سوڭعى 30 جىلدا ەل بالاباقشالارىنداعى ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ ادىستەمەسىندە قانداي وزگەرىس بولدى
ول ءوزىنىڭ العاشقى توبىن جىلى ەستەلىكتەرمەن ءجيى ەسكە الىپ جۇرەدى. قازىر بۇل بالالاردىڭ الدى 30 جاستان استى، بارلىعى دەرلىك وتباسىن قۇرعان. ال، الما تاۋەكەلوۆا بۇگىندە ءوزىنىڭ قىزمەتىنەن قول ۇزگەن جوق. ول ەل استاناسىنداعى ەڭ ۇزدىك مامانداردىڭ ءبىرى سانالادى. وسى ورايدا، تاربيەشى قازاقپارات تىلشىسىنە سۇحبات بەرىپ، ءوزىنىڭ جۇمىسى مەن ومىرلىك پرينتسيپتەرى جايلى اڭگىمەلەپ بەردى.
- الما ايداربەك قىزى، ءسىز قانشا جىلدان بەرى تاربيەشى بولىپ ەڭبەك ەتىپ كەلەسىز؟
- مەن 32 جىلدان بەرى تاربيەشى بولىپ جۇمىس ىستەيمىن. بۇل ماماندىقتى ءوزىم جان قالاۋىممەن تاڭدادىم. الدىمەن ارقالىق پەداگوگيكالىق ۋچيليشەسىندە ءبىلىم الدىم. كەيىن قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن ءتامامدادىم. مەن بالالارمەن جۇمىس ىستەگەندى جاقسى كورەمىن جانە وسى قىزمەتىمدى جالعاستىرا بەرەمىن.
- ءسىز ءوز جۇمىسىڭىزدا قانداي پرينسيپتەردى باسشىلىققا الاسىز؟
- مەنىڭ ءبىرىنشى مىندەتىم - بۇلدىرشىندەردىڭ دەنساۋلىعى جانە ساپالى ءبىلىم بەرۋ. وسى جۇمىس ماعان باقىت سىيلايدى.
- تاربيەشىلەر مەن مۇعالىمدەر قوعامنىڭ، ءتىپتى ءبۇتىن ءبىر ەلدىڭ بولاشاعىنىڭ نەگىزىن قالايتىن ادامدار. دەگەنمەن، ءسىزدىڭ قىزمەتىڭىزدىڭ ماڭىزدىلىعىن بارلىعى بىردەي تۇسىنە بەرمەيتىن سياقتى...
- شىنىندا دا، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز كوپ جاعدايدا ءتيىستى دەڭگەيدە باعالانباي جاتادى. ءبىراق، تاربيە وتباسىنداعى اتا-انا تالىمىنەن باستالادى. كەيىن بالاباقشا، سودان سوڭ عانا مەكتەپتە قالىپتاساتىنىن ايتا كەتكىم كەلەدى. مەن ءۇشىن ەڭ باستىسى - بالالاردى وقىتۋ، ولارعا قاجەتتى ءبىلىم بەرۋ جانە بۇلدىرشىندەردىڭ بەيىمىنە ساي تالانتىن دامىتۋ.
- ءوزىڭىز ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان 32 جىلدىڭ ىشىندە بالاباقشاداعى تاربيە، ءبىلىم بەرۋ ادىستەمەسى قالاي وزگەردى؟
- مەن 1984 -جىلى العاش جۇمىس ىستەي باستاعاندا كەڭەستىك تاربيە ادىستەمەسى بولدى. قازىر ۋاقىت وزگەردى. ادىستەمەلەر بالالارعا مۇمكىندىك ۇسىنۋعا، ەركىندىك بەرۋگە، بالا مەن تاربيەشى اراسىندا دوستىق قارىم-قاتىناس ورناتۋعا، ولارمەن ءبىر دەڭگەيدە سويلەسۋگە نەگىزدەلگەن. بۇرىن مۇنداي جۇيە بولماعان. وندا تاربيەشى باسشى بولدى جانە وعان ءسوزسىز مويىنسۇنۋ كەرەك ەدى. قازىرگى زاماننىڭ بالالارى باسقا. ولاردىڭ ءوز پىكىرى بار، اركىم ءوز قيالىن قالاۋىنشا جەتكىزە الادى. ءبىز وسىلاردى ەسكەرە وتىرىپ، جۇمىس باعىتىن ايقىندايمىز.
- قازىر تاربيەشىلەر بالالارمەن ەمەس، ولاردىڭ اتا- اناسىمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ قيىن ەكەنىن العا تارتىپ جاتادى. ءسىزدىڭ پايىمىڭىزشا، جاعداي شىنىندا سولاي ما؟
- ارينە، قازىرگى اتا-انالار ءارتۇرلى. جاس اتا-انالار بالالارىنا كوپ تالاپ قويىپ، ولارعا جاقسى ءبىلىم بەرگىسى كەلەدى. سوندىقتان ءبىز بارلىعىنىڭ ۇسىنىسى مەن پىكىرىن باسشىلىققا الا وتىرا، ءوزىمىزدىڭ تاجىريبەمىز نەگىزىندە بالالارعا ساپالى ءارى ومىرلىك نەگىز بولىپ قالىپتاساتىن تاربيە بەرۋ ءۇشىن ايانىپ قالمايمىز.
- سىزدەرگە ۇنەمى بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ، قوسىمشا ءبىلىم الۋ تالاپتارى قويىلا ما؟
- ءبىلىمدى تولىقتىرۋ جانە جاڭا داعدىلاردى ۇيرەنۋ - ەڭ الدىمەن وزىمىزگە قاجەت بولاتىنى ءسوزسىز. ءيا، ءبىز ۇنەمى بىلىكتىلىگىمىزدى ارتتىرىپ وتىرامىز. بەس جىلدا ءبىر رەت اتتەستاتتاۋدان وتەمىز. سونداي-اق، ءبىز ءتۇرلى عىلىمي كونفەرەنتسيالارعا، سەمينارلارعا، كونكۋرستارعا قاتىسامىز. بۇلاردىڭ بارلىعى جەتىلۋگە، جاڭا ءىلىم ۇيرەنۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى.
- كەيبىر اتا-انالاردا تاربيەشىلەر بالاما دۇرىس قاراماۋى مۇمكىن دەگەن قورقىنىش بولادى. مۇنداي جاعدايلاردى كۇندەلىكتى جاڭالىقتاردان ەستىپ تە ءجۇرمىز. ءسىزدىڭ تاجىريبەڭىزدە وسىنداي وقيعالار بولدى ما؟
- جەكە ءوزىم مۇنداي جاعدايعا تاپ بولعان جوقپىن. نەگىزىنەن اتا-انالار بالالاردىڭ جاڭا دۇنيەلەردى ۇيرەنگەنىن كورىپ ريزا بولىپ جاتادى. قازىر مەن دايارلىق توپتارىمەن جۇمىس ىستەيمىن. مەن ەشقاشان مۇنداي جاعدايدىڭ كۋاگەرى بولعان ەمەسپىن.
- ءسىزدىڭ توپتا قانشا بالا بار؟
- مەنىڭ توبىمدا 25 بالا بار، ونىڭ ىشىندە 15 قىز جانە 10 ۇل.
- قالاي بارلىق بالاعا بىردەي كوڭىل بولۋگە بولادى؟ وسى تۇرعىدا جەكە تاجىريبەڭىزدى بولىسە كەتسەڭىز.
- ءار بالانىڭ مىنەزى ءارتۇرلى. مەن ولاردىڭ ارقايسىسىمەن جەكە قارىم-قاتىناس جولىن تابۋعا تىرىسامىن. كەيبىرەۋلەرى وتە بەلسەندى بولسا، ەندى ءبىرى - تۇيىق. مەن كوپشىلىك الدىندا ۇيالىپ، ءوز تالانتىن كورسەتە المايتىن بالالاردى اشۋعا تىرىسامىن. ال، بەلسەندى بالالارعا ءارتۇرلى تاپسىرمالار بەرەمىن، ولارعا كوشباسشى بولۋعا مۇمكىندىك ۇسىنامىن. سونىمەن قاتار، ولاردى مىنەزى تۇيىق بالالارمەن ءبىر توپقا قوسامىن. وسىلايشا، مەن ولاردى تەڭەستىرۋگە تىرىسامىن. بۇلدىرشىندەردىڭ ەشقايسىسىن ءبولىپ-جارمايمىن. ولارعا كوپ تاپسىرما بەرۋ قاجەت. ماسەلەن، بارلىعىمىز ساناۋ، وقۋدى ۇيرەنىپ، بۇعان قوسا بىرگە ولەڭ جاتتايمىز. سونداي-اق، قوسىلىپ لوگوپەد ماماندار ۇسىناتىن جاتتىعۋلاردى ورىندايمىز. سونىمەن بىرگە، مەن پسيحولوگپەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەيمىن. ول مامانعا بالالاردىڭ مىنەز-قۇلىق ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ايتامىن، پسيحولوگ ءوز ۇسىنىستارىن بەرەدى. تيىسىنشە، سول جوسپار بويىنشا جۇمىس ىستەيمىز. بۇل - وتە ءتيىمدى ءتاسىل.
- وسى ۋاقىتقا دەيىن ءسىزدىڭ قولىڭىزدان قانشا توپ تۇلەپ شىقتى؟
- مەن «قارلىعاش» بالاباقشاسىندا وسىمەن 12 جىل ەڭبەك ەتىپ كەلەمىن. كوبىنە مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالارمەن جۇمىس ىستەيمىن. مۇندا مەن جەتى توپتى تاربيەلەپ شىعاردىم. بيىل جازدا تۇلەكتەرىمنىڭ سەگىزىنشى لەگى شىعۋى مۇمكىن. ولار قازىر دايىندىق توبىندا.
- ءسىز كوپ ۋاقىتىڭىزدى بالاباقشادا وتكىزەسىز. وسى ورايدا، وتباسى مەن جۇمىستى قاتار الىپ ءجۇرۋ قانشالىقتى قيىن؟
- بۇل راس. ءبىز بالالارمەن كوپ جۇمىس ىستەيمىز، ۇيگە كەش بارامىز. ءبىراق مەنىڭ بالام قازىر ەرەسەك. ماعان بالالارمەن جۇمىس ىستەگەن، ولارعا ساباق وتكىزگەن ۇنايدى. بۇل - مەنىڭ جان قالاۋىم.
- ەڭ العاشقى تۇلەكتەرىڭىز ەسىڭىزدە مە؟ ولار قازىر نەشەدە؟
- ارينە، العاشقى توبىم ءالى ەسىمدە. مەن ەڭبەك جولىمدى بۇرىنعى تورعاي، قازىرگى قوستاناي وبلىسىنداعى «الەنكا» بالاباقشاسىنان باستادىم. وندا توپتار ەكى ءتىلدى بولدى. مەنىڭ العاشقى توبىمدا بولعان بالالاردىڭ بارلىعى ەسەيدى، بۇگىندە وزدەرىنىڭ بالالارى بار. كورىسىپ قالساق، «اپاي» دەپ مەنى تانىپ جاتادى. ال «قارلىعاش» بالاباقشاسىنداعى العاشقى توبىم - «شاتتىق». العىر، بىلىمگە قۇشتار بالالار بولدى. وتكەن جىلى ولار 11-سىنىپتى اياقتادى. قازىر ۋنيۆەرسيتەتتەردە وقىپ جاتىر. ءبىز بالالارمەن جانە ولاردىڭ اتا- انالارىمەن كورىسىپ تۇرامىز. ءبىر-بىرىمزگە تۋىس بولىپ كەتتىك دەسەم ارتىق بولماس.
- الما ايداربەك قىزى، اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان
ءاليحان اسقار
