وربۇلاق شايقاسىنا - 374 جىل
ماسەلەن، 300 اسكەرمەن عانا 200 مىڭدىق پارسى اسكەرىنە قارسى سوعىسقان سپارتالىقتاردىڭ ەرلىگى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ادامزات بالاسىنىڭ اۋزىنان تۇسپەي كەلەدى. دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرىپ، اتاق-ايبارى التى قۇرلىقتى ارالاپ كەتپەسە دە، قازاق تاريحىنداعى وربۇلاق شايقاسىن سپارتالىقتاردىڭ ەرلىگىمەن سالىستىرۋعا بولادى.
بار-جوعى 600 اسكەرمەن جوڭعاردىڭ مۇزداي قارۋلانعان 10 مىڭ اسكەرىنىڭ بەتىن قايتارعان جاڭگىر حاننىڭ ەرلىگى ەل جادىنان ەشقاشان وشپەسى انىق. سول قازاق تاريحىنداعى شەشۋشى سوعىستاردىڭ بىرىنە اينالعان وربۇلاق شايقاسىنا 1- شىلدەدە 374 جىل تولادى. قازاق پەن جوڭعاردىڭ اراسىنداعى عاسىردان استام ۋاقىتقا سوزىلعان سوعىس كوشپەلى ءارى جاۋىنگەر ەكى ەلدى تيتىقتاتىپ جىبەردى.
قوس حاندىق ءبىر-بىرىنە الما كەزەك شابۋىلدادى. الايدا مەملەكەت قۇرۋ باقىتى ەكى ۇلتتىڭ تەك بىرىنە عانا بۇيىردى. قازاق حالقى تاۋەلسىز ەل اتاندى، تاريح تورىنەن وزىنە تيەسىلى ۇلەسىنە قول جەتكىزدى. ءبىراق، باتىر بابالار قان مەن تەرىن قاتار توكپەگەندە، بۇگىنگى مامىراجاي كۇنگە جەتەر مە ەدىك؟..
اتاقتى وربۇلاق شايقاسىنىڭ شەبىندە ەسىم حاننىڭ ۇلى جاڭگىر مەن جوڭعاردىڭ جولبارىستاي ايباتتى باتىر قوڭتايشىسى تۇر ەدى. قازاققا تۇتقيىلدان تيگەن، جوڭعارلاردىڭ كەزەكتى جورتۋىلى 1643-جىلدىڭ شىلدە ايىندا باستالعان. ورىستىڭ ەلشىسى گاۆرييل يلين مەن ХVІІІ عاسىردىڭ تاريحشىسى ي. فيشەردىڭ دەرەكتەرىن كەلتىرگەن تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى بولاتبەك ناسەنوۆ «جاڭگىر تاستاردىڭ اراسىنان بەكىنىس قازىپ، وعان 300 ادامدى وتىرعىزىپ قويدى. ءوزى 300 دەي اسكەرمەن تاستىڭ ارعى جاعىندا ولاردى قورعاۋعا دايىن تۇردى. تايشى اتتى اسكەري ادامدارىمەن بەكىنىسكە شابۋىل جاسادى. سول بەكىنىستە قونتايشىنىڭ كوپتەگەن ادامىن جويىپ جىبەردى» دەپ كەلتىرگەن.
«تۇتقيىلدان باسامىز» دەپ كەلە جاتقان جاۋ اسكەرىنىڭ ءوزى ويدا-جوقتا وسىلاي تىعىرىققا تاپ بولعان. جوڭعارلار تاعدىرمەن ويناماي، كەيىن شەگىنۋى باتىر جاڭگىرگە قانات بىتىرەدى. وقيعا اياق استىنان ويلاماعان شەشىم قابىلداۋعا يتەرمەلەپ، جوڭعارلار شايقاسقا اشىق جەرلەردى ىزدەي باستايدى.
الايدا اشىق الاڭقايعا شىققانشا جاۋ اسكەرىنىڭ ايتارلىقتاي بولىگى جەبەگە جەم بولىپ كەتكەن ەدى. جوڭعارلاردىڭ قارۋ-جاراقتارى تۋرالى يۋ. كريجانوۆيچ: «قالماقتار سوعىسقا وتە مىقتى دۋلىعامەن، نايزامەن جانە ساۋىتپەن قارۋلانىپ شىعادى. ولاردىڭ ساداقتارى مەن قىلىشتارى بىزدەردىكىنەن قىسقا جانە ۇشى قايىرىلماعان. دەگەنمەن، ولار سوعىسا كەلە وتە ۇشقىر ويلاستىرىلعان قاقپانعا تۇسكەندەرىن، كەزەكتى شابۋىل جاساۋدىڭ ولارعا جەڭىس اكەلمەيتىنىن ءتۇسىندى. ءبىراق اسكەردى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.
ارتتا كەلە جاتقان ساربازدار ولاردىڭ تىعىزدىعىن نىعايتا باستادى. ول جوڭعارلاردىڭ جاۋىنگەرلىك ۇراندارىن، كوپشىلىگىنىڭ تەز العا ۇمتىلۋىن السىرەتتى. اقىرىندا ماعىناسىز شابۋىلدى توقتاتۋعا تۋرا كەلدى. بارلىق اسكەرلەرگە بۇيرىق جەتىپ، ولار تاۋدىڭ ەتەگىنە ءتۇسىپ، جولدى اينالىپ وتپەكشى بولادى. وسى ارادا قازاقتار جوعارىدان تاستاردى دومالاتىپ، جاۋ اسكەرىنىڭ ءبىرازىن قىرادى»، - دەيدى.
تاريحي جازبالاردا قازاقتاردىڭ جاۋ اسكەرىن ۋلى تۇتىنگە ۋلاندىرعاندىعى تۋرالى دا دەرەكتەر كەزدەسەدى. قازاق اسكەرى «ساسىق تەكە» ءتۇتىنىن پايدالاناتىن ۇستالاردى وتە قۇپيا تۇردە ۇستاعان دەسەدى. تاريحشى تالعات جانىسبايدىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، قازاق دالاسىندا ءىرى سوعىستار كەزىندە تۇتىنگە ۋلاندىرۋ ءتاسىلى كوپ قولدانىلعان. «ۇيقىمالىم سىرنە» ادىسىنە سالىپ جاۋدىڭ باسىن اينالدىرىپ ۇيىقتاتۋ، تۇتىندەتىپ ماۋجىراتۋ جاۋدى كوپ شىعىنعا ۇشىراتقان.
قازاق جاساعى جاۋدىڭ جولىن تورىپ، جولىنا شومەلە ءشوپ ءۇيىپ، ور قازىپ، وعان ۋلى شوپتەردى سالىپ، لاپىلداپ جانباۋىن قاداعالاعان. ءشوپتى سۋلى كۇيدە بىقسىتۋ الدىن الا ويلاستىرىلعان. ۇزاققا اتاتىن نار ساداقپەن ساداقشى مەرگەندەردى دايىنداپ، جەبەنىڭ ۋلى شوپكە ءتۇسۋىن قاداعالاۋ تاپتىرماس اسكەري ايلا بولعان. ي. فيشەردىڭ ءسوزىن دايەك ەتكەن ا. ليەۆشين ەشبىر وزگەرىسسىز سوعان ۇقساس ءوز اڭگىمەسىن جالعايدى. ول: «...ءدال سول كەزدە قىرعىز- قايساقتارعا الانتۋش (جالاڭتوس) 20 مىڭ اسكەرىمەن كومەككە كەلدى»، - دەپ جازىپ كەتكەن.
بەتى قايتقان باتىر قوڭتايشى امالسىز شەگىنۋگە ءماجبۇر بولادى. شەتەلدىك تاريحشىلاردىڭ دەرەكتەرى، وربۇلاق شايقاسىنىڭ قازاق تاريحىندا ۇلكەن ماڭىزعا يە ەكەندىگىن ايقىنداي تۇسەدى.
