رۋحاني جاڭعىرۋ: قازاق تىلىنە اۋدارىلعان 30 جاڭا وقۋلىق تانىستىرىلدى
كىتاپتار «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى شەڭبەرىندە جارىق كوردى.
«2017 -جىلدان بەرى جالپى سانى 77 وقۋلىق اۋدارىلىپ، وقۋ ورىندارىنا تاراتىلدى. وقۋلىقتاردىڭ ءارقايسىسى 10 مىڭ دانامەن باسىلىپ، قازاقستانداعى 132 جوعارى وقۋ ورنىنىڭ كىتاپحانا قورلارىنا جەتكىزىلدى. ج و و كىتاپ قورلارىندا جالپى ەرەجە بويىنشا ەكى ستۋدەنتكە ءبىر وقۋلىق بولۋى ءتيىس دەگەن تالاپ بار. سونى تولىق ورىنداۋ ءۇشىن قازىرگى باسىلىپ وتىرعان تارالىم 25 ەسە كوبەيۋى كەرەك. ءبىراق، قازىرگى بار تەحنولوگيالاردى قولدانا وتىرىپ، ەلەكتروندى نۇسقالارىنا دا رۇقسات الدىق. سوندىقتان بۇل كىتاپتاردىڭ قاعازعا باسىلعان نۇسقالارىنان بولەك، ەلەكتروندى نۇسقالارى دا قازاقستاننىڭ اشىق ۋنيۆەرسيتەتى پورتالىنا تەگىن ورنالاستىرىلعان. قازىرگى تاڭدا وسى 77 وقۋلىقتىڭ بارلىعىنىڭ ەلەكتروندى نۇسقالارى جانە وسى كىتاپتاردىڭ نەگىزىندە قۇراستىرىلعان ونلاين- كۋرستار، ۆيدەودارىستەر بارلىق قازاقستاندىق قولدانۋشىلارعا تەگىن»، - دەدى راۋان كەنجەحان ۇلى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندەگى باسپا ءسوز ءماسليحاتى بارىسىندا.
وسى رەتتە، ول بيىل قازاق تىلىندە جارىق كورگەن 30 جاڭا وقۋلىق كينوتانۋ، تەاترتانۋ، ونەر، ەتيكا، ەستەتيكا، مەديا، تاريح، ميكرو جانە ماكروەكونوميكا مەن بيزنەس، جەكە قاراجات، ساياساتتانۋ، سونداي- اق ازاماتتىق ءىس- جۇرگىزۋ قۇقىعى مەن ينتەللەكتۋالدىق مەنشىك قۇقىعى، پەداگوگيكا جانە ستاتيستيكا سەكىلدى سالالاردى قامتيتىندىعىن ايتتى.
اتاپ ايتساق، فرانسۋز فيلوسوفى جيل دەلوزدىڭ «كينو 1. قوزعالىس- بەينە» جانە «كينو 2. ۋاقىت- بەينە» اتتى ەكى تومدىق، كينونى فيلوسوفيالىق شىعارما تۇرعىسىنان تانىستىراتىن كلاسسيكالىق تۋىندىسى تۇڭعىش رەت قازاق تىلىندە جارىق كوردى. سونداي- اق، جاڭادان اۋدارىلعان وقۋلىقتاردىڭ ىشىندە كينو مەن تەلەۆيزيا ماماندارى ءۇشىن اسا قۇندى بولار «كينوسسەناري. سسەناري جازۋ نەگىزدەرى» دەپ اتالاتىن وقۋ قۇرالى بار. كلاسسيكالىق نەگىزدەگى بۇل وقۋ قۇرالى كونسەپتىدەن دايىن سسەناري شىعارۋعا دەيىنگى ساتىلى نۇسقاۋلىق ۇسىنادى. وقۋلىق 30 رەت قايتا باسىلىپ، الەمنىڭ 20-دان اسا تىلىنە اۋدارىلعان.
ال كينو ونەرىنىڭ بەلگىلى تەورەتيگى سەمەن فرەيليحتىڭ «كينو تەورياسى: ەيزەنشتەيننەن تاركوۆسكييگە دەيىن» ەڭبەگىنىڭ زەرتتەۋ اياسى اسا اۋقىمدى. ول كلاسسيكالىق كينودان باستاپ، زاماناۋي كينو تەورياسىنا دەيىنگى نەگىزگى ۇعىمداردى تولىق قامتىپ، سالا تۋرالى جان- جاقتى تۇسىنىك قالىپتاستىرادى. تاعى ءبىر ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك وقۋلىقتاردىڭ ءبىرى - د. بوردۋەلل باستاعان اۆتورلاردىڭ قىرىق جىلدىق ىزدەنىسىنەن تۋعان «كينو ونەرىنە كىرىسپە» تۋىندىسى. سونداي- اق، توماس ەلزەسسەر مەن مالتە حاگەنەردىڭ «كينو تەورياسى. سەزىم تۇرعىسىنان كىرىسپە» دەپ اتالاتىن ەڭبەگى كينو تابيعاتىن كورەرمەن مەن ەكران اراسىنداعى بايلانىستىڭ ءتۇرلى ەرەكشەلىكتەرى ارقىلى زەرتتەيدى.
مۋزىكا تانۋ باعىتىندا كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسپاسى دايىنداعان «مۋزىكا تاريحى» دەپ اتالاتىن ەكى تومدىق جيناق قايتا ورلەۋ كەزەڭىنەن پوستمودەرنگە دەيىنگى مۋزىكا تاريحىن جان- جاقتى قاراستىرىپ، ءتۇرلى حالىقتاردىڭ مۋزىكا تاريحىنان حابار بەرەدى. ال كەيىنگى جىلدارى جەكە گۋمانيتارلىق پانگە اينالعان كريستوفەر بالمنىڭ «تەاتر تانۋ» وقۋلىعى تەاتر ونەرىن ءتۇرلى مادەني جانە تاريحي استار ارقىلى تۇسىندىرۋگە ارنالادى. تەاتردىڭ اسا كۇردەلى تابيعاتى مەن ونى ءتۇرلى كوزقاراستا زەرتتەۋ مۇمكىندىگىن كورسەتۋگە دەن قويىلعان.
بەلگىلى عالىم، جازۋشى، ۇزاق جىلدار رەسەي عىلىم اكادەمياسى الەم ادەبيەتى ينستيتۋتىنىڭ تەوريا ءبولىمىن مەڭگەرگەن يۋريي بوريەۆتىڭ «ەستەتيكا» ەڭبەگى زاماناۋي ەستەتيكانىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن جان- جاقتى تالدايدى. مەدياعا ارنالعان ءماتىن جازۋ قاعيدالارىمەن تانىستىراتىن «تەلەۆيزيا، راديو جانە جاڭا مەدياعا ءماتىن جازۋ» وقۋلىعى دا العاش رەت قازاق تىلىنە اۋدارىلدى. بۇل ەڭبەك وقىرمانعا تەلەۆيزيا، راديومەن قوسا، ونلاين مەدياعا ءماتىن جازۋدىڭ وزىندىك ءتارتىبى مەن ەرەجەلەرىن قاراپايىم ءارى جۇيەلى تۇردە تۇسىندىرەدى. تاريحي ءبىلىم سالاسى بويىنشا ءبىرقاتار ۇزدىك ەڭبەكتەر قامتىلدى.
تاريحي ءبىلىمنىڭ كاسىبيلەنۋ پروتسەسىن كەشەندى تۇردە زەرتتەگەن «تاريح ءبىلىمىنىڭ تاريحى»، تاريحي- انتروپولوگيالىق باعىتتاعى ىزدەنىستەردى توپتاستىرعان «تاريحي انتروپولوگيا»، الەمنىڭ ەتنوستىق بەت- بەينەسىمەن تانىستىراتىن «تاريحي ەتنولوگيا» وقۋلىقتارى جارىق كوردى. زاڭ جانە قۇقىقتانۋ سالالارىن قامتيتىن ءبىرقاتار ماڭىزدى وقۋ قۇرالدارى دا بار. تانىمال اعىلشىن زاڭگەرى، قۇقىقتانۋشى نيل ءەندريۋستىڭ 2 تومنان تۇراتىن «ازاماتتىق ءىس- جۇرگىزۋ: سوت ءوندىرىسى»، «ازاماتتىق ءىس- جۇرگىزۋ: مەدياتسيا جانە اربيتراج» وقۋ قۇرالدارى، اعىلشىن كەلىسىمشارت قۇقىعى تاقىرىبىنا ارنالعان «كەلىسىمشارت ەرەجەلەرى» اتتى وقۋلىعى ازاماتتىق ءىس جۇرگىزۋ، مەدياتسيا، اربيتراج، اعىلشىن كەلىسىمشارت قۇقىعى تۋرالى جان- جاقتى اقپارات بەرەدى.
وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتى باسپاسىنان شىققان 3 تومدىق «ينتەللەكتۋالدىق مەنشىك قۇقىعى» وقۋ قۇرالى اۆتورلىق قۇقىق، پاتەنت، تاۋار بەلگىسى تاقىرىپتارىنا شولۋ جاسايدى. بۇل - زياتكەرلىك مەنشىكتى قورعاۋ ءتارتىبى مەن قازىرگى حالىقارالىق تاجىريبەگە ارنالعان قازاق تىلىندەگى تۇڭعىش كەشەندى وقۋ قۇرالى.
ەتيكا سالاسى بويىنشا كۋرس وقىپ جۇرگەن ستۋدەنتتەرگە، سونداي- اق، جاھاندىق ماسەلەلەردىڭ ەتيكالىق نەگىزىن تانىپ- بىلۋگە قىزىققان وقىرمانعا ارنالعان «ەتيكا تەورياسى مەن قازىرگى ماسەلەلەرى» وقۋلىعىنىڭ 9-باسىلىمى، تانىمال فيلوسوف عالىم دجوناتان ۋولفتىڭ «ساياسات فيلوسوفياسىنا كىرىسپە»، وكسفورد باسپاسىنان شىققان «الەمدىك ساياساتتىڭ جاھاندانۋى: حالىقارالىق قاتىناستارعا كىرىسپە» تۋىندىلارىن ستۋدەنتتەر جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ قازاق تىلىنە وقيدى.
اۋدارىلعان ەڭبەكتەردىڭ ىشىندە وتە جىلدام وزگەرىپ جاتقان ءبىلىم سالاسىنىڭ سوڭعى جاڭالىقتارىمەن تانىستىراتىن «ءبىلىم بەرۋدەگى زەرتتەۋلەر»، بۇعان دەيىن قازاق تىلىنە اۋدارىلا قويماعان «ستاتيستيكا نەگىزدەرى»، «زەرتتەۋ جوباسىن جۇرگىزۋ» وقۋلىقتارى دا بار. ەكونوميكا جانە جەكە قاراجات باعىتىندا ءبىلىم بەرۋگە قاجەتتى وقۋلىقتار قاتارىنا مايكل پاركيننىڭ «ماكرو ەكونوميكا»، «ميكرو ەكونوميكا» ەڭبەكتەرى قوسىلدى. سونداي- اق، ە. توماس گارمان مەن رەيموند ە. فورگتىڭ ءاربىر ادامعا جەكە بيۋدجەتىن جوسپارلاپ، ونى ءتيىمدى باسقارۋدى ۇيرەتەتىن «جەكە قاراجات» وقۋلىعىنىڭ 13-باسىلىمىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك.
بۇل ەڭبەك قازاقستان جاعدايىنا ارنايى بەيىمدەلىپ، ءبىزدىڭ زاڭدار، قازاقستاندىق قارجى جانە نەسيە جۇيەسى، زەينەتاقى، ساقتاندىرۋ، ينۆەستيتسيالار تاجىريبەسىنە سايكەس قايتا قۇراستىرىلدى.
اۆتور: مارلان جيەمباي
