قئتايدا ايتئسپةن قوسا قازاقتئث 32 مادةني مذراسئ قورعالادئ- دذكةن ءماسئمحان ذلئ

وعان ق ح ر مادةنيةت مينيسترلئگئنئث وكئلئ باي بيث، ش ذ ا ر ذكئمةت باسشئسئنئث ورئنباسارئ تئلةبالدئ ءابدئراشيت ذلئ، ئلة وبلئسئنئث اكئمئ مانةن زةينةل ذلئ جانة قازاق ةلئنةن ارنايئ شاقئرئلعان ماماندار قاتئستئ. ءبئزدئث ةلدةن بارعان اباي اتئنداعئ قازاق ذلتتئق پةداگوگيكالئق ؤنيأةرسيتةتئنئث پروفةسسورئ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ تذرسئنبةك بايمولدايةأ، ايتئس اقئنئ سةرئكزئت دذيسةنعازين، م.اؤةزوأ اتئنداعئ ادةبيةت جانة ونةر ينستيتؤتئ قولجازبا ءبولئمئنئث مةثگةرؤشئسئ توقتار البةكوأ جانة ل.ن.گؤميلةأ اتئنداعئ ةؤرازيا ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئنئث پروفةسسورئ، فيلولوگيا عئلئمدارئنئث دوكتورئ دذكةن ءماسئمحان ذلئ وسئ جينالئستئث باسئ قاسئندا بولئپ قايتتئ. شئنجاثداعئ قازاقتاردئث ايتئس ونةرئ اسپان استئ ةلئ تاراپئنان قانداي دةثگةيدة قورعالئپ جاتقانئ جايلئ ساؤالدار توثئرةگئندة دذكةن ماسئمحان ذلئمةن اثگئمةلةسكةن ةدئك.
- «قازاق حالقئنئث ايتئس ونةرئن زةرتتةؤ جانة دامئتؤ» اتتئ حالئقارالئق كونفةرةنسيانئث قانداي دةثگةيدة وتكةنئن سول ةلدئث ءتيئستئ مةكةمةلةر باسشئلارئنئث قاتئسقانئنان-اق بايقاؤعا بولاتئن سياقتئ. قئتايداعئ قانداستارئمئز ايتئس ونةرئن ساقتاپ قالؤ جانة ونئ دامئتؤدا سول ةلدئث قانداي قامقورلئقتارئنا بولةنئپ وتئر ةكةن؟
- بذل كونفةرةنسيا ق ح ر ذكئمةتئنئث ارنايئ تاپسئرماسئمةن رؤحاني مادةنيةت، ياعني ولاردئث اتاؤئ بويئنشا بةيزاتتئق مادةنيةتتئ قورعاؤ اياسئندا ءوتئپ جاتقان شارالاردئث بئرئنة جاتادئ ةكةن. سةبةبئ قئتاي - يؤنةسكو-نئث ماتةريالدئق ةمةس مادةنيةتتئ قورعاؤ كونأةنسياسئنا قول قويعان، سوعان مذشة مةملةكةت. سوندئقتان، ولار قازئرگة دةيئن وزدةرئنئث ذلكةندئ-كئشئلئ ماتةريالدئق ةمةس مذرالارئن جانة ذيعئردئث «12 مذقامئن»، «ماشئرابئن»، قئرعئزدئث «ماناسئن»، موثعولدئث «جاثگئرئن»، تيبةتتئث «گسارئن» سول ذلتتاردئث اتئنان يؤنةسكو-نئث قورعاؤئنا ةنگئزئپتئ. ولاردا رؤحاني مادةنيةتتئ قورعاؤئ ةكئ ءتذرلئ جولمةن جذزةگة اسادئ. ءبئرئ، مةملةكةتتئث قورعاؤئنداعئ رؤحاني مادةنيةت، ةكئنشئسئ، حالئقارالئق دةثگةيدةگئ يؤنةسكو-نئث قورعاؤئنداعئ رؤحاني مادةنيةت. وسئ نةگئزدة قازاقتئث 32 مادةني مذراسئ قئتايدا رةسپؤبليكا دةثگةيئندة قورعاؤعا الئنعان. ونئث ئشئندةگئ ةث باستئسئ قازاقتئث ايتئس ونةرئ بولئپ سانالماق.
قازاق ايتئس ونةرئن قورعاؤ، ناسيحاتتاؤ ماقساتئندا قئتاي ذكئمةتئ جئل سايئن ميللياردتاعان يؤان ءبولئپ وتئرادئ ةكةن. ءبئر جئل سايئن اؤدانداردا، ةكئ جئل سايئن ايماق دةثگةيئندة، ءذش جئلدا ءبئر وبلئس دةثگةيئندة تذراقتئ تذردة اقئندار ايتئسئ وتكئزئلةدئ. وسئ وتكئزئلگةن ايتئستاردان جذلدة العان اقئندارعا ءبئر جولعئ سئياقئمةن قوسا تذراقتئ ستةپةنديا بةرئپ وتئرادئ. بذدان سئرت ذرئمجئدةگئ مادةنيةت باسقارماسئ رؤحاني مذرالاردئ زةرتتةؤ ورتالئعئندا جانة كذيتئث قالاسئنداعئ كذيتئث پةداگوگيكالئق ينستيتؤتئندا ايتئستانؤ عئلئمي ورتالئعئ جذمئس ئستةپ كةلة جاتئر.
اتالمئش ورتالئقتار ايتئس ونةرئن ارئدان زةرتةؤمةن قاتار، ايتئس ماتئندةرئن قئتاي تئلئنة جانة اعئلشئن تئلئنة اؤدارؤ، ايتئس ونةرئن زةرتتةؤگة، دامئتؤعا ارنالعان كونفةرةنسيالار وتكئزؤ سياقتئ تولئپ جاتقان شارالاردئ وتكئزؤ شارالارئن ءوز مئندةتئنة العان. سونئث ءبئر دالةلئ، كذيتئثدةگئ زةرتتةؤ ورتالئعئ «قازاق ايتئسئنئث تاريحئ» اتتئ ةكئ تومدئق مونوگرافيانئ شئعارئپ قانا قويماي ونئ قئتاي تئلئنة اؤدارئپتئ. ةندئ وسئ ةكئ تومدئقتئ اعئلشئن تئلئنة اؤدارعالئ جاتسا، جةتئ تومدئق «قازاق ايتئسئنئث جيناعئن» دا شئعارئپ ذلگةرگةن. ول دا حان تئلئنة اؤارئلماق.
سونئمةن قاتار، قئتايدئث قذلجا قالاسئندا ورنالاسقان ئلة پةداگوگيكالئق ينستيتؤتئنئث فيلولوگيا فاكؤلتةتئندة «ايتئس اقئندارئن دايئنداؤ» ماماندئعئ اشئلعانئنا دا ةكئ جئل بولعان. وندا شةشةن، سؤرئپسالمالئق قاسيةتئ بار، مةكتةپتة اقئندئق قئرئنان تانئلا بئلگةن جاستار شئعارماشئلئق ةمتيحاننان سذرئنبةي، وقؤ ءبئتئرؤ ةمتيحانئنان جوعارئ بالل العاندا عانا وقي الادئ.
2010- جئلدان كةيئن ةكئنشئ رةت ذيئمداستئرئلعان كونفةرةنسيادا ايتئستئث قازئرگئ دامؤ دةثگةيئ، زةرتتةلؤئ، ذلتئمئز رؤحانياتئنئث التئن دئثگةگئ رةتئندة ساقتاپ قالؤ ماسةلةلةرئ قئتاي جانة قازاق زةرتتةؤشئلةرئ تاراپئنان جان-جاقتئلئ تالقئلاندئ.
- حان ذلتئنئث وكئلدةرئ دة جاؤهار مذرامئزدئ ذلئقتاؤعا ذلةس قوسئپ جاتقان بولدئ عوي؟
- قازاق ءتئلئن جةتئك بئلةتئن پةكيندةگئ ورتالئق ذلتتار ؤنيأةرسيتةتئنئث پروفةسسورئ ؤي شؤن، شئنجاث ولكةسئ مادةنيةت باسقارماسئ باستئعئنئث ورئنباسارئ مايئثشئث پروفةسسور جانة باسقا دا ساناؤلئ قئتاي عالئمدارئ ءبئزدئث ايتئس ونةرئمئزدئ زةرتتةپ ءجذرئپتئ. ولاردئث بارلئعئ اتالمئش كونفةرةنسياعا قاتئسئپ، باياندامالارئن وقئدئ. «تؤعاندا دذنية ةسئگئن ولةثمةن اشئپ، ولةثمةن جةر قوينئنا كئرةتئن»، ولةثمةن سويلةسئپ، جئرمةن تارتئساتئن قازاقتان باسقا الةم ذلتتارئنا بذيئرماعان ايتئس ونةرئن ولار تامسانا تاماشالاپ، قئزئعا زةرتتةپ جذرگةنئنة كؤا بولدئق.
- ةلئمئزدةگئ ايتئس ونةرئنئث قئرئ مةن سئرئن قانداستارئمئزبةن ءبولئسئپ قايتقان بولارسئزدار؟
- شئنئن ايتقاندا، قازاقستانداعئ ايتئستئث جاي-كذيئ قالاي دةگةندة بةتئمئزدةن باسئپ، كوزئمئزبةن جةر شذقئپ قايتتئق. قازئر ةلئمئزدة اقئندار ايتئسئ مةرةكةلئك شوؤ عانا سياقتانئپ قالعانئن مويئنداعانئمئز ءجون. ةث جوعارئ دةثگةيدةگئسئ تاؤةلسئزدئك كذنئندة، ودان ارئ قاراي ذلكةندئ-كئشئلئ توي-تومالاقتاردا ءوتئپ جاتادئ. الايدا، ونةر رةتئندة زةرتتةپ، دامئتؤدا اؤئز تولتئرئپ ايتارلئقتاي ةشتةثة جاسالماي جاتئر. ايتئس ونةرئن زةرتتةؤ ورتالئقتارئ مةن عئلئمي ينستيتؤتتاردئث بئزدة دة جذمئس جاساؤئنا ءمان بةرئلگةنئ دذرئس ةدئ.
ايتئستئث جاناشئرلارئ بئرنةشة ادام عانا بار. اتاپ ايتساق، اقساقالئمئز مئرزاتاي جولداسبةكوأ، ايتئس ءذشئن شئر-پئر بولئپ جذرةتئن ءجذرسئن ةرمان، جانكذيةر بئرنةشة مةسةناتتارئمئز عانا. قازاق رؤحاني مادةنيةتئنئث ءبارئ بازارلانئپ، جوعئ تذگةندةلةتئن جةر وسئ قازاقستان عوي. ادامزاتتا قايتالانبايتئن ذلئ ونةرئمئزگة اسا زةر سالماي، سالعئرتتئق تانئتئپ وتئرعانئمئز جذرةكتئ سئزداتادئ. ذلتتئث «يممؤنيتةتئ» كوتةرئلمةسة جاهاندانؤعا جذتئلئپ كةتةتئنئمئز انئق. سول «يممؤنيتةتتئ» كوتةرةتئن نارسة - رؤحاني مادةنيةتئمئزدئ قورعاپ قالؤ جانة ونئ دامئتؤ ةكةنئ ايتپاسا دا تذسئنئكتئ. سونئث ةث بيئك شئثئندا ايتئس ونةرئ تذرعان جوق پا!
- ايتئس اقئندارئنئث ءبئلئمئ مةن بئلئگئ جاعئنان قئتايداعئ قانداستارئمئز بةن ءوز اقئندارئمئزدئ سالئستئرئپ كورسةك؟
- بئلئم، بئلئگئ، ونةرئ جاعئنان ءبئزدئث اقئندار كوش ئلگةرئ تذر. وعان قئتايداعئ اقئن قانداستارئمئز رةنجئمةسئن. سةبةبئ، ولاردئث جان-جاقتئ ءبئلئم دةثگةيئنئث تومةن بولؤئ - ولاردئث قاراپايئم حالئقتئث اراسئنان تاثدالاتئندئعئندا جاتئر. ولاردئث بارلئعئ دةرلئك تؤما تالانتئمةن اؤئلدان شئققان ايتئسكةرلةر. ءبئزدئث اقئندار بولسا اقئندئق تالانتپةن قوسا بارلئعئ جوعارئ ءبئلئمدئ. ءتئپتئ ولاردئث ئشئندة دوكتور، پروفةسسور، عئلئم كانديداتتارئ دا كوپتةپ شئعادئ. سولاي بولا تذرا ايتئس ونةرئن ماماندئق رةتئندة دامئتئپ، ونةر رةتئندة اسپةتتةؤئمئز جةتئسپةيدئ.
- ايتئستئ يؤنةسكو-نئث قورعاؤئنا ةنگئزؤ جذمئسئنا بئرنةشة ةل جارماسئپ، داؤ تؤعئزعانئ ةسئمئزدة. الايدا، قازئر قازاق پةن قئرعئز بئرئگئپ ايتئستئ يؤنةسكو دايئندايتئن ادامزاتتئث ماتةريالدئق ةمةس مذراسئنئث كورنةكئ تئزئمئنة ورتاق مادةني مذرا رةتئندة ةنگئزبةكشئ بولئپ جاتئر ةمةس پة؟
- ول بئلاي بولعان. قازاقتئث ايتئس ونةرئن يؤنةسكو-نئث قورعاؤئنا ذسئنؤ ماسةلةسئ بويئنشا قئتاي حالئق رةسپؤبليكاسئنئث رةسمي دةلةگةسياسئ ةكئ جئلدان بةرئ ةلئمئزگة بئرنةشة رةت كةلدئ. العاش كةلگةن دةلةگاسيا مذشةسئ ش ذ ا ر ذكئمةت باسشئسئنئث ورئنباسارئ تئلةبالدئ ءابدئراشيت ذلئ سول كةزدةگئ مادةنيةت ءمينيسترئ مذحتار قذل-مذحاممةدپةن كةزدةسئپ قازاق ةلئمةن بئرلةسئپ يؤنةسكو-عا ذسئنؤدئ تالاپ ةتكةن.
مذحتار ابرار ذلئ بذل ماسةلة بويئنشا سول كةزدةگئ پرةزيدةنتتئك مادةنيةت ورتالئعئنا تاپسئرما بةرئپ، ورتالئقتئث ديرةكتورئ مئرزاتاي جولداسبةكوأ ق ح ر-مةن بئرلةسئپ ايتئستئ يؤنةسكو-نئث قورعاؤئنا ذسئنؤ تؤرالئ ارنايئ توپ قذرئپ، ءارئ قاراي جذمئس جاسالا باستاعان. سونئث ئقپالئمةن بئزدة جةدةلدةتئپ زاث قابئلدانئپ، پارلامةنت بئلتئرعئ جئلئ ماتةريالدئق ةمةس مادةني مذرانئ قورعاؤ تؤرالئ كونأةنسيانئ قابئلداپ، وعان ةلباسئ قول قويعان. سوسئن قذجاتتئث راتيفيكاسيادان وتكةنئ تؤرالئ اكت 2011 - جئلدئث 28 - جةلتوقسانئندا يؤنةسكو-نئث باس ديرةكتورئنا تابئس ةتئلگةنئن، كونأةنسيانئث 34-بابئنا سايكةس، راتيفيكاسيالانعانئ تؤرالئ اكتئ تابئس ةتئلگةنئنة ءذش اي تولعاندا، ياعني 2012- جئلدئث 28 ناؤرئزئندا قذجات كذشئنة ةنگةنئن ءبارئمئز بئلةمئز.
وتكةن جئلعئ تاؤةلسئزدئكتئث 20 جئلدئعئنا وراي وتكئزئلگةن حالئقارالئق اقئندار ايتئسئ كةزئندةگئ ةلباسئنئث قذتتئقتاؤ حاتئندا دا قئتاي حالئق رةسپؤبليكاسئمةن بئرلةسئپ ايتئستئ يؤنةسكو-نئث قورعاؤئنا ذسئنئلعالئ جاتقانئن قؤانئشپةن جةتكئزگةن. بذل اقپارات ايتئسقا قاتئسؤعا كةلگةن قئرعئز اعايئنداردئث نازارئنان تئس قالماعانئن ايتا كةتؤ كةرةك. سونئمةن ايتئس ونةرئن وزدةرئندة دة جانداندئرئپ جذرگةن ايئر قالپاقتئ اعايئندارئمئزدئث دا بذل ئسكة ورتاقتاسؤئنا تؤرا كةلدئ.
سول ارالئقتا ءوزئث ايتقان «ارمياندار ايتئستئ مةنشئكتةنبةكشئ، ءبئز قئتايلارمةن بئرئكپةيمئز، قئتايدا ايتئس بولماعان» دةگةن سياقتئ داؤدئث دا بذرق ةتئپ قايتا باسئلعانئ سودان. بذل جةردةگئ جاثساقتئققا مةنئث قوسارئم، قئتاي ايتئستئ قورعاعئسئ كةلگةنئ ولار حان ذلتئنئث ةمةس، قئتايدا تذراتئن قازاقتاردئث اتئنان قورعاؤعا اتسالئسقئسئ كةلگةن. ونئث ءمانئ ق ح ر ءوز جةرئندة تذرئپ جاتقان از ساندئ ذلتتاردئث مادةنيةتئن، ونةرئن، باسقا دا قذندئلئقتارئن قورعايتئندئعئن كورسةتؤ ارقئلئ حالئقارالئق دةثگةيدة ساياسي ذپاي جيناؤ عانا بولئپ تابئلماق. سوعان قارامستان ايتئستئ ءبئر تؤعان اعايئندارئمئزبةن بئرلةسئپ قورعاؤدئث قامئ قاتئستئ ورئنداردا جاسالئپ جاتئر. ناتيجةسئ كةلةر جئلدئث ةنشئسئندة.
- اثگئمةثئزگة راحمةت!
اثگئمةلةسكةن مايرا قازئبةك
BAQ.KZ