاقستاندى دا اينالىپ وتپەگەنى انىق. سوعان بايلانىستى، قىتايدان كەلەتىن ينۆەستيتسيالاردىڭ كولەمى دە كەمىدى، سوڭعى بىرنەشە جىلدار بويى ونىڭ كولەمى 30 پايىزعا دەيىن ازايىپ وتىر.
ەسكە سالساق، قىتايدا وتكەن G20 سامميتى كەزىندە شينحۋا اگەنتتىگى مەن باسقا دا اقپارات قۇرالدارىنا سۇحبات بەرگەن قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قىتايدان قازاقستانعا 51 كاسىپورىن كوشىرىلەتىندىگىن حابارلاعان بولاتىن. ولاردىڭ جالپى قۇنى 26 ميلليارد ا ق ش دوللارىنا باعالانۋدا.
اۆتور: جاسۇلان جولدىبايەۆ