شەتەلدەگى قازاق ءتىلدى ب ا ق- قا شولۋ: شىنجاڭدا 3000 جىلدىق ەجەلگى قورىم تابىلدى - فوتو
نازارلارىڭىزعا «قازاقپارات» ح ا ا شەتەلدەگى قازاق تىلىندە تارايتىن اقپارات كوزدەرىنە اپتالىق شولۋىن ۇسىنادى.
ابايدىڭ «جيدەباي- ءبورىلى» مەملەكەتتىك مۋزەيىندە «فيردوۋسي الەمىنەن» اتتى كورمە اشىلدى - «فارس» اقپارات اگەنتتىگى
«سەمەيدەگى ابايدىڭ «جيدەباي- ءبورىلى» مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني جانە ادەبي- مەموريالدىق قورىق- مۋزەيىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى يران يسلام رەسپۋبليكاسى ەلشىلىگىنىڭ مادەني وكىلدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن عالىمدار مەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى، ج و و- نىڭ وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرى جانە مادەنيەت سۇيەر قاۋىم مەن بۇقارالىق اقپارات وكىلدەرى قاتىسقان «فيردوۋسي اباي ەلىندە» اتتى مادەني شارا جۇمىسىن باستادى»، - دەپ جازادى parstoday اقپارات اگەنتتىگى.
يراندىق ب ا ق- تىڭ جازۋىنشا، شارانىڭ ءبىرىنشى كۇنى مۋزەيدە «فيردوۋسي الەمىنەن» اتتى يران مينياتيۋراسى مەن دەكوراتيۆتى- قولدانبالى ونەرىنىڭ كورمەسى اشىلدى. كورمەنىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا ءسوز سويلەگەن مۋزەيدىڭ ديرەكتورى بولات جۇنىسبەكوۆ يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستان ەگەمەندىگىن رەسمي تۇردە تانىعان العاشقى ەلدەردىڭ ءبىرى بولعانىن اتاپ، ەكى ەل بايلانىستارىنىڭ قازىرگى تاڭداعى جاقسى دەڭگەيىنە توقتالىپ، مادەني بايلانىستاردىڭ كەڭەيە تۇسۋىنە مۇددەلىك تانىتتى. مۋزەي ديرەكتورى وسىنداي كورمەلەردى وتكىزۋ ارقىلى ەكى ەلدىڭ حالقىن ءبىر- ءبىرىنىڭ مادەنيەتى جانە ونەرىمەن كوبىرەك تانىستىرۋعا ءۇمىت ءبىلدىردى.
«يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ەلشىلىگىنىڭ مادەني كەڭەسشىسى ماسۋد شەيح زەينەددين دە قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ەكى ەل اراسىندا ورناتىلعان رۋحاني- مادەني بايلانىستاردى وڭ باعالاپ، كورمەنىڭ وتكىزىلۋىن ەكى ەل اراسىنداعى مادەني بايلانىستاردى كەڭەيتۋ باعىتىنداعى شارا رەتىندە اتاپ ءوتتى. ء«بىر حالىقتىڭ مادەنيەتى ونىڭ ادەبيەتىنە قارىزدار. ول ادەبيەت جازباشا بولسا، ونىڭ اسەرى ماڭگىلىك بولادى. فيردوۋسي مىڭ جىل بۇرىن جازعان ۇزدىك شىعارماسى ارقىلى پارسى ءتىلى مەن يراندىقتاردىڭ دانالىعىن كەلەسى ۇرپاقتارعا جەتكىزىپ، ماڭگىلىككە قالدىردى»، - دەدى ول.
ول ءسوزىنىڭ جالعاسىندا فيردوۋسي مەن اباي سىندى ۇلىلار شىعارمالارىندا ادامگەرشىلىكتى تۋ ەتىپ كوتەرگەندىكتەن، ولاردىڭ مۇرالارىنىڭ ءبىر حالىقپەن شەكتەلمەيتىنىن، بۇكىل ادامزاتقا تيەسىلى ەكەندىگىن قۋاتتادى. كورمەگە فيردوۋسيدىڭ شاھنامەسىنە قاتىستى 47 كارتينا مەن يراننىڭ قولونەر تۋىندىلارى قويىلدى.
كورمەنىڭ جۇمىسى شىلدەنىڭ بىرىنە دەيىن جالعاسادى» ، دەپ جازادى parstoday.
قازاق جىگىتى توق پىسپەك جاساپ شىقتى - قىتايدىڭ «ورتالىق حالىق راديوسى» (CNK)
ق ح ر شىنجاڭ ولكەسى قوبىقسارى اۋدانىنىڭ تۇرعىنى قۇرىش جۇمابەك ۇلى زامانعا ساي ءسۇت ونىمدەرىن وڭدەيتىن توق پىسپەك جاساپ شىقتى، دەپ حابارلايدى kazakcnr.com سايتى.
اتالعان سايت ءتىلشىسى ماقسات قيزات ۇلى ۇلتىمىز تۇرمىسىندا عاسىرلار بويى قولدانىستا كەلە جاتقان پىسپەكتىڭ جاڭا ءتۇرىن جاساپ شىعارعان قۇرىش جۇمابەك ۇلىمەن توق پىسپەكتى قالاي دايىنداپ، جاساعانى تۋرالى سۇحباتتاسقان.
«2013 -جىلدان باستاپ توق پىسپەك جاساۋعا قۇلشىنا كىرىستىم. العاشىندا اعاشتان جاسادىم. سول جىلدىڭ كۇزىندە قىتايدىڭ ءبىلىم مەنشىك قۇقىعى ورتالىعىنا توق پىسپەگىمدى پاتەنتتەۋگە جولدادىم. ورتالىق پاتەنت كۋالىگىن بەردى. 2015 -جىلى پاتەنتتەلگەن پىسپەگىمدى ارنايى تاجىريبەدەن وتكىزىپ بولعان سوڭ، ىشكى قىتايداعى حاڭجوۋ قالاسىنا قاراي تارتتىم. ول جەردەگى زاۋىت ماعان توق پىسپەكتىڭ سىرتىن جاساپ بەردى، ىشكى موتورىن شاڭحاي قالاسىنا اپارىپ جاساتتىم.
سونىمەن، كوپتەگەن سىناق پەن تاجىريبەنىڭ ناتيجەسىندە 2016 -جىلدىڭ اقپان ايىندا العاشقى توق پىسپەك ومىرگە كەلدى. بۇل تۋىندىمىزدىڭ ءۇزىلىسسىز جۇمىس ىستەۋ ۋاقىتى 6 ساعات عانا بولدى. سوندىقتان جارتى جىل بويى قايتا-قايتا تاجىريبە جاساي ءجۇرىپ، اقىرى 24 ساعات ۇزدىكسىز اۆتوماتتى جۇمىس ىستەيتىن، ارنايى تەڭدەۋ كنوپكاسى بار توق پىسپەكتى 2016 -جىلدىڭ ماۋسىمىندا جاساپ شىقتىم.
بىلاي قاراعاندا قاراپايىم بولعانىمەن، بۇل ءوزى 18 قۇرىلعىدان قۇرالادى، ءار قۇرىلعىسىنا ءبىر قالىپ جاساتتىق، 18 قالىپقا 337 مىڭ يۋان اقشا كەتتى، سەح قۇرۋعا 40 مىڭ يۋان جۇمسادىق. پىسپەكتىڭ باسىن زالالسىز كاۋچۋكتەن جاسادىق، وعان دا از قارجى كەتپەدى، بارلىعىن جيىپ كەلگەندە ءبىر ميلليوننان (46 ميلليون تەڭگە) ارتىق قارجى جۇمسالدى.
سەنىمدى سەرىك ەتىپ، جاقىن مەن جاقسىلاردىڭ قولداۋىمەن 2017 -جىلدىڭ اقپانىندا توق پىسپەكتى ساپاسى مەن ونىمدىلىگىنە بىردەي كەپىلدىك بەرە وتىرىپ، نارىققا شىعاردىق. العاشقى 5 مىڭ داناسىن وندىردىك، قازىرگە دەيىن 2640 داناسى ساتىلىپ كەتتى. قۇرت- ماي الاتىن، قىمىز دايىندايتىن كىسىلەر قۋانىپ وتىر»، - دەيدى قۇرىش جۇمابەك ۇلى.
نوعاي نويان - ت ر ت اگەنتتىگى
تۇركيا راديو تەلەديدار اگەنتتىگى سايتىنىڭ «تۇركى وركەنيەتىندەگى ۇلى تۇلعالار» ايدارىندا، ون ءۇشىنشى عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى التىن وردا تاريحىنداعى ەڭ ىقپالدى تۇلعا، التىن وردا مەملەكەتىنىڭ باس قولباسشىسى نوعاي تۋرالى ماقالا جارىق كوردى. اتالعان ماقالا اۆتورىنىڭ جازۋىنشا، نوعاي - ون ءۇشىنشى عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى التىن وردا تاريحىنداعى ەڭ ىقپالدى تۇلعا. شامامەن 1220 -جىلى تۋعان. كەيبىر تاريحشىلار نوعايدى جوشىحاننىڭ تاۋەل دەگەن ۇلىنان تۋعان نەمەرەسى دەپ سانايدى. سوندىقتان ونى تورە دەپ ەسەپتەپ، «نوعاي حان» دەپ اتايدى. الايدا نوعاي ەشقاشان حان اتاعىن قولدانعان ەمەس. سونىمەن بىرگە، التىن وردانىڭ ەڭ ىقپالدى تۇلعاسى بولا تۇرا، حاندىققا تالاسقان ەمەس. دەسە دە نوعايدىڭ كەزىندە التىن وردادا جەتى حان اۋىستى. كەيبىر تاريحشىلار ونىڭ حان بولماۋىنىڭ سەبەبىن ونىڭ اكەسى تاۋەلدىڭ جوشىنىڭ بايبىشەسىنەن ەمەس، توقالىنان تۋعاندىعىمەن بايلانىستىرادى. ءبىراق تا ول اينالىپ كەلگەندە تورە ەدى. جانە ەگەر ول ءوزىن حان دەپ جاريالاسا، ەشكىم ونىمەن داۋلاسا الماس ەدى. دەمەك شىندىعىندا نوعاي شىڭعىسحان تۇقىمىنان ەمەس بولىپ شىعادى.
«نوعايدىڭ تەگى تۋرالى دەرەكتى قوڭىراتتاردىڭ ون سەگىزىنشى عاسىردا جازىلعان شەجىرەسى «فيرداۋس ءال- يقبال»، ياعني، «باقىت جۇماعى» اتتى ەڭبەگىندە كەزدەستىرۋگە بولادى. بۇل دەرەككە ساي، «قوڭىراتتاردىڭ حانى - شىڭعىسحاننىڭ اكەسى ەسۋگەيدىڭ قۇداسى ءداۋ شەشەن ەدى». دەرەكتە ءداۋ شەشەندى «حان» دەپ اتاۋى ول كەزدە ءالى شىڭعىستىڭ تۇركى- موڭعول رۋلارىنىڭ باسىن بىرىكتىرمەۋىمەن بايلانىستى. شەجىرەدە «ءداۋ شەشەننەن تەرگە ەمەل، ال ودان تىنىم گۇرەگەن تارايدى».
1207 -جىلى شىڭعىس «حان» اتاعىن الىپ، بۇكىل تۇركى جۇرتىنىڭ بيلەۋشىسى اتانعاننان كەيىن، «حان» اتاعى تەك شىڭعىس تۇقىمىنا بەرىلەتىن بولادى. دەرەكتىڭ مالىمەتىنە ساي، شىڭعىسحان ناعاشىسى ءارى قۇداسى تىنىم گۇرەگەنگە «نويان» ياعني «قولباسشىلاردىڭ قولباسشىسى» اتاعىن بەرىپ، ەلىمەن بىرگە جوشى ۇلىسىنا ورنالاستىرادى. تىنىم گۇرەگەننىڭ نەمەرەسى نوعاي بەركە حاننىڭ نويانى بولادى. شىعىس ەۋروپانى جاۋلاعاننان كەيىن نوعايدىڭ بالاسى اعاداي باتىر وتىز مىڭ ءۇي قوڭىرات جانە ءجۇز مىڭ ءۇي باسقا تۇركى رۋلارىمەن بىرگە بولگار، شەركەس جانە قازانعا بارىپ ورنالاسادى.
دەمەك، فيرداۋس ءال- يقبال دەرەگىنە ساي، نوعاي قوڭىرات بولىپ شىعادى. جالپى شىڭعىسحان يمپەرياسىندا قوڭىراتتاردىڭ ىقپaلى وتە كۇشتى ەدى. ويتكەنى شىڭعىسحاننىڭ شەشەسى وەلۋن جانە بايبىشەسى بورتە قوڭىرات رۋىنان بولاتىن. قوڭىراتتان قىز الىپ، قۇدالاسۋ شىڭعىسحاننان كەيىن دە جالعاسا بەردى. ءتىپتى يسەنبيكە توگاننىڭ پىكىرىنشە، قوڭىراتتار مەن تورەلەر بيلىكتى بولىسكەن ەدى. بۇل «بيلىكتى ءبولىسۋ» اسىرەسە التىن وردا مىسالىندا جاقسى كورىنەدى. التىن ورداداعى قوڭىراتتاردىڭ ىقپالىنا بايلانىستى تاريحشىلار قاتەلەسىپ، نوعايدى «تورە» دەپ ەسەپتەگەن بولۋى مۇمكىن»، - دەپ جازىلعان ماقالادا.
دايەكتى دەرەكتەرمەن تاريحي تۇلعانىڭ بولمىسىن اشىپ، سول ءداۋىردىڭ شەجىرەلى تاريحىن قاۋزاعان ماقالا بۇدان ءارى قاراي نوعايدىڭ ءومىر جولىنا شولۋ جاساپ، سول كەزەڭدەردەگى تاريحي وقيعالار تۋرالى باياندايدى. ال، ماقالا سوڭىندا «نوعايدىڭ ولىمىنەن كەيىن ونىڭ اتى جوعالىپ كەتكەن جوق. ونىڭ داۋىرىندە ءومىر سۇرگەن بارلىق حانداردىڭ اتى ۇمىت بولسا دا، ون بەسىنشى عاسىردا سولتۇستىك كاۆكازدا دەربەس ەل قۇرعان تۇركى رۋلارى ءوز مەملەكەتتەرىنىڭ اتىن نوعاي ورداسى دەپ اتادى»، - دەپ ءتۇيىن جاسايدى.
شىنجاڭدا 3000 جىل بۇرىنعى كۇنگە تاساتتىق بەرەتىن ەجەلگى جۇرت تابىلدى - «تيانشاننەت» اقپاراتتىق پورتالى
قىتايلىق kazak.ts.cn پورتالى شىنجاڭداعى ارحەولوگيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى كەزىندە 3000 جىل بۇرىنعى «كۇن تاساتتىق قورىمىنىڭ» ەسكى جۇرتى تابىلعانى تۋرالى جازادى.
«ارحەولوگتار بايقاعان تاساتتىق قورىمنىڭ ەسكى جۇرتى - شىنجاڭ ولكەسى بايىنعولىن وبلىسىنىڭ حىجيڭ اۋدانىندا ورنالاسقان. عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، 3000 جىل بۇرىن سالىنعان بۇل تاساتتىق توبە ءوز قالپىندا ساقتاعان، دوڭگەلەك ءپىشىندى، ءۇش قابات تاستارمەن قورشالىپ جاسالعان، سىرتقى دوڭگەلەك شەڭبەردەگى تاس قورشاۋلارىنىڭ ديامەترى 100 مەتردەن اسادى، ال بۇل تۇردەگى دوڭگەلەك پىشىندەگى قۇرىلىس جوباسى - جاساۋشىنىڭ كۇنگە تابىناتىندىعىن ايگىلەپ تۇر»، - دەپ جازادى اتالعان اقپارات كوزى.
يراننىڭ اتلەتتەرى قازاقستانداعى جارىستا 3 التىن، 2 كۇمىس جانە 4 قولا مەدال ەنشىلەدى - «فارس» اقپارات اگەنتتىگى
قازاقستاندا عۇسمان قوسانوۆتى ەسكە الۋعا ارنالعان جەڭىل اتلەتيكادان وتكەن حالىقارالىق تۋرنيردە يران كومانداسى سەنبى كۇنى 3 التىن، 2 كۇمىس جانە 4 قولا مەدال جەڭىپ الدى، دەپ جازادى parstoday اقپارات اگەنتتىگى.
«ي ي ر جەڭىل اتلەتيكا فەدەراتسياسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، قازاقستانداعى قوسانوۆتى ەسكە الۋعا ارنالعان جەڭىل اتلەتيكادان وتكەن تۋرنيردە يراندىق ميلاد سايار، كەيۆان قانبارزحادە جانە موسلەم نيادۋست سايكەسىنشە 110 مەترگە توسقاۋىلدار ارقىلى جۇگىرۋ، بيىكتىككە سەكىرۋ جانە 1500 مەترگە جۇگىرۋدەن جەڭىمپاز اتاندى. يراندىق اتلەتتەر حوسەين كەيھاني مەن رەزا عاسەمي تيىسىنشە 1500 جانە 100 مەتر قاشىقتىققا جۇگىرۋدەن كۇمىس جۇلدە يەلەندى. الي حاديۆار (100 مەترگە جۇگىرۋ)، الي ساماري (يادرو سەرپۋ)، رەزا مولكپۋر (400 مەتر قاشىقتىققا جۇگىرۋ) مەن ۆاھيد سەدديق (ءۇش قارعىپ سەكىرۋ) ي ي ر قورجىنىنا قولا مەدالدار سالدى»، - دەپ حابارلايدى يران ەلىنىڭ parstoday.com سايتى.
ايتا كەتەيىك، عۇسمان قوسانوۆ - ك س ر و قۇرامىندا وليمپياداعا قاتىسقان قازاقتىڭ تۇڭعىش جەلاياعى. 1960 -جىلى ريم وليمپياداسىندا كۇمىس مەدالعا يە بولدى. قوسانوۆ قۇرمەتىنە ارنالعان جەڭىل اتلەتيكادان «قوسانوۆ مەموريالى» اتتى حالىقارالىق جارىس 1991 -جىلدان باستاپ وتكىزىلىپ كەلەدى.
تارباعاتاي ايماعىندا اقىندار ايتىسى ءوتتى - قىتايدىڭ «ورتالىق حالىق راديوسى» (CNK)
قىتايدىڭ تارباعاتاي ايماعىندا ءوڭىردىڭ ءداستۇرلى XXI كەزەكتى اقىندار ايتىسى ءوتتى، دەپ حابارلايدى kazakcnr.com سايتى.
اقپارات كوزىنىڭ جازۋىنشا، ق ح ر ىلە قازاق اۆتونوميالىق ولكەسىنىڭ تارباعاتاي ايماعىنا قارايتىن 5 اۋدان 2 قالادان جينالعان ونەر يەلەرىنىڭ باسىن قوسقان اقىندار ايتىسى مەن مادەني تۋريزم مەرەكەسى 3 كۇن بويى تولى اۋدانىنىڭ قوڭىروبا سازى جايلاۋىندا مەرەكەلەندى. اۋقىمدى مادەني شارادا اقىندار ايتىسى، تەرمە ايتۋ، كۇي، سىبىزعى، قوبىز تارتۋ، قازاق كيىز ءۇيىنىڭ اسەمدىگىن باعالاۋ جارىستارى وتكىزىلدى. ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن كوكپار تارتۋ، تەڭگە ءىلۋ، قىز قۋۋ ويىندارى، 23 شاقىرىم جانە 9 شاقىرىمدىق بايگە، 6 شاقىرىمدىق تۇيە جارىسى، بالۋاندار كۇرەسى، دويبى، شاحمات جارىستارى وتكىزىلدى.
سونداي- اق قولونەر بۇيىمدارى، ۇلتتىق كيىم- كەشەك، ازىق- تۇلىك، كيىز ءۇي مادەنيەتى كورمەسى كورسەتىلدى. 
شارانىڭ سوڭعى كۇنى ءار ونەردەن بابى مەن باعى قاتار وزعان جۇلدەگەرلەردىڭ ەسىمدەرى اتالىپ، ماراپاتتالدى. اقىندار ايتىسىنىڭ باس جۇلدەسى ساۋان اۋدانىنىڭ اقىنى ناعمان شۇقان ۇلىنىڭ قانجىعاسىنا بايلاندى. وسىلايشا، ءسان- سالتاناتى جاراسقان، ءان مەن جىرعا ۇلاسقان ونەر تويى مەجەلى مارەسىنە جەتتى.
ەكى جىل سايىن وتكىزىلىپ كەلە جاتقان ايماقتىڭ ءداستۇرلى اقىندار ايتىسىنىڭ كەلەسى كەزەگى 2019 -جىلى ءدوربىلجىڭ اۋدانىندا وتەتىن بولىپ، ايتىس تۋىن اۋدان اكىمى ماقسۇتقان جامساپ ۇلى قابىلداپ الدى.
دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىنا موڭعوليا قازاقتارىنان 41 دەلەگات قاتىستى - kaznews.mn
استانادا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايى ءوتتى. قۇرىلتايعا 800 ادام قاتىستى، ولاردىڭ 350 ى - شەتەلدەن كەلگەن قازاقتار. موڭعوليا قازاقتارىنان 41 دەلەگات قاتىستى. سونىمەن قاتار، الەم موڭعولدارى كونگرەسىنىڭ ءتوراعاسى داۆگا ساحيلگاان مىرزا كەلدى. بۇل تۋرالى موڭعوليالىق KAZNEWS اقپاراتتىق پورتالى جازادى.
«قۇرىلتايعا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قاتىسىپ، ءسوز سويلەدى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءوز سوزىندە رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا ىسكە اسىرىلىپ جاتقان 6 جوباعا، لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسىنە، «تۋعان جەر» باعدارلاماسىنا، اسىرەسە، شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى قولداۋ ماسەلەلەرىنە توقتالدى. شەتەلدە جۇرگەن قانداستارىمىزدى قولداۋ ماقساتىندا «وتانداستار» قورى قۇرىلاتىنىن اتاپ ءوتتى. جيىندا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ قايتا سايلاندى. ال قاۋىمداستىق ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ زاۋىتبەك تۇرىسبەكوۆ سايلاندى»، - دەپ جازادى موڭعوليالىق ب ا ق.
اۆتور: باقىتجول كاكەش
